Dit zijn dé radicale stappen om van fossiele brandstoffen af te komen

Daar zitten we dan. Opnieuw loopt een rampzalig jaar vol klimaatchaos ten einde. Ondanks steeds dringender waarschuwingen van wetenschappers over de existentiële dreiging die ons te wachten staat, en ondanks een ongekend snel groeiend publiek bewustzijn over de ernst van de aanstaande klimaatcatastrofe, zien we nog geen spoor van concrete actie.

Klimaatconferenties komen en gaan, maar het meeste waar onze leiders – als je ze zo al kunt noemen – tot dusver mee komen, zijn boterzachte toezeggingen over ‘netto nul uitstoot’ tegen 2050. Maar het zijn lege beloftes. Er zit geen serieus beleid achter. Sterker nog: met het beleid dat veel regeringen nu aanhouden, stijgt de wereldwijde temperatuur komende decennia met bijna 3 graden Celsius.

Hoe ziet een wereld eruit die 3 graden warmer is? Zo’n 30 tot 50 procent van alle diersoorten zal zo’n toename niet overleven.^* Anderhalf miljard mensen zullen op de vlucht slaan.^* Oogsten zullen veel minder opleveren, waardoor wereldwijd grote voedseltekorten ontstaan.^* Een groot deel van de tropen wordt onbewoonbaar voor mensen.^* In zo’n wereld kan een beschaving als de onze niet gedijen. De status quo is een dodenmars. Onze regeringen laten ons stikken – en daarmee al het leven op aarde.

Het enige wat nodig is: radicaal afschalen van fossiele brandstoffen

Wat zou er gebeuren als we de noodtoestand zouden uitroepen over de klimaatcrisis? Wat is ervoor nodig om de opwarming te beperken tot maximaal 1,5 graad? De enige ingreep die echt zin heeft, is er een die geen enkele regering aandurft: het afschalen van het gebruik van fossiele brandstoffen, volgens een bindend jaarlijks schema, totdat de fossiele industrie halverwege deze eeuw grotendeels is ontmanteld. Meer niet. Het is de enige trefzekere manier om een klimaatramp te voorkomen, en zou daarom bovenaan onze prioriteitenlijst moeten staan.

Hoe snel dit moet gebeuren, verschilt per land. Rijke landen zijn verantwoordelijk voor de overgrote meerderheid van de uitstoot die voor klimaatverandering zorgt. ^* Ze gebruiken ook vele malen meer energie dan andere landen, veel meer dan de mens überhaupt nodig heeft,^* waarbij het overschot grotendeels gaat naar de groei van bedrijven, en de consumptie van de elite. Nul uitstoot in 2050 is een mondiaal gemiddelde. Een eerlijke aanpak zou betekenen dat rijke landen op z’n laatst in 2030 of 2035 hun fossiele brandstofverbruik hebben uitgefaseerd, zodat armere landen meer tijd voor de energietransitie zouden krijgen. Denk daar eens over na.

Waarom vinden politici het zo moeilijk om de noodzakelijke stappen te zetten?

Het klinkt dramatisch, maar tegelijkertijd zó vanzelfsprekend. Fossiele brandstoffen zijn goed voor driekwart van de broeikasgasuitstoot,^* dus daar moeten we als eerste vanaf. Een nieuwe campagne, die wordt gesteund door honderd Nobelprijswinnaars en duizenden wetenschappers, roept op tot een Non-Proliferatieverdrag voor Fossiele Brandstoffen: een internationale overeenkomst om volgens een eerlijk en bindend schema fossiele brandstoffen uit te faseren. Maar kennelijk vinden politici het moeilijk om deze noodzakelijke stap te zetten. Waarom?

Deels komt dat omdat ze te laf zijn om weerstand te bieden aan de fossiele industrie. En deels komt het omdat ze zijn gaan geloven in het verhaaltje – dat hard wordt rondgebazuind door miljardairs en alle anderen die er belang bij hebben dat alles bij het oude blijft – dat er een technologie komt die genoeg CO2 uit de lucht zuigt om de rest van de eeuw fossiele brandstoffen te blijven opstoken. Dat is de kletskoek achter de ‘netto nul uitstoot’-beloftes. Natuurlijk kan het afvangen van CO2 een rol spelen, maar wetenschappers hebben al meermaals gewaarschuwd dat het ecologisch incoherent en nogal riskant is om er al te veel hoop op te vestigen.

Waarom de economie fundamenteel moet veranderen

Het lastige is: als we eenmaal accepteren dat het snel afschalen van fossiele brandstoffen de enige manier is om een ramp te voorkomen, dan moeten we de economie fundamenteel veranderen. En dan bedoel ik ook echt fundamenteel.

Stel dat we komend jaar het fossiele brandstofgebruik met 10 procent terugbrengen, en het jaar erop met nog eens 10 procent, en het jaar erop weer, en zo verder. Zelfs als we alles uit de kast halen op het gebied van hernieuwbare energie en energiezuinige toepassingen – iets wat we qua urgentie sowieso al moeten doen – dan nog kunnen we het gat dat ontstaat nooit vullen. De harde waarheid is dat rijke landen het met minder energie moeten gaan doen. Véél minder.

Hoe kunnen we dat scenario ooit realiseren? In de huidige economie zou het totale chaos worden. De energieprijzen zouden door het plafond gaan. Mensen zouden gewone goederen niet meer kunnen betalen. Bedrijven zouden omvallen. De werkloosheid zou pieken. Het kapitalisme – dat alleen kan overleven dankzij permanente groei – schiet structureel tekort om zo’n transitie te kunnen ondersteunen.

Gelukkig kan het ook anders. We kúnnen dit, maar daarvoor moeten we in crisismodus komen, en we moeten eerlijk zijn over wat er nodig is. Geen sprookjes.

Een einde aan SUV's, privévliegtuigen en de bio-industrie

Ten eerste moeten we de fossiele brandstofindustrie nationaliseren, zodat die – net als andere nutsvoorzieningen – publiek eigendom wordt. Op die manier kunnen we de productie van olie en gas en kolen afbouwen volgens een door de wetenschap opgesteld schema, zonder telkens de strijd te hoeven aangaan met het fossiele grootkapitaal en zijn propaganda-apparaat. Dat beschermt ons ook tegen prijschaos, en stelt ons in staat om energie te rantsoeneren. Zo komt de energie op de plekken waar die het meest nodig is, en blijven essentiële diensten draaien.

Tegelijkertijd moeten we alle minder nuttige zaken in onze economie afschalen om de energievraag omlaag te krijgen: SUV’s, privévliegtuigen, de commerciële luchtvaart, bio-industrieel vlees, fast fashion, de reclame-industrie, apparaten met een ingebouwd beperkte levensduur, het militair-industriële complex, enzovoort. We moeten zorgen dat de economie is gefocust op wat nodig is voor menselijk welzijn en ecologische stabiliteit, niet op bedrijfswinsten en de consumptie van elites.

Een baan voor iedereen, en een basisinkomen voor wie niet kan of wil werken

Ten tweede moeten we mensen beschermen, door een stevig sociaal fundament neer te zetten. Met universele gezondheidszorg, huisvesting, onderwijs, openbaar vervoer, energie en internet voor iedereen – zodat alle mensen toegang hebben tot alles wat nodig is voor een goed leven. En als op die manier de overbodige industriële productie langzaam tot stilstand komt, zorgen we voor een kortere werkweek, zodat de noodzakelijke arbeid evenwichtiger wordt verdeeld. En we moeten zorgen voor een ‘klimaatgarantie’ op werk, zodat iedereen zichzelf kan onderhouden – met een basisinkomen voor wie niet kan of wil werken. Dit zijn de basics van een rechtvaardige energietransitie.

Hoe betaal je zulke sociale zekerheid? Simpel. Elke regering die zijn eigen munt heeft, kan geld bijdrukken; zie het als quantitative easing, maar dan voor mens en planeet. Dit geldt voor rijke landen, al zal het voor de eurolanden gecoördineerd moeten worden. Cruciaal is dat we, willen we het risico op inflatie laag houden, ook de koopkracht van de rijken kleiner moeten maken. En daarmee komen we op het volgende punt.

Het is irrationeel en gevaarlijk om zo te blijven consumeren

De rijken moeten compleet wegbelast worden. Zoals Thomas Piketty heeft laten zien, is het drastisch verlagen van de koopkracht van rijke mensen de effectiefste manier om energieverbruik en uitstoot te verlagen. Dit klinkt misschien radicaal, maar ga maar na: het is irrationeel – om niet te zeggen gevaarlijk – om midden in een klimaatcrisis een overconsumerende klasse in stand te houden.

Hoe krijgen we zoiets voor elkaar? Je zou een welvaartsbelasting kunnen invoeren, een die zwaar genoeg is om rijke mensen te stimuleren om hun overdaad aan bezit te verkleinen. We kunnen ook een loonpolitiek invoeren, waarbij alles boven een bepaalde drempel met 100 procent wordt belast. Daarmee reduceer je niet alleen de excessieve consumptie in de bovenklasse, de ongelijkheid wordt er over de hele linie ook kleiner door, en je maakt er een einde mee aan de oligarchische macht die nu nog onze politiek vergiftigt.

Er is werk aan de winkel, en dat gebeurt niet vanzelf

Op de vierde plaats moeten we het volk massaal in beweging krijgen om onze ecologische doelen te halen. We moeten onze schone energiecapaciteit uitbouwen, het openbaar vervoer enorm uitbreiden, gebouwen isoleren en ecosystemen herstellen. Hiervoor zijn publieke investeringen nodig, maar ook arbeid. Er is werk aan de winkel, en dat gebeurt niet vanzelf.

Hier komt de klimaatgarantie op werk kijken: zo’n garantie zorgt ervoor dat iedereen die dat wil omgeschoold kan worden om mee te doen aan de belangrijkste collectieve projecten van onze generatie, met waardig, sociaal nuttig werk, tegen een salaris waar je van kunt leven.

Ten slotte moeten we ons committeren aan klimaatherstelbetalingen. Het is onze plicht onze broeders en zusters ten zuiden van de evenaar te helpen – nu al dragen ze de lasten van een ramp die ze zelf niet hebben veroorzaakt. Dit houdt bijvoorbeeld in dat we hun schulden kwijtschelden, zodat ze niet langer hun schaarse middelen hoeven af te staan aan een paar grote banken. En schone energietechnologie zou kosteloos naar landen moeten gaan die dat vooralsnog niet kunnen betalen, zo nodig door patenten te schrappen – daarmee wordt ook de wereldwijde energietransitie versneld.

Hoop en solidariteit, in plaats van cynisme en angst

Hoe zou zo’n wereld eruitzien? Ons cynisme en onze angst zouden worden omgezet in hoop en solidariteit. We zouden de kick en de kameraadschap voelen van het idee deel uit te maken van een groter geheel, iets dat alles verandert, iets gezamenlijks. Er zouden veel minder zinloze gemaksgoederen worden geproduceerd, en er zouden veel minder bullshitbanen zijn.

De maatschappij zou er gelijkwaardiger op worden, armoede iets uit het verleden. De economie zou georganiseerd worden rondom menselijke behoeftes en veerkracht, in plaats van eindeloze kapitaalvergroting. En het allerbelangrijkst: de uitstoot zou dalen, en snel, jaar in jaar uit, in scherp contrast met de decennia van falen hiervoor. De planeet zou weer langzaam gezond worden.

Het ligt echter niet voor de hand dat een willekeurige regering bereid is deze stappen in haar eentje te zetten. Een paar progressieve landen zouden het voortouw kunnen nemen, en daarmee een voorbeeld vormen voor de rest. Maar uiteindelijk hebben we gecoördineerde actie nodig, en daarom is het Non-Proliferatieverdrag voor Fossiele Brandstoffen zo belangrijk. We weten dat regeringen alleen afstand doen van hun kernwapens als iedereen het doet. Dat geldt net zo goed voor fossiele energie.

Er is een strijd voor nodig tegen hen die zo buitensporig profiteren van de status quo

Op die manier kunnen we de komende klimaatcatastrofe kenteren. Maar het gebeurt niet vanzelf. Er is een buitengewone strijd voor nodig tegen hen die zo buitensporig profiteren van de status quo – zoals dat geldt voor elke beweging die de wereld ooit heeft veranderd, van de burgerrechtenbeweging tot het anti-kolonialisme. Het vereist hard werk om gemeenschappen op te bouwen en brede coalities te creëren die sterk genoeg zijn om politieke aanvallen te pareren. Het vereist internationale allianties tussen de milieubeweging en de arbeidersbeweging, zodat die in staat zijn tot gecoördineerde actie.

In dit decennium moet het gebeuren. We kunnen niet achteroverleunen en afwachten en maar zien wat er gebeurt. We moeten de politieke macht grijpen waar we kunnen, en anders de zittende macht dwingen tot een koerswijziging. Hiervoor is een gevecht nodig. Een gevecht voor ons leven. Een gevecht voor het leven zelf. We hebben alles te verliezen, maar een wereld te winnen.

Vertaald uit het Engels door H.P. van Stein Callenfels.

Meer lezen?