Deze documentaire laat zien wat achterblijft als een dierbare overlijdt

Drie zussen ruimen het huis van hun overleden moeder leeg. We horen flarden van gesprekken. We zien hun handen nagelaten chipsbakjes aaien.

Over de overleden moeder komen we alleen te weten dat ze Vera heette. Geen idee waar ze woonde of hoe oud ze werd. Ook over haar dochters blijven we in het ongewisse. We krijgen hun gezichten nooit te zien.

Loes Janssen maakte een korte documentaire over de spullen van een laatste ouder, en de herinneringen en emoties die ze oproepen bij de nabestaanden. De titel zegt alles: Wat achterblijft.

Een ouderlijk huis wordt leeggehaald. We zien de post die nog altijd op de mat valt, terwijl de bewoner er niet meer is. Een dochter zet een glas koffie op een tafel vol papieren. Ze vertelt over haar moeder, die altijd koffiekringen achterliet op alle papieren, ook op schoolrapporten. Alles in dit huis herinnert nog aan haar.

Een kopje dat overloopt

De zussen laten moeders spullen door hun handen glijden. ‘Mama, waarom bewaarde je zo veel’, verzucht er een. ‘Moedertje, moedertje, moedertje, toch. Wat heb ik hier nou weer’, zegt een ander. Een van de zussen: ‘Hier komen we redelijk in de categorie zooi.’ De laatste: ‘Ze zou zich omdraaien in het graf als ze zag dat we dit allemaal weggooien.’

Geluiden en beelden zeggen in deze documentaire wat woorden verhullen

Bij het zien van moeders spullen schieten de reacties van de zussen alle kanten op. Wat mag blijven? Wat moet weg? ‘Dat vest, dat is echt mamsie’, zegt een van hen. ‘Dat kan ik bijna niet wegdoen.’ Een foto van oma – ‘ze lijkt toch op mama’ – belandt op de stapel karton en oud papier. ‘Gooi weg, gooi het weg.’

Emoties liggen voortdurend aan de oppervlakte, maar heftig wordt het nooit. Daarvoor zijn de zussen te kordaat en te praktisch. Ongemakkelijk wordt het alleen als een van de zussen bij binnenkomst snuift: ‘Wat is ook weer de strategie en structuur? Want zo wordt het echt een bende!’ We horen het gepruttel van een koffiezetapparaat. We zien een kopje dat overloopt.

Geluiden en beelden zeggen in deze documentaire wat woorden verhullen. Enveloppen worden opengescheurd. Een kraan loopt. De tikkende klok. Een voet veegt over de vloerbedekking. In het lege huis hoor je alleen nog vogels en verkeersgeluiden.

Het tweede afscheid van een dierbare

Dit kleinood van een film zond omroep AVROTROS bijna een jaar geleden uit, maar op een onmogelijke dag om een groot publiek te bereiken: sinterklaasavond. Dat is zonde van deze fijnzinnige, poëtische productie. Gelukkig is de documentaire via de website van 2Doc alsnog te zien.

Ik zag de film bij een voorvertoning tijdens het schrijven van mijn boek Wat doen we met de spullen? Een portret van Nederland in één nalatenschap. Ik vertel daarin het verhaal van de zeven kinderen van de op 90-jarige leeftijd overleden Jo van Overdijk. Hoe zij zich over de erfenis van hun moeder ontfermen. Hoe ze haar inboedel inventariseren. Hoe ze haar spullen verdelen. Hoe ze haar huis leegruimen. En hoe ze, ieder op hun eigen wijze, rouwen tussen de bedrijven door. 

Filmmaker Loes Janssen is geboren in 1991, ik in 1953. Wat wij delen is de fascinatie voor een bewogen periode die vrijwel ieder mens meemaakt, maar vaak onderbelicht blijft: het tweede afscheid van een dierbare. Als moeder of vader allang is gecremeerd of begraven, en over de dood of het leven van zijn of haar spullen wordt beslist.

Aanleiding tot het maken van de documentaire was de dood van Janssens vader, die ook in Oirschot woonde, net als Jo van Overdijk. Janssen is alweer bezig met een vervolgproject: een reizende expositie van nagelaten objecten in combinatie met een podcast van de verhalen achter die spullen.

Meer lezen?