Zelfs betrokkenen ‘Bulgarenfraude’ krijgen tienduizenden euro’s compensatie

Meerdere aanvragers van kinderopvangtoeslag die voorkomen in het strafrechtelijk onderzoek naar de zogenoemde Bulgarenfraude zijn aangemerkt als gedupeerden van de toeslagenaffaire. Dat blijkt uit een intern onderzoek dat het ministerie van Financiën deed naar aanleiding van berichtgeving van De Correspondent. 

In 2015 bleek in de strafrechtelijke procedure naar de Bulgarenfraude dat fraudeurs vanaf twee IP-adressen duizenden onterechte toeslagaanvragen hadden gedaan. Uit het onderzoek van het ministerie van Financiën blijkt nu dat meerdere mensen die via deze IP-adressen toeslagen aanvroegen zijn gecompenseerd. Of deze aanvragers ook uit Bulgarije komen valt niet meer te zeggen, omdat gegevens over nationaliteit niet langer zijn in te zien door de Belastingdienst.

Gedupeerden in de toeslagenaffaire krijgen 30.000 euro, kwijtschelding van alle publieke schulden (waaronder studiefinanciering, belastingschulden, zorgverzekeringsschulden), kwijtschelding van alle publieke schulden van de partner, kwijtschelding van alle private schulden (ook zakelijke schulden tot een bedrag van twee ton, niet meer, anders wordt het illegale staatssteun volgens Europese regelgeving), 10.000 euro voor de ex-partner, 2.000 tot 10.000 euro per kind, compensatie van de werkelijke schade (nader te bepalen), brede hulp van gemeenten (bijvoorbeeld: bij het vinden van een woning of werk), en mogelijke hulp bij de terugkomst naar Nederland vanuit het buitenland. 

De Bulgaren waren zowel daders als slachtoffers

De Bulgarenfraude kwam in april 2013 aan het licht door een iconische uitzending van het tv-programma Brandpunt. In de documentaire stonden bewoners van het Bulgaarse dorp Ivanski bij een ezelskar vol witte en blauwe enveloppen om te vertellen dat zij toeslagen ontvingen uit Nederland.  

De uitzending leidde tot grote ophef in de pers en de politiek. Toenmalig staatssecretaris Frans Weekers (VVD) werd door de Tweede Kamer lakse fraudebestrijding verweten. Kamerlid Pieter Omtzigt (toen nog CDA) diende zelfs een motie van wantrouwen in tegen Weekers. 

Er volgde een antifraudewet, waarmee 25 miljoen euro in controlecapaciteit bij de toeslagenafdeling van de Belastingdienst werd geïnvesteerd. Een bedrag dat zichzelf moest gaan terugverdienen door gekorte toeslagen. ‘De goeden zullen onder de kwaden lijden’, waarschuwde Frans Weekers in de Tweede Kamer. Bovendien werd er in de nasleep van de Bulgarenfraude een Combiteam Aanpak Facilitators (CAF) opgetuigd om fraude met belastingmiddelen te bestrijden. Een onderzoek van dit antifraudeteam zou later het startschot vormen van de berichtgeving over de toeslagenaffaire.

De deelnemers aan de Bulgarenfraude komen in aanmerking voor compensatie, omdat bij hen opzet/grove schuld is vastgesteld. Dat zit zo: bij opzet/grove schuld (O/GS) meende de Belastingdienst dat iemand bewust de boel belazerd had (bijvoorbeeld: door nooit kinderen in de opvang te hebben) of grof nalatig was geweest (bijvoorbeeld: door nooit te reageren op informatieverzoeken). Je kon dan geen persoonlijke betalingsregeling krijgen, maar moest de gehele terugvordering binnen twee jaar terugbetalen. 

Kamerlid Renske Leijten (SP) had in juni 2020 per amendement verzocht om ook een compensatieregeling op te tuigen voor ouders die O/GS was verweten. Inmiddels wordt er in de uitvoeringspraktijk van uitgegaan dat iedereen ten onrechte O/GS is verweten, tenzij sprake is van een strafrechtelijke veroordeling of een vergrijpboete. Hoewel iemand zelfs bij een strafrechtelijke veroordeling of boete voor één toeslagjaar nog altijd 30.000 euro compensatie kan krijgen voor andere toeslagjaren. 

De Bulgaren in kwestie zijn echter nooit strafrechtelijk veroordeeld. Zij waren namelijk zowel dader als slachtoffer. De Bulgaren waren door een Nederlands-Turks duo naar Nederland gehaald om zich in te schrijven bij een gemeente en daarna toeslagen aan te vragen. Vaak kregen zij zelf slechts een vergoeding van een paar duizend euro, waarna – soms – nog tienduizenden euro’s naar de bankrekening van het malafide duo verdwenen. Toch werden alle toeslagen bij de Bulgaren teruggevorderd, waarbij harde invorderingsmaatregelen niet werden geschuwd. Het frauderende duo werd veroordeeld tot forse celstraffen, maar de Bulgaren zelf werden niet aangemerkt als medeplegers. ‘De rechtbank kan niet [...] vaststellen of de (Bulgaarse) aanvragers in juridische zin voldoende opzet [...] hebben gehad’, overwoog de rechtbank. 

De inflatie van het begrip 'gedupeerde'

De compensatieregeling is in het afgelopen jaar enorm uitgedijd. In juni 2020 was er nog 500 miljoen euro gereserveerd voor compensatie. Inmiddels is dat bedrag verelfvoudigd tot 5,5 miljard euro. Ter vergelijking: in 2020 werd er 3,4 miljard euro aan kinderopvangtoeslag uitgegeven. 

Waar de Belastingdienst eerder zocht naar de kleinste fouten om grote bedragen terug te vorderen, moet het nu zoeken naar de minste aanleiding om grote bedragen aan compensatie uit te keren.

Zo is de ruimhartige compensatie voor O/GS omstreden. In oktober 2020 kreeg staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66) een presentatie, waarin de eerste ervaringen van beoordelaars bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen werden opgetekend. ‘Ik heb moeite met de evidente gevallen waar feitelijk geen recht op kinderopvangtoeslag was’, aldus een van hen. ‘In een casus hadden we een ouder met een kind van zeventien. De kinderopvangtoeslag is teruggevorderd en is niet terugbetaald. Nu heeft de ouder [...] recht op een O/GS-compensatie die “gewoon” zal worden uitbetaald.’

Een andere beoordelaar schrijft: ‘In veel gevallen kon je zien dat [O/GS] wel degelijk terecht is gesteld. Dit zijn gewoon dingen die cruciaal zijn en nu moeten we het als het ware wegpoetsen en dat gaat absoluut tegen mijn rechtvaardigheidsgevoel in.’

De presentatie is nooit met de Tweede Kamer gedeeld. 

Er circuleren inmiddels verschillende brandbrieven binnen de Belastingdienst die waarschuwen voor grove overcompensatie. ‘Iedereen binnen de Dienst is het er waarschijnlijk wel over eens dat echte slachtoffers ruimhartig gecompenseerd dienen te worden’, stelt een van die brandbrieven van het team Intensief Toezicht uit oktober 2021. ‘Maar [...] als dit zo doorgaat, mag over een paar jaar de dan zittende staatssecretaris weer verantwoording gaan afleggen over deze uitwassen.’

De Correspondent stelde al twee weken geleden vragen aan het ministerie over compensatie van deelnemers aan de Bulgarenfraude. Het ministerie van Financiën kon die vragen niet beantwoorden, omdat het eventuele bevindingen eerst aan de Tweede Kamer wenste te communiceren. 

‘We doen op dit moment onderzoek naar signalen over het toekennen van compensatie aan mensen die daar geen recht op hebben, of zelfs misbruik hebben gemaakt van de kinderopvangtoeslag’, aldus een reactie van het ministerie van Financiën. ‘Over de eerste inzichten van dit onderzoek zou staatssecretaris Alexandra van Huffelen afgelopen donderdag tijdens het debat de Tweede Kamer hebben geïnformeerd. Dit debat is niet doorgegaan vanwege het debat over het coalitieakkoord en verzet naar januari.’ 

Meer lezen?