Ik moest toch even gniffelen, toen de Russische president Vladimir Poetin Harry Potter-auteur J.K. Rowling laatst noemde

Toegegeven: op de keper beschouwd valt er momenteel natuurlijk bar weinig te gniffelen. Er woedt een gewelddadige oorlog, Het is dus voornamelijk diep bedroevend dat de potentaat die goeddeels verantwoordelijk is voor al die ellende, een problematische kinderboekenschrijver aanhaalt om te mekkeren over hoe ‘gecanceld’ hij is.

vanwege de oorlog in Oekraïne zou het Westen de Russische cultuur cancelen, net zoals het eerder J.K. Rowling had gecanceld vanwege haar kritiek op de transgender gemeenschap.

Dat Poetin zich als notoire tegenstander van lhbti+-rechten verwant verklaart aan de transkritische Rowling, voelde heel eventjes als een wrede I told you so-bok Vandaar toch ook die gniffel, hoe besmuikt ook. Kijk in welk kamp ze zit! Hoe kunnen haar standpunten dan nog onschuldig zijn?

Maar dit was van vliedende aard. Want zo zwart-wit als ik het hierboven schets, is het natuurlijk niet. Rowling zit niet in ‘Poetins kamp’, verre van zelfs.

En bovendien: ergens heeft Poetin wel gelijk. Welbeschouwd ís Rusland zwaar gecanceld.

De vergelijking met cancelcultuur gaat best op

In navolging van de verregaande economische sancties die overheden aan Rusland oplegden, staakte een nog altijd groeiende club westerse bedrijven al haar Russische handel. Shell, Microsoft, Mastercard, McDonald’s, maar ook Prada, Nike en IKEA:

Dat gebeurt lang niet altijd omdat die bedrijven dat nou zo graag willen. dat Heineken volledig uit Rusland vertrok na ‘wekenlange druk’. Het had eerder al zijn export naar Rusland stilgelegd, maar bleef er in eerste instantie wel nog bier produceren. Hierop kwam kritiek, onder andere van beleggersvereniging VEB.

Het moge duidelijk zijn: als organisatie sta je er maar slecht op als je nu nog zakendoet met zo’n schurkenstaat als Rusland. Die morele druk, en de dreiging van onherstelbare imagoschade voor ieder die er niet voor zwicht, dat is peak cancel culture.

De Nijmeegse Vierdaagse sloot Russische wandelaars uit van deelname, en een Tsjaikovskifestival in Haarlem werd afgelast.

De cancelsoep werd uiteindelijk lang niet zo heet gegeten als hij opgediend werd: Maar of die berichten het Kremlin ook bereikten? Uit zijn speech blijkt in elk geval dat Poetin de Russische cultuur nog steeds in een Westers verdomhoekje geplaatst ziet.

Volgens journalist Helen Lewis is dat ook een essentieel onderdeel van cancelcultuur. Zoals ze schrijft voor een cancellation houdt vaak niet alleen in dat het voor het lijdend voorwerp onmogelijk wordt gemaakt om zijn brood te verdienen, maar ook dat diegene uit zijn sociale kring gedonderd wordt. Dat is precies waarom cancelcultuur zo’n krachtig middel is: gecanceld worden doet pijn.

Maar daarom, aldus Lewis, moet het middel bewaard worden voor de allerergsten onder ons – degenen die gewelddadige misdaden plegen, anderen tot geweld aanzetten of haat prediken tegen minderheidsgroepen.

Poetin scoort op al deze punten. Maar de acties van westerse bedrijven, musea en concertgebouwen raken hem nauwelijks. Wie wel geraakt wordt: de ‘gewone’ Rus, die naast getroffen te zijn door de sancties ook zijn baan verliest bij zijn westerse werkgever. Alleen omdat die aan het thuisfront onder druk staat om Rusland te boycotten.

Opnieuw een overeenkomst met de klassieke cancelcultuur: meer dan eens maakt ze de verkeerde slachtoffers.

Trans personen aan de Oekraïense grens lijden onder wat hier een flauwe juridische kwestie lijkt

J.K. Rowling, ondertussen, ‘Misschien is het beter als kritiek op de westerse cancelcultuur niet afkomstig is van degenen die momenteel burgers afslachten die de misdaad van verzet plegen, of die hun critici gevangenzetten en vergiftigen. #IStandWithUkraine’. Bovendien kondigde ze aan donaties ten behoeve van haar stichting Lumos Foundation tot een miljoen pond te zullen evenaren, om kinderen in Oekraïne te kunnen helpen.

Nee, in Poetins kamp zit Rowling allerminst. Ook dat is een gevaarlijk randje van de cancelcultuur: als het er alleen al op lijkt alsof je met een gecancelde in hetzelfde mandje slaapt, dan gaat de goegemeente er direct van uit dat je ook dezelfde vlooien hebt. En word je zonder pardon net zo kaal geschoren.

Rowling is geen Poetinfanaat. Toch is dat wellicht waar het juist gevaarlijk wordt. Want hoezeer ze zich ook uitspreekt tegen Poetins oorlog in Oekraïne, als het gaat over de transgender gemeenschap spreken ze wel degelijk een soortgelijke taal.

liet ik zien hoe Poetin zich al jaren opwerpt als verdediger van de traditionele waarden – waarden die vanuit het decadente en verwijfde Westen onder druk staan. Volgens Poetin is de lhbti-gemeenschap debet aan deze teloorgang van de maatschappij. En dat narratief exporteert hij al jaren succesvol naar het buitenland. Óók naar politici en leiders die verder niets van Poetin moeten weten.

Ik wil geenszins suggereren dat ook Rowling heimelijk door Poetin is beïnvloed. Wat ik zeg is dat het voor hem niet uitmaakt. Zolang zij haar platform in het Westen gebruikt om een boodschap te verkondigen die hem goed uitkomt, is zijn doel bereikt.

omdat hun identiteitsdocumenten niet overeenkomen met hoe ze eruitzien, worden ze niet vertrouwd en dus niet doorgelaten. kunnen ze het land niet ontvluchten.

Rowling heeft zich meermaals uitgesproken tegen zogenoemde ‘zelfidentificatie’, waarbij trans personen zonder tussenkomst van een ziekenhuis of psycholoog hun geslachtsaanduiding kunnen aanpassen. Het versoepelen van het wijzigen van het juridisch geslacht zou volgens haar

Misschien moeten we stoppen J.K. Rowling en Poetin over dezelfde morele kam te scheren, en gewoon eens kijken naar de feiten: het is de transgender gemeenschap die momenteel de dupe is van het soort juridische obstakels dat Rowling wil behouden

Laten we daar het gesprek eens mee openen.

À la prochaine.

Valentijn