Ruimtestation ISS was een ongeëvenaard vredesproject. Maar de oude vijandbeelden zijn terug

Ruimtevaart wordt doorgaans met toekomst geassocieerd. Buiten de dampkring wordt sci-fi werkelijkheid, lijkt de tijd op zichzelf vooruit te lopen. Maar soms belichaamt de ruimtevaart plotseling precies het tegenovergestelde. Een wereld die op aarde al voorbij is.

Terwijl Rusland en het Westen diep verdeeld raakten door de oorlog in Oekraïne, werken honderden kilometers boven de chaos twee Russen, vier Amerikanen en een Duitser zij aan zij als waren ze immuun voor de geopolitieke aardverschuiving ver beneden hen. Op de dag dat Rusland zijn buurland binnenviel, boog de bemanning van het International Space Station (ISS) zich over een onderzoek naar kankercellen en de voorbereidingen voor een ruimtewandeling die later deze maand zal plaatsvinden.^*

Het ISS – een onderzoekslaboratorium dat in een constante baan om de aarde draait – verenigt Rusland, de VS, de EU, Japan en Canada op de omvang van een voetbalveld. De afgelopen decennia stond het bekend als baken van vreedzame internationale samenwerking. Zozeer zelfs dat Space Safety Magazine voorstelde het ISS te nomineren voor de Nobelprijs voor de Vrede.^*

Geen gek voorstel. Het mag een klein wonder heten dat de VS en Rusland in de jaren negentig besloten de handen ineen te slaan voor het grootste wetenschappelijke ruimtevaartproject in de geschiedenis. De Koude Oorlog was nog nauwelijks ontdooid, maar er woei een nieuwe wind, hoopvoller, minder nationalistisch. In die luwte van de geschiedenis leek zoiets als wereldvrede misschien heel eventjes een optie.

Het was, zoals ruimtevaartjournalist Daniel Oberhaus het mooi omschreef, niets minder dan een ‘triomf van diplomatie’ en een ‘ongeëvenaard experiment in het gebruik van wetenschap en technologie als instrumenten van soft power.’ ^* In plaats van oorlog werd nu onderzoek de drijfveer van de ruimtevaart.

In het futuristische jaar 2000 arriveerden de Amerikaanse astronaut Bill Shepherd en de Russische kosmonauten Joeri Gidzenko en Sergej Krikaljov als eerste tijdelijke bewoners in het station. Het was het begin van een permanente menselijke aanwezigheid in de ruimte.

ISS is óók een afspiegeling van de obsessie met grenzen

Natuurlijk is het station niet vrij van machtsverhoudingen en nationalistische belangen. De Russen en Amerikanen hebben allebei een eigen helft en elke partner in het project heeft zeggenschap over de eigen bijdrage. Zo valt het ruimtelaboratorium onder Europees toezicht, de wetenschappelijke ​​Kibo-module is Japans terrein, het onderhoudssysteem Canadees.

Het is een extreem ingewikkelde constructie, schroef voor schroef opgedeeld en afgeschermd en tegelijkertijd gebaseerd op complete wederzijdse afhankelijkheid

Het is een extreem ingewikkelde constructie, schroef voor schroef opgedeeld en afgeschermd en tegelijkertijd gebaseerd op complete wederzijdse afhankelijkheid. Een afspiegeling van de menselijke obsessie met grenzen, hekken en categorieën en tegelijkertijd de enige plek in het universum waar een Amerikaanse militair onder commando van een Russische officier kan staan. 

In 2014 leek de hemelse vrede een kort moment te wankelen toen Rusland de Krim binnenviel en Amerika met sancties reageerde. Maar op de tijdelijke bewoners van het ruimtestation had die spanning uiteindelijk geen effect. In een vrolijke vlog geeft kosmonaut Anton Sjkaplerov eind 2015 hoog op van de vriendschappelijke sfeer tussen de delegaties. We maken plannen voor de toekomst, vertelt hij. ‘We will all meet each other [...] in different countries around the world. We might even take [a] vacation together with our families.’

De bemanning houdt zich stil

De komende tijd valt er van Sjkaplerov geen vlog te verwachten. Hij zit inmiddels voor de vierde keer in het ISS, nu als commandant. Maar sinds de inval van Rusland in Oekraïne heeft de zevenkoppige crew zich rustig gehouden.

Ook een gepland interview met het Duitse bemanningslid Matthias Maurer werd vorige week gecanceld.^*

Meer dan voorheen werd het ISS dit keer brandpunt in het aards conflict. Nadat de Amerikaanse president Joe Biden nieuwe sancties tegen Rusland aankondigde dreigde Dmitry Rogozin, het hoofd van het Russische ruimtestaatsbedrijf Roskosmos, dat het ISS zou kunnen neerstorten op Amerika of Europa.^* Een hysterisch dreigement, maar niet helemaal loos: het zijn de Russen die het station in de juiste baan houden.

Toen het Duitse nationale onderzoekscentrum voor lucht- en ruimtevaart op 3 maart aankondigde de onderzoeksprojecten met Russische instituten te staken, liet Roskosmos direct daarop weten dat zij ook niet meer met Duitsland willen samenwerken (‘Ik maak het uit.’ ‘Nee ik maak het uit.’)

De Europese ruimtevaartorganisatie ESA gaat momenteel niet in op interviewverzoeken met betrekking tot de politieke situatie, maar achter de schermen moet het hectisch zijn. De oorlog heeft niet alleen effect op het ruimtestation, ook andere missies komen in gevaar.

Hoe de ruimtesamenwerking stokt

Vorige week werd bekendgemaakt dat de Europese Marslander Rosalind Franklin, die dit jaar aan boord van een Russische Sojoezraket zou worden gelanceerd, ‘waarschijnlijk’ niet de lucht ingaat.^* Hiermee is een van de belangrijkste Europese missies mogelijk van de baan. Roskosmospersoneel werd teruggehaald van de Europese ruimtevaartbasis in Kourou in Frans-Guyana,^* Russische lanceringen zullen daar (voorlopig) niet meer plaatsvinden.

Om zonder de Russen te kunnen blijven opereren zal de VS private ruimtevaartbedrijven nodig hebben

Een andere tegenvaller voor Europa betreft de gloednieuwe European Robotic Arm, een robotarm waar vijfendertig jaar aan gewerkt is, maar die werd bevestigd op het Russische deel van het station en dus niet zonder Russische medewerking bestuurd kan worden.^*

Er wordt al gespeculeerd^* over het afsluiten van de verbinding tussen de Amerikaanse en de Russische helften. Een dichte deur hoog boven de wolken als de buitenaardse variant van de Berlijnse Muur. Om zonder de Russen te kunnen blijven opereren, zal de VS private ruimtevaartbedrijven nodig hebben.

De meest logische partij is dan SpaceX van ruimtebaron Elon Musk. Toen de Rus Rogozin van Roskosmos zich op Twitter afvroeg: ‘Who will save the ISS from an uncontrolled deorbit and fall into the United States or Europe?’ antwoordde Musk met het logo van zijn eigen bedrijf.

Maar een wedstrijd verplassen heeft op korte termijn geen zin. De schepen van SpaceX zouden eerst aangepast moeten worden, zoiets kost tijd. Voorlopig draaien ze daarboven van west naar oost hun snelle cirkels om de aarde in die rare puzzel van grensgebieden en belangen. Terwijl beneden de oorlog heerst, moeten zij de vrede bewaren. Een parallelle wereld waarin samenwerking het – nog even – wint van strijd.

Hoe zou het nu zijn in het ISS?

Ik zou er wat voor over hebben om een rondje om de aarde mee te draaien. Te zien hoe die zeven ruimtevaarders zich handhaven deze weken. Mijden ze het onderwerp? Rollen ze met hun ogen om dit zoveelste bewijs van menselijke hoogmoed en domheid? Vanuit het ISS zie je geen grenzen, dat is precies waar zo veel astronauten van ondersteboven raken als ze vanuit de ruimte naar beneden kijken.

Vanuit het ISS zie je geen grenzen

‘If people can see Earth from up here, see it without those borders, see it without any differences in race or religion, they would have a completely different perspective’, verzuchtte Anousheh Ansari,  de eerste vrouwelijke ruimtetoerist, nadat ze in september 2006 elf dagen buiten de dampkring had verkeerd.

Nog een kleine maand, dan stapt Anton Sjkaplerov met zijn Russische collega Pjotr Doebrov en de Amerikaanse astronaut Mark Vande Hei in een Russische Sojoezraket om terug te schieten naar beneden. Hun landing in Kazachstan staat voorlopig ongewijzigd op de planning.^* Hun afscheid zou weleens voor een veel groter afscheid kunnen staan.

Als je heel even mee wilt reizen met dat oude symbool van een wereldorde die de afgelopen weken omver ging, moet je dinsdagochtend (8 maart) in de vroege ochtend in zuidoostelijke richting naar de hemel kijken. Tussen 4.48 en 4.50 flitsen ze voorbij.

Bekijk ook: