De ongemakkelijke waarheid: Europa heeft nú Gronings gas nodig

Kapitalisme in oorlogstijd: het is geen fraai gezicht.

Op donderdag 24 februari denderden uit drie windrichtingen Russische troepen de grens met Oekraïne over. Diezelfde dag vloeide er 69 miljoen kuub ijskoud Siberisch aardgas van Rusland, dóór Oekraïne, richting Europa. Europese energiebedrijven begonnen na de invasie massaal Russisch gas te bestellen. Want wie weet hoelang het er nog was, dat gas. De gashandel ging zo voorspoedig dat Rusland de volgende dag maar wat extra Oekraïense leidingcapaciteit reserveerde, en de dag daarna nog meer, en de dag daarna weer meer. 

Elke dag, terwijl bovengronds een brute oorlog woedt, stroomt er nu zo’n 350 miljoen kuub gas door alle pijpleidingen die Russisch gas naar Europa brengen. De straatwaarde van zo’n dag gas pompen is op dit moment bijna 900 miljoen euro!

Tja, soms geeft het kapitalisme ook een onsentimenteel inkijkje in de werkelijke verhoudingen. Europa leeft van gas, Rusland levert dat gas.

En hoewel Europa de economische oorlog heeft verklaard aan Rusland, stuurt het tegelijkertijd miljarden euro’s naar Gazprom om de gasleveringen door te laten gaan. Zelfs Robert Habeck, de kersverse Duitse minister van Economie, van de Groenen, is tegen een boycot van Russisch gas. ‘Het zou de sociale vrede in de republiek bedreigen’, zei hij.

En die sociale vrede wordt nu al bedreigd. De prijs van gas steeg maandag opeens tot maar liefst 350 euro per megawattuur, om vervolgens weer te dalen naar 215 euro. Dat is on-ge-looflijk hoog: anderhalf jaar geleden was gas nog een tientje.

Bij zo’n gasprijs dondert elke kas in het Westland om, kunnen arme huishoudens hun energierekening niet betalen, en moet energie-intensieve industrie de deuren sluiten. Gas is zo duur dat het inmiddels goedkoper is om een vat olie in je huis te verbranden dan het met gas te verwarmen (dit is overigens geen aanbeveling).

Dat gasprijzen door het dak gaan is niet zo gek, want het is onduidelijk wat Europa zonder Russisch gas moet. Europa consumeerde in 2020 zo’n 515 miljard kuub aardgas, waarvan de Europese Unie zelf slechts 107 miljard kuub produceerde, 218 miljard als je Noorwegen meerekent. Ondertussen importeert Europa zo’n 168 miljard kuub Russisch aardgas.

Nu is Nederland weliswaar een klein land, maar tot een paar jaar geleden waren wij nog wel een grootleverancier van inheems Europees gas. Nederland produceerde in 2013 bijvoorbeeld zo’n 82 miljard kuub aardgas (destijds 13 procent van de gasbehoefte in Europa), dat is inmiddels teruggelopen tot 21 miljard kuub aardgas (een karige 4 procent). 

Nu in heel Europa in recordtempo de taboes worden doorbroken, is het misschien ook tijd dat wij eens reflecteren op de beslissing om de gaswinning uit onze gasvelden, ja, ook die uit Groningen, zo hard terug te schroeven. 

Nederland, helaas nog steeds fossiel

In een rijk land als Nederland is het makkelijk om vervreemd te raken van de materiële basis van de welvaart. Je steekt de stekker in het stopcontact, en voi­là: stroom. Je draait aan de thermostaat, en ziedaar: warmte. Je trekt de koelkast open, en warempel: een komkommer. Het was er gisteren, dus het zal er morgen ook wel zijn. Maar achter die vanzelfsprekendheid gaat een wereld schuil die – helaas – is gebouwd op fossiele energie, en die – helaas – nog een poos op fossiele energie gebouwd zal blijven. 

Uit de laatste Klimaat- en Energieverkenning van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) ^* blijkt dat Nederland in 2020 in totaal 2.912 petajoule aan energie verbruikte. Daarvan kwam 1.307 petajoule uit aardgas (44,6 procent), 1.078 petajoule uit aardolie (36,6 procent), 173 petajoule uit kolen (5,8 procent), 119,4 petajoule uit biomassa (4,1 procent), 50,2 petajoule uit windenergie (1,7 procent), en 30,5 petajoule uit zonne-energie (1 procent). 

Zelfs als de huidige, toch al behoorlijk ambitieuze doelstellingen van het klimaatbeleid worden behaald, verwacht het PBL dat de aardgasconsumptie zal dalen van 1.307 petajoule in 2020 naar 945 petajoule in 2030, terwijl het aandeel hernieuwbare energie zal stijgen naar 549 petajoule. 

Dus vergis je niet: zelfs over tien jaar hebben we nog veel aardgas nodig. 

Het enige lichtpuntje van deze oorlog is dat het voor iedereen inmiddels duidelijk is dat we zo snel mogelijk van het gas af moeten. Voor wie nog niet genoeg gemotiveerd was om alleen vanwege klimaatverandering vaart te maken met de energietransitie wil een gasprijs van 350 euro per MWh wel helpen. Niet voor niets werd in de afgelopen maanden vaker dan ooit tevoren gegoogeld op zoektermen als ‘warmtepomp’ en ‘isolatie’. Zoals de oliecrisis in de jaren zeventig aanleiding gaf om nog eens te bekijken of een loeizware bolide die één op één rijdt nu wel het summum van materiële voorspoed was, zo kan deze gascrisis ook weleens een keerpunt blijken in de energiepolitiek. 

Tegelijkertijd is er ook energie-realisme nodig. De duurzame toekomst komt, maar is er nog niet. We moeten investeren in wind- en zonne-energie, maar daarmee slaan we op korte termijn geen deuk in een pakje boter.

Als Nederland bijvoorbeeld de 6 miljard kuub Russisch aardgas die ons land jaarlijks verstookt wenst te vervangen door duurzame elektriciteit uit wind of zon, dan vergt dat 2.300 extra windturbines op land of 125 vierkante kilometer aan zonneweides. Voor de goede orde: er werden vorig jaar 183 windmolens op land neergezet, en in heel Nederland lag er zo’n 9 vierkante kilometer aan zonneweide. 

En 6 miljard kuub aardgas is nog helemaal niks. Europa als geheel importeert dus zo’n 168 miljard kuub aardgas uit Rusland.

Een tijdelijke boycot van Russisch gas zouden we met een enorme smak geld en een fikse dosis Europese solidariteit even kunnen volhouden dankzij onze gasvoorraden. Maar als de blokkade langer aanhoudt, tot de volgende winter, of zelfs de winter daarna, dan breekt de grote kladderadatsch uit. ‘Op zijn best extreem duur, op zijn slechtst fysiek onmogelijk’, zo beoordeelden gasexperts van de Brusselse denktank Bruegel de mogelijkheden om Russisch gas te vervangen. ^*

Onze uitgangspositie is dan ook ongunstig: de Europese gasvoorraden zijn slechter gevuld dan in de voorgaande vijf jaar. We zijn eigenlijk dit jaar al gered door een milde winter. En de voorraden moeten weer vol zijn voor de volgende winter. In het verleden is het aan de markt overgelaten om zelf de gasvoorraden aan te vullen, maar inmiddels hebben overheden het licht gezien en verplichten ze massaal minimum vulgraden van gasopslagen (ook in Nederland). Deze zomer zullen Europese gasleveranciers dus moeten schrapen om schaars gas in te slaan. 

Fatsoenlijke Europese landen als Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk zitten al aan hun maximum gaswinning, dus er zal vooral vloeibaar gas gekocht moeten worden uit landen als de Verenigde Staten, Qatar en Australië. Vloeibaar gas wordt gemaakt door aardgas in grote fabrieken af te koelen tot 163 graden onder nul, zodat je het in liquide vorm op grote tankschepen de oceanen over kunt slepen. Dat is momenteel goede handel, aangezien in de Verenigde Staten de prijs van een MWh gas ongeveer twintig keer lager ligt dan in Europa. 

Omdat Rusland vorige zomer al minder gas leverde dan normaal (terugkijkend: toch verdacht…), importeerden we dit jaar meer vloeibaar aardgas dan ooit tevoren (105 miljard kuub). Daarbij moesten we gasbehoeftig Azië (China, Japan en Korea) overbieden om tankerschepen hierheen te lokken. In december steeg de Europese gasprijs bijvoorbeeld al tot een hoogtepunt van maar liefst 185 euro per MWh. Pardoes maakten een paar Amerikaanse gastankers die net het Suezkanaal door waren gevaren rechtsomkeert naar Europa.

Het is dus niet makkelijk, en zeker niet goedkoop, om gas te bemachtigen. Problematisch is dat Europa ongeveer driekwart van zijn vloeibaar gas op dit moment op kortetermijncontracten of zelfs op de dagmarkt aankoopt, terwijl Aziatische landen veel meer langetermijncontracten hebben afgesloten, zo liet Shell twee weken geleden zien in zijn LNG Outlook. ^* Wereldwijd is er momenteel grote schaarste aan vloeibaar gas, dat was al zo voor de Russische invasie van Oekraïne, en dat is alleen maar nijpender geworden. Het bouwen van fabrieken voor vloeibaar gas kost helaas jaren.

Wat zijn de alternatieven?

In theorie zou Europa maximaal 60 miljard kuub vloeibaar aardgas kunnen importeren. Maar het Internationaal Energie Agentschap (IEA) verwacht dat met een uiterste inspanning het waarschijnlijk beperkt zal blijven tot 20 miljard kuub extra.^* Als we dan ook nog Azerbeidzjan en Noorwegen lief aankijken, dan komt daar nog 10 miljard kuub vandaan. 

Het IEA presenteerde onlangs een tienpuntenplan om te investeren in energiebesparing en hernieuwbare energie om minder afhankelijk te worden van Russisch gas. Bijvoorbeeld: sneller zon- en windprojecten bouwen (besparing: 6 miljard kuub), kernenergiecentrales open laten en meer biomassa stoken (13 miljard kuub), het installatietempo van warmtepompen verdubbelen (2 miljard kuub), twee keer sneller woningen renoveren, slimme meters installeren, cv-ketels afstellen (2 miljard kuub), en de thermostaat in alle Europese gebouwen 1 graad omlaag schroeven (10 miljard kuub). Zelfs als dit ambitieuze plan slaagt, rest er nog een gat van meer dan 100 miljard kuub Russisch gas dat opgevuld moet worden. 

Dus dan wordt het echt onaangenaam. Denk aan opties als: alle Europese bruinkool- en steenkoolcentrales laten loeien, en – waar mogelijk – gascentrales op olie laten draaien. Nederland, dat eerder dit jaar afsprak dat kolencentrales nog maar op 35 procent van hun maximale capaciteit mogen draaien om het klimaat te sparen, zal daarop terug moeten komen. Als we erin slagen alle kolencentrales aan te zetten dan besparen we nog 28 miljard kuub gas, hoewel we daarmee dus wel enorme klimaatschade en luchtvervuiling veroorzaken. 

Maar dan zijn we dus nog steeds maar op de helft. En resten er alleen drastische maatregelen om hardhandig ons gasgebruik terug te schroeven. Daarbij geldt dat ongeveer een derde van het gas in Europa voor de verwarming van gebouwen wordt gebruikt, een derde in de industrie en een derde voor de stroomproductie.

Uiteindelijk ontkom je niet aan het afschakelen van fabrieken en andere gasafnemers. Nu staan bloemen uit het Westland natuurlijk niet zo laag op de piramide van Maslow, maar het sluiten van kunstmestfabrieken is bijvoorbeeld al wel weer riskant.

Het afschakelen van de industrie is vreselijk prijzig

De prijzen van kunstmest gingen door de hoge gasprijzen al door het dak — en daarmee ook de voedselprijzen. Rusland was bovendien grootexporteur van kunstmest, met de nadruk op ‘was’. Schroef je dus de productie van kunstmest in Europa verder terug, wie weet wat er gebeurt. En zo zijn er meer industriële producten die in de keten een belangrijke rol spelen. Neem aluminium, waarmee we bijvoorbeeld ook windmolens, zonnepanelen en elektrische auto’s maken. Het afschakelen van industrie is dus vreselijk prijzig.

Het verdelen van schaars aardgas zal ook het nodige vergen van de Europese solidariteit. Sommige landen (voornamelijk in Oost-Europa) zijn namelijk veel afhankelijker van Russisch gas dan andere landen (voornamelijk in Zuid-Europa). Het is technisch geen sinecure om gas te verdelen. Sommige landen zijn vrijwel geheel afgesloten van het Europese gasnet. Zo heeft Spanje de meeste vloeibaar-gas-terminals (totale capaciteit: 70 miljard kuub), maar het Iberisch schiereiland is met de rest van Europa verbonden via één laffe leiding die nauwelijks enig volume kan doorgeleiden. 

Plannen voor een grotere pijpleiding om gas heen en weer te brengen tussen Frankrijk en Spanje werden in 2018 stopgezet. ‘Een overwinning voor de beweging voor een fossielvrij Europa’, juichten milieuactivisten toen.

Nederland gasland

Nu is Nederland geen Rusland, maar met in 2013 bijna 80 miljard kuub aan gaswinning was het wel een half Rusland. En als we de meest drastische maatregelen willen nemen om gasbesparingen te realiseren, dan ligt het misschien meer voor de hand dat we nog eens kijken naar het gas in onze eigen bodem.

De belangrijkste oorzaak van het teruglopen van de Nederlandse productie is natuurlijk het stoppen met de Groninger gaswinning, maar dat is niet de enige oorzaak. Nederland won tot voor kort namelijk ook veel gas uit honderden kleinere gasvelden verspreid over ons land en in onze territoriale wateren. Ook die gaswinning is stevig teruggelopen, van zo’n 50 miljard kuub per jaar in de jaren negentig tot 17,7 miljard kuub in 2018. In een rapport van The Hague Centre for Strategic Studies^* wordt de verwachting uitgesproken dat tegen 2030 de gaswinning uit kleine velden nog maar 5 miljard kuub per jaar is. 

Dat is niet omdat het gas uit kleine velden op is. Nee, het politieke draagvlak is steeds verder uitgehold. In het vorige regeerakkoord werd bijvoorbeeld afgesproken geen nieuwe exploratievergunningen te geven voor gas op land, in het laatste regeerakkoord werden ook nieuwe vergunningen voor gas onder de Waddenzee verboden.

Het vergunningsproces is – eigenlijk net als bij duurzame energie – stroperig. In 2017 werd er een fors gasveld boven Schiermonnikoog gevonden (22 miljard kuub), maar het zal pas in 2024 in productie gaan. ‘Deze mensen willen gewoon geld verdienen’, zei burgemeester Ineke van Gent (GroenLinks) over de gaswinning boven haar eiland. 

Zulk lokaal verzet zie je overal in het land. Energiecolumnist Remco de Boer beschreef een paar jaar geleden de strijd van een lokale wethouder in Woerden tegen gaswinning in zijn gemeente. ‘We zijn vóór een klimaatneutraal Woerden en in dat kader wil je geen fossiele energie uit de grond halen’, meende de wethouder van D66. 

Al in 2030 zou Woerden namelijk zelf klimaatneutraal worden. Maar waar kwamen de benodigde windmolens, zonneparken, mestvergisters, en geothermieputten te staan? De startnotitie van Woerden gaf daarin nog weinig inzicht. ‘We willen de duurzaamheidsactiviteiten meer kracht bijzetten door ze te bundelen en gezamenlijk koers te zetten naar een integrale stip op de horizon’, stelde het actieplan van het college. 

Toen RTV Utrecht onlangs poolshoogte ging nemen, bleek dat het geld op was toen de brandweerkazerne energieneutraal gemaakt moest worden. Klimaatneutraal in 2030 bleek toch een tikkeltje te ambitieus, gaf de burgemeester toe.

Het is nu eenmaal makkelijker om de Nederlandse gasproductie te stoppen dan om het Nederlandse gasverbruik te verminderen. En dat wreekt zich nu: het uitrollen van hernieuwbare energie gaat traag, waardoor we de komende dertig jaar meer dan ooit afhankelijk zijn van de invoer van buitenlandse energiebronnen.

Gasverbruik terugdringen blijkt dan ook niet eenvoudig. In het Klimaatakkoord is bijvoorbeeld de ambitie vastgelegd om 1,5 miljoen woningen aardgasvrij te maken in 2030. Maar dat gaat nog niet echt voortvarend. Het programma Aardgasvrije Wijken zou in ‘proeftuinen’ gaan experimenteren, zodat er een ‘vliegwieleffect’ zou ontstaan. Op nog onduidelijke wijze zouden er daardoor honderdduizenden woningen van het gas vliegen. Maar in augustus 2021 waren er pas 1.100 woningen van het gas af door het programma. 

Het Planbureau voor de Leefomgeving schreef in zijn laatste Klimaat- en Energieverkenning dat bij de huidige stand van zaken ‘het aantal bestaande woningen dat in 2030 aardgasvrij gemaakt is, beperkt blijft tot ongeveer 100.000 woningen.’

Hoe dichter de pijn van de energietransitie bij de burger zelf komt, hoe lastiger het wordt om het waar te maken 

Het is geen toeval dat hoe dichter de pijn van de energietransitie bij de burger zelf komt, hoe lastiger het wordt om het waar te maken. Foeteren op het fossiele grootkapitaal is nu eenmaal leuker dan de levenswijze aanpassen die dat fossiele grootkapitaal mogelijk maakt.  

Het is veelzeggend dat zelfs een politieke partij als GroenLinks, waar men zo nu en dan losjes filosofeert over degrowth (krimpen voor het klimaat!), meteen eist dat de gasprijzen worden bevroren, wanneer die prijzen te hard stijgen. De modale burger mag niet te veel hinder ervaren van de energietransitie: het moet wel leuk blijven. Terwijl het bevriezen van de gasprijzen zeer onverstandig zou zijn: de hoge energieprijs motiveert juist investeringen in besparing, die je niet moet ontmoedigen. Als je compensatie wilt bieden, dan kun je het best geld overmaken aan arme huishoudens, niet hun energierekening bevriezen. 

Geen gas produceren, maar het wel gebruiken: decadente hypocrisie

Laat er geen misverstand over bestaan: het is van het grootste belang dat we van de bruinkool, steenkool, olie en gas afstappen (en het liefst in die volgorde). Maar als je zelf geen gas produceert, maar het nog wel gewoon gebruikt, dan gaat er geen CO2-molecuul minder de lucht in. Dan is het eigenlijk gewoon decadente hypocrisie: een nevel van groene romantiek optrekken om inheemse gasproductie te blokkeren, maar ondertussen gewoon je gas uit Rusland halen, waar dat gas wordt gewonnen op een manier die het klimaat grote schade berokkent. 

Bij de Nederlandse, Noorse en Britse gaswinning komt namelijk nauwelijks methaan vrij. Methaan is een soort superbroeikasgas, dat een veelvoud van het opwarmingspotentieel heeft van een CO2-molecuul. Bij de Russische en Amerikaanse gaswinning lekt er wél veel methaan weg door het onvolledig affakkelen van aardgas, het luchten van leidingen en zo nu en dan een ongeluk. Daar komt ook nog bij dat Russisch en Amerikaans gas over enorme afstanden naar Europa moet worden getransporteerd, waarbij veel energie verloren gaat om druk op de leidingen te houden en gastankers aan te drijven.

Het onderzoeksinstituut CE Delft schatte in opdracht van Milieudefensie^* dat voor elke 10 miljard kuub aardgas die we uit Rusland zouden importeren in plaats van uit Groningen zouden winnen, het CO2-equivalent aan uitstoot met 5,3 megaton zou toenemen. Dus als de 60 miljard kuub die we minder winnen volledig zou worden opgevangen door Russisch gas, dan betekent dat 31,8 megaton CO2-equivalent méér uitstoot per jaar. Ter vergelijking: dat is ongeveer de uitstoot van al het verkeer en vervoer in Nederland.

Nu kun je altijd twisten over de exacte cijfers: helderheid krijgen over de methaanemissies is notoir moeilijk (en zeker in een land als Rusland). Als je de cijfers van Gazprom zelf gelooft is de methaanuitstoot maar drieënhalf keer groter dan in Nederland, wanneer je de cijfers van het IEA gebruikt dan is die uitstoot meer dan dertig keer hoger. Maar goed, hoe je het ook wendt of keert, de Russische methaanuitstoot is aanzienlijk groter dan in Nederland.

Rusland lijkt bovendien weinig te willen doen aan haar methaan-emissies. Bij de laatste klimaatconferentie Glasgow ondertekenden veel landen de Global Methane Pledge om methaanuitstoot uit olie- en gaswinning terug te dringen. Rusland deed dat niet.^*

Heilige Duitse huisjes sneuvelen in recordtempo – tijd voor het onze

‘Pragmatisme gaat nu boven politieke stellingnames’, zei minister van economie Robert Habeck van Die Grünen. En inderdaad: in Duitsland sneuvelen de heilige huisjes nu in een recordtempo. Er worden twee vloeibaar-gas-terminals gebouwd, het sluiten van kerncentrales wordt nog eens tegen het licht gehouden, net als het sluiten van kolencentrales.

Maar wordt het dan ook geen tijd om ons eigen oppertaboe eens te doorbreken: de Groninger gaswinning? 

Het Groningenveld, waar nog iets meer dan 500 miljard kuub gas in zit, is door de hoge gasprijzen inmiddels meer waard dan ooit. Als we dit jaar 40 miljard kuub aardgas zouden winnen, dan is dat bij de gasprijs van 215 euro maar liefst 84 miljard euro waard. 

Volgens het CBS woonden in de kern van het aardbevingsgebied 55.989 mensen die samen 24.473 huishoudens vormden. Als je dus elk huishouden in het aardbevingsgebied 3 miljoen euro zou overmaken, heb je nog steeds 10 miljard euro over.

Dat is natuurlijk niet geheel realistisch, want als Nederland zou aankondigen komend jaar 40 miljard kuub te winnen zullen de gasprijzen dalen (althans, dat valt te hopen...), dus in de praktijk zullen de opbrengsten een stuk minder zijn. Maar laat het een kwart zijn, en dan hebben we het nog over krankzinnige bedragen.

Nu kun je natuurlijk zeggen: ‘Ben je helemaal gek geworden, de veiligheid van Groningers opofferen voor vieze gasmiljarden, hoe durf je!’ Maar veiligheid afruilen tegen andere belangen doen we aan de lopende band. In de Nederlandse gezondheidszorg betalen we behandelingen die meer dan 80.000 euro per gewonnen levensjaar kosten bijvoorbeeld niet. 

De werkelijke schade van de bevingen

Bevingen hebben stress en onzekerheid veroorzaakt, maar er is vooralsnog niemand aan doodgegaan. En de kans dat een huis volledig instort en er iemand doodgaat is niet nul, maar wel minimaal. Inmiddels voldoet vrijwel elk gebouw in Groningen aan de strengste veiligheidsnorm. Als een Groninger 24 uur per dag, 365 dagen in het jaar in zijn huis zou zitten, dan zal die niet vaker dan eens in de honderdduizend jaar komen te overlijden aan een aardbeving. Dit zal natuurlijk wel oplopen indien de gaswinning wordt hervat, tot mogelijk enkele honderden, tot enkele duizenden woningen waar het overlijdensrisico groter is dan eens in de honderdduizend jaar.

Maar goed, de aardbevingen veroorzaken toch wel veel schade aan gebouwen? Vorig jaar kwamen er bij het Instituut voor de Mijnbouwschade maar liefst 48.765 schademeldingen binnen. Dat zijn geen misselijke aantallen.

Maar komt al die schade ook door gasbevingen? In een paper voor de Bulletin of Earthquake Engineering^* uit 2019 probeerden Helen Crowley en enkele wetenschappers van de NAM de bevingsschade aan gebouwen in Groningen te voorspellen: waar was de beving het hevigst (de zogenoemde ‘piekgrondversnelling’), hoeveel gebouwen stonden daar, en wat waren de fysieke eigenschappen van die gebouwen? 

Het lukte de wetenschappers aardig om bij de beving in Huizinge (augustus 2012) – tot op de dag van vandaag de grootste aardbeving in Groningen – de schade aan gebouwen te voorspellen. Hun model voorspelde zo’n 2.500 beschadigde gebouwen, en inderdaad, in de tien weken na de beving meldden zich zo’n 2.000 mensen met schade aan hun huis. De meeste van die meldingen waren afkomstig uit het epicentrum van de beving. 

Hoe anders was dat drie jaar later. De seismische energie die vrijkwam bij de beving in Hellum (september 2015) was weliswaar vijfenhalf keer kleiner dan bij de beving in Huizinge, maar dit keer kwamen er maar liefst 7.000 schademeldingen binnen, terwijl het model nu slechts tweehonderd beschadigde gebouwen voorspelde. Een flink deel van de schademeldingen kwam bovendien van ver buiten het epicentrum, waar de beving in het beste geval ervaren kon zijn als een basketbal die op de grond stuiterde.

‘Dit onderzoek illustreert hoe ingewikkeld het is om schadeclaims te gebruiken om toekomstige schade te voorspellen’, stelden de auteurs voorzichtig vast. 

Nu zijn wetenschappers van de NAM natuurlijk bij voorbaat verdacht. Maar opvallend is het wel: het aantal schademeldingen was in heel 2015 vijf keer hoger dan in 2012, terwijl er in 2015 ongeveer een vijfde van de seismische energie vrijkwam. Na Huizinge, de zwaarste beving ooit, kwamen er elke week 200 schademeldingen binnen. In de laatste week van februari dit jaar – een beving was in geen velden of wegen te bekennen – kwamen er 840 meldingen binnen. 

Ondertussen heeft de schadeafhandeling bakken met frustratie en wantrouwen opgeleverd. Tot 2014 deed de NAM de schadeafhandeling zelf, maar doordat er steeds grotere aantallen schadeverzoeken binnenkwamen ontstond er vertraging, zelfs bij mensen die wel degelijk ernstige bevingsschade hadden. De NAM besloot bovendien steeds vaker om geen geld uit te keren, omdat schade niet duidelijk toerekenbaar was aan bevingen. 

In april 2015 stemde bijna de hele Tweede Kamer voor een amendement om de bewijslast voor bevingsschade maar om te draaien:^* de NAM moest voortaan aantonen dat schade níét het gevolg is van aardbevingen. Technische expertise speelt daardoor een steeds kleinere rol bij de schadeafhandeling. Rapporten van ingenieursbureaus die laten zien dat schade, vooral buiten het epicentrum, moeizaam valt te relateren aan bevingen worden simpelweg terzijde geschoven.

‘Sinds januari 2020 werd circa 70 procent van de schade-opnames gedaan in een gebied waar de kans op schade juist het kleinst is (woningen liggen op circa 25-35 kilometer van de epicentra van de zwaarste bevingen),’ stelde het Instituut voor Mijnbouwschade in oktober 2020. De NAM moet de portemonnee trekken, ook al is het inmiddels onaannemelijk dat een scheur nog iets met bevingen van doen heeft. 

Door bevingsschade de grondslag te maken voor vergoeding hebben te veel mensen er te veel belang bij gekregen om de schade en de risico’s van aardbevingen groter voor te stellen dan ze werkelijk zijn. Inmiddels gaan we er in feite van uit dat elke scheur in een Groninger woning is te wijten aan bevingsschade.

Is er echt niks te verzinnen om tot een vergelijk te komen met de provincie?

Er zijn natuurlijk veel reputaties geïnvesteerd in het Groninger gasdrama. En sommige politici zullen elke kosten-batenanalyse als een mensenrechtenschending willen afschilderen, maar de Groningers zelf lijken een stuk nuchterder: in een peiling van het Dagblad van het Noorden gaf ongeveer twee derde van de Groningers aan geen problemen te hebben met het winnen van 12 miljard kuub aardgas (nu is het maximum 7,6 miljard kuub). Dat is al een stap, maar eigenlijk moeten we nog meer gas winnen om echt een forse bijdrage te leveren aan het verminderen van de Europese gasafhankelijkheid.

Laat er geen misverstand over bestaan: de Groningers in het aardbevingsgebied hebben de lasten van de gaswinning gedragen, en te weinig van de lusten mogen proeven. Het zou dan ook zeker terecht zijn wanneer Groningers een groter deel van de gasbaten zouden ontvangen. 

Drie miljoen voor elke Groninger in het aardbevingsgebied is misschien wat gortig, maar 50.000 euro per huishouden desnoods (bijna tweeëneenhalf keer het besteedbaar jaarinkomen)? Of misschien eleganter: de provincie en gemeenten medeaandeelhouder maken? En een klimaatfonds vullen met miljarden uit gaswinning om zo snel mogelijk het gasverbruik te verminderen (zoals ze ook in Noorwegen doen)?

Want het is te bizar voor woorden dat we ons uitleveren aan de genade van die kleine potentaat uit Rusland, en gas met een krankzinnige klimaatafdruk importeren tegen astronomische prijzen, omdat de Groninger gaswinning kosten-baten-immuun is verklaard.

Meer lezen?