Dit is de belangrijkste les van 13 miljoen stemmen op Marine Le Pen

Op zondag stemden ruim 13 miljoen mensen op Marine Le Pen bij de Franse presidentsverkiezingen. Onvoldoende voor een copernicaanse wending van het formaat Brexit of Trump, maar genoeg voor een nieuwe verschuiving in het voordeel van radicaal-rechts – Le Pen kreeg 25 procent meer stemmen dan in 2017.^*

De opmars van radicaal-rechts valt of staat in geen enkel Europees land met één verkiezingsuitslag, maar vormt een structurele ontwikkeling sinds de financiële crisis van 2008. Populistische radicaal-rechtse partijen hebben hun electorale steun in Europa meer dan verdubbeld sinds de eeuwwisseling.^* De Franse verkiezingsuitslag is in de eerste plaats een voortzetting van die trend.

Toch brachten de verkiezingen een opvallende breuk: Le Pen koos voor een nieuwe klemtoon. Niet immigratie, maar bestaanszekerheid en het onbehagen op het Franse platteland waren de speerpunten van haar campagne. Enerzijds beloofde Le Pen te snijden in btw-tarieven op energie, de vermogensbelasting terug te brengen en de inkomstenbelasting te verlagen voor jonge arbeiders. Anderzijds richtte ze zich tot het ‘vergeten Frankrijk’ – dorpen die hun banen en ontmoetingsplekken zien verdwijnen, hun publieke voorzieningen zien aftakelen en hun hoogopgeleide jongeren zien vertrekken naar bruisende steden. 

Terwijl president Emmanuel Macron zijn campagnebijeenkomsten organiseerde in Parijs en Marseille, was Le Pen bijna uitsluitend te vinden op het platteland.^* Toen ze vorige maand de provincie Gironde bezocht, sloeg ze de grote stad Bordeaux over, en sprak ze in plaats daarvan in Saint-Martin-Lacaussade – een dorp dat 245 keer zo weinig inwoners telt.  

De wraak van de vergeten gebieden bleek een krachtig wapen – Le Pen halveerde grofweg de afstand tot Macron ten opzichte van vijf jaar geleden.^* In Parijs pakte ze nog geen 15 procent van de stemmen, maar op het platteland van het departement Aisne won ze maar liefst 59,9 procent. De grootste winst ten opzichte van 2017 pakte ze in rurale gebieden in het zuiden.

Vruchtbare bodem voor radicaal-rechts

Le Pens nieuwe strategie zal haar geestverwanten – Matteo Salvini in Italië, Tino Chrupalla in Duitsland, Geert Wilders in Nederland – niet ontgaan zijn, met name omdat de geografische kloof tussen rijk en arm, tevreden en ontevreden, zeilend of zinkend in veel Europese landen dieper wordt. 

Ook in Nederland valt steun voor radicaal-rechtse partijen samen met een groeiend gat tussen grote steden en de gebieden daarbuiten. De PVV staat al jaren sterk in de Limburgse mijnstreek, Oost-Groningen en West-Brabant. In de laatste Tweede Kamerverkiezingen was radicaal-rechts weinig succesvol in steden als Amsterdam, maar groeide het vooral in perifere gemeenten als Achtkarspelen in Friesland of Stadskanaal in Groningen.

Emmen en Heerlen komen niet voor in het succesverhaal dat politici voor Nederland proberen te schrijven

Het terugtrekken van de staat speelt hier een belangrijke rol. Waar de afstand tot publieke voorzieningen als ziekenhuizen, scholen en bibliotheken het sterkst toeneemt, groeien radicaal-rechtse partijen.^* Mat Herben, de voormalig woordvoerder van Pim Fortuyn, begon zijn politieke carrière in Linschoten om de openbare bibliotheek en Dorpshuis de Vaart open te houden. Later zei hij in een interview: ‘De bieb is verdwenen, zoals bijna alle bibliotheken in het Groene Hart. Naar de bliksem geholpen door de politiek.’^*

De botsing tussen stad en regio is het gevolg van politieke keuzes, concludeert ook journalist en sociaal geograaf Floor Milikowski. In haar boek Een klein land met verre uithoeken beschrijft ze hoe de regering in de jaren tachtig een dringend advies van toenmalig Shell-topman Gerrit Wagner opvolgde: ‘Don’t back the losers, but pick the winners.’

Met andere woorden: investeer in kansrijke steden en laat ‘onderpresteerders’ zelf uitzoeken hoe ze mee kunnen komen. Op die manier ontpopten ‘mainports’ als Amsterdam en Rotterdam zich tot een drijvende kracht achter de economie, terwijl kleine steden als Emmen en Heerlen krimpen en worstelen. Zij komen niet voor in het succesverhaal dat politici in Den Haag voor Nederland proberen te schrijven.

Zolang dat zo blijft, is er een vruchtbare bodem voor verdere groei van radicaal-rechts. Dat is de belangrijkste les van 13 miljoen stemmen op Le Pen.

Wie vertegenwoordigt de 'vergeten' streken? 

Hoe kan dat tij gekeerd worden? In elk geval niet door anti-immigratiestandpunten van radicaal-rechts na te praten, zoals bijvoorbeeld VVD en CDA regelmatig doen in de hoop stemmen terug te winnen. Deze strategie is in het beste geval zinloos en in het slechtste geval contraproductief, concludeerden onderzoekers onlangs op basis van uitgebreid onderzoek naar 108 verkiezingen in 12 West-Europese landen.^* Succes tegen radicaal-rechts begint niet bij het uitsluiten van migranten, maar bij het aanspreken en betrekken van streken die zich niet langer verbonden voelen met de gevestigde politiek. 

Het helpt dan niet dat deze regio’s weinig directe vertegenwoordiging hebben in de Tweede Kamer. 60 procent van de Tweede Kamerleden woont in Noord-Holland of Zuid-Holland, en maar 6 procent in Drenthe, Zeeland, Friesland en Groningen.^* Het voorstel van Kamerlid Pieter Omtzigt voor een nieuw kiesstelsel waarin een deel van de zetels vast verdeeld wordt over de provincies, klinkt vanuit dat oogpunt zo gek nog niet. 

De nieuwe politieke tweedeling is niet links versus rechts, maar open versus gesloten, globalistisch versus nationalistisch, gevestigden versus buitenstaanders. Dat is een tweedeling met afgetekende territoriale patronen, die alleen maar sterker wordt. Le Pen mag de Franse verkiezingen dan verloren hebben – ze heeft laten zien dat een nadruk op die kloven een doeltreffende strategie is voor radicaal-rechts in Europa. En ze zal daarin niet de laatste zijn.

Lees ook: