Fopliberalisme ten top: gokverslaving bestrijden door gokken te promoten

‘Het brak mijn hele hoofd open’, zegt Sam (26). ‘Ik had slapeloze nachten, functioneerde niet op mijn werk en kwam elke maand geld tekort om eten te kopen. Maar juist op zulke momenten ga je door om het terug te verdienen, om je verlies te compenseren. Het omgekeerde gebeurde: gokken slokte een steeds groter deel van mijn budget op.’

Vroeger voetbalden we samen, maar Sam en ik waren elkaar al een tijd uit het oog verloren. Totdat we vorig jaar een kop koffie gingen drinken in het dorp waar we allebei opgroeiden. Daar vertelde hij me over de gokverslaving die hem zes jaar lang in haar greep had gehad. Eindeloos zette hij in op voetbalwedstrijden, soms tien, soms vijftig, soms wel honderden euro’s. Hoeveel hij had verloren? ‘Ergens tussen de vijf- en tienduizend euro, daarmee onderschat ik het niet.’

Drank, drugs, roken, gokken – een beetje liberaal gelooft in keuzevrijheid. Dat behelst ook – juist? – de vrijheid om de verkeerde keuze te maken. Veel regels en wetten bestaan zodat je anderen geen pijn doet. Maar jezelf beschadigen: dat staat je vrij. En als je dit toch al van plan was, reguleert de Nederlandse staat het liever dan dat je bent overgeleverd aan illegaal gestookte wodka, voorgedraaide joints van het Dark Web of het roulettewiel van schimmige goksites. 

Draagt de staat op die manier bij aan de ellende van mensen zoals Sam? Ongetwijfeld, maar dat is de prijs die wij – of beter gezegd: zij – betalen voor de speelruimte van het liberalisme. Klinkt hardvochtig, maar daar kan ik nog wel in komen.

De Nederlandse overheid ging vorig jaar echter tien stappen verder dan dat.

Een overheid die gokken ontmoedigt of aanmoedigt?

Op 1 oktober 2021 werd online gokken niet alleen legaal, maar ging de staat een actieve rol spelen in het aanzwengelen van de markt. Gereguleerde gokbedrijven kregen op televisie, radio en internet alle ruimte om nieuwe spelers te verleiden met advertenties. De marketingmachine van de gokindustrie sloeg direct op hol: in oktober en november waren niet minder dan 272.812 advertenties voor online gokken te zien op tv en internet.^* Het totaal aantal gokadvertenties groeide met 115 (!) procent ten opzichte van het jaar daarvoor.^* Daar stopte het niet: staatsbedrijven Holland Casino en Toto sloegen in die eerste twee maanden 11 miljoen euro stuk om Nederland naar hun virtuele blackjacktafels, roulettewielen en voetbalweddenschappen te lokken.^*  

Wat heb je liever, 79.000 illegale probleemspelers of 150.000 legale gokverslaafden?

Een van de ideeën achter de wetswijziging was dat je de zwarte gokmarkt het best kon slopen door de legale gokindustrie vrij baan te geven, met vergunningen én de ruimte om vrijuit reclame te maken. Dat lijkt logisch, maar het is rechtstreeks in tegenspraak met een van de andere doelen die minister Sander Dekker formuleerde voor kansspelbeleid: het terugdringen van gokverslaving. Want gokreclames kunnen de risicogroep terug (of dieper) in hun verslaving duwen. Bovendien worden die reclames natuurlijk niet alleen gezien door mensen die al gokten – ze hebben ook een aanzuigende werking. Wat als gokpropaganda de kwetsbare groep het hardst treft, of de markt flink vergroot? Wat heb je liever, 79.000 illegale probleemspelers of 150.000 legale gokverslaafden?

De nieuwe advertenties misten hun doel niet: in oktober alleen al nam het totaal aantal uren van Nederlanders op gokwebsites met ruim 50 (!) procent toe.^* Grote gokbedrijven zagen hun omzet omhoogschieten. Tegelijkertijd waarschuwen klinieken dat steeds meer gokverslaafden zich melden sinds de nieuwe wet – sommige zien een toename van 50 procent.^* De nieuwe slachtoffers? Vaak jonge mensen die zich flink in de schulden steken om te kunnen blijven gokken.^*

Een plan dat zijn doel totaal voorbijschoot

Niemand had voorzien dat het plan zijn doel voorbij zou schieten. Nou ja, niemand? Eerste Kamerlid Tineke Strik (GroenLinks) had al op 12 februari 2019 – ruim tweeënhalf jaar eerder – een motie ingediend voor een algeheel reclameverbod op online gokken, waarin ze haarfijn de tegenstrijdigheid van het wetsvoorstel aanstipte. Als het voorkomen van gokverslaving een doel is, dan staat het legaliseren van reclame voor online gokken daar lijnrecht tegenover. 

Helaas: de motie werd in de Eerste Kamer verworpen door VVD, PVV, D66 en PvdA.

Het inzicht van Strik landde pas toen de wet al was ingevoerd en de tsunami aan reclames al was losgebarsten – te laat dus. In december stemde een Kamermeerderheid alsnog voor een verbod op ongerichte reclames. De PvdA was gedraaid. Maar zo’n wetswijziging kan jaren duren, waarschuwde minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind.^* In de tussentijd zet de regering muizenstapjes – zo zijn BN’ers sinds vorige week niet meer welkom in gokreclames.

Dit is geen individuele vrijheid, dit is ongebreideld kapitalisme

De brandende vraag die dit alles bij mij oproept: hoe is het in vredesnaam mogelijk dat het belang van kwetsbare groepen – mensen zoals Sam – zo slecht is meegewogen door beleidsmakers? Zou toenmalig minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker (VVD) echt niet begrepen hebben dat het toestaan van gokreclame haaks staat op het voorkomen van verslaving? Of liet hij zijn oren hangen naar lobbyisten voor de gokindustrie – lobbyisten zoals Dekkers oud-collega Helma Lodders (VVD), die na elf jaar in de Tweede Kamer voorzitter werd van een branchevereniging voor gokbedrijven? 

Kijk je er cynisch naar, dan is het gokdossier het recentste symptoom van fopliberalisme: zogenaamd nobele doelen nastreven, maar eigenlijk de belangen van het grootbedrijf of de meest vermogenden dienen. Gokreclames? Die helpen de zwarte markt verslaan! Afschaffen van de dividendbelasting? Zo houden we werkgelegenheid hier! Jubelton? Je wilt je kinderen toch een kans geven op de huizenmarkt?

De winnaars van dat spel: een gokindustrie die je wél terugziet in economische groeiplaatjes, maar geen waarde creëert voor de maatschappij. De verliezers: jonge, kwetsbare mensen met geldproblemen. Dat heeft niets met individuele vrijheid te maken, en alles met ongebreideld kapitalisme.

Meer lezen?