De tijd is een knokploeg waar je niet aan kunt ontsnappen

Het talent om te ontsnappen aan de tijd is een van de criteria van deze Moderne Klassiekers-serie. Hierin passeren boeken de revue die de tand des tijds hebben doorstaan en ook nu nog relevant zijn.

A Visit From The Goon Squad van Jennifer Egan werd getipt door Correspondent-lid Guyon Essed. Ik las het en ontdekte waarom het boek zeker een plekje verdient in de Lijst der Onvergankelijken.

‘I’ll never get old,’ zegt Lou, een zongebruinde muziekproducer met blonde manen uit Californië, die de vergankelijkheid overschreeuwt met harde muziek, veel coke en nog veel meer seks.

Helaas, uiteindelijk legt ook Lou het loodje. Niet iedereen is het eeuwige leven beschoren.

A Visit From The Goon Squad (naar het Nederlands vertaald als ‘Een bezoek van de knokploeg’) is een roman uit 2010 van de Amerikaanse schrijfster Jennifer Egan. In de VS kreeg het boek goede recensies en in 2011 won het de Pulitzerprijs.

Het boek is niet alleen prachtig geschreven. Ook laat het je stilstaan bij het wrange feit dat je leven zo snel voorbij is. Het zet je aan het denken over de grilligheid van onze levens en de ongrijpbaarheid van de tijd die maar doortikt.

De tijd beukt als een knokploeg op ons in

In Goon Squad volg je het leven van een bonte verzameling personages: Bennie, Sasha, Lou, Scotty, Lulu - om er een paar te noemen. Allemaal leven ze life to the fullest en zijn ze op een of andere manier verbonden aan de Amerikaanse muziekwereld. En met elkaar. Een passant in het ene hoofdstuk is plotseling het middelpunt in het volgende.

Je leert Bennie kennen, ooit een succesvolle platenbons in New York, nu op zijn retour. Zijn beeldschone assistente Sasha is zijn steun en toeverlaat.

Rewind: in een ander hoofdstuk zie je dezelfde Bennie als punkrockende tiener in het California van de late jaren zeventig. Zijn beste vriend Scotty, stil en onbegrepen, is een virtuoze gitarist.

Fast forward: Sasha woont inmiddels met haar gezin in de middle of nowhere, haar wilde jaren in de muziekwereld als een onrustige schim uit het verleden. Scotty is grijs en wereldvreemder dan ooit, maar staat wel eindelijk op het punt een wereldster te worden.

Dit met dank aan Alex, in hoofdstuk één een nietszeggende figurant in Sasha’s leven maar aan het eind van het boek vol in de schijnwerpers. En zo verder.

Voor de personages lijkt het leven maakbaar en vol beloftes. Helaas, uiteindelijk komen ze er stuk voor stuk achter dat het hen ook maar een beetje overkomt.

Hoe fascinerend de personages ook zijn, de echte protagonist is de tijd. En een held is het niet. ‘Time’s a goon,’ zegt Bennie. Een ‘goon’ is een idioot of simpele schurk, een goon squad een knokploeg. En jawel, het ene na het andere personage wordt afgemat door deze woesteling. Ouderdom en aftakeling zijn onontkoombaar. Het is om cynisch van te worden; uiteindelijk vergaat ieders glorie.

Twee verschillende interpretaties van tijd

De oude Grieken hadden twee verschillende woorden voor tijd. ‘Chronos’ was de lineaire, chronologische tijd. De tijd waarmee wij onze agenda’s vullen. Dit is Goon, die rotzak. Maar hoewel de personages van Goon Squad naar Chronos’ pijpen dansen, experimenteert Egan met chronologie, fragment en mogelijkheid.

Verhaallijnen lopen kriskras door verleden, heden en toekomst. Discontinuïteit is het hoofdthema van haar boek, zei Egan in een interview. Als lezer sta je buiten de chronologie. Dit doet beseffen dat, hoe allesomvattend ook, tijd in feite gebaseerd is op een idee, gevormd door de mens. En dat we er wellicht anders mee om kunnen omgaan.

‘Kairos’ is de tweede oud-Griekse vorm van tijd. Kairos verstrijkt niet, maar is altijd aanwezig. Het is de constante belofte van de mogelijkheid. In de Griekse mythologie was Kairos een jongeman, met een lange pluk haar op zijn hoofd. Door die lok op het goede ogenblik vast te pakken, greep je het moment.

Ook in Egans boek hangt het leven van toevalligheden aan elkaar, maar dat biedt juist onvoorziene kansen. Wie weet begin je op je zestigste nog een carrière als rockster.

De mooiste metafoor hiervoor is de jongen met pauze-fetisjisme. Lincoln Blake (13) verzamelt onverwachte stiltes in rocknummers. Soms stokt de muziek luttele seconden, soms langer dan een minuut. De pauzes bieden een uitweg, ofschoon heel kort, uit een nummer - of een leven - dat onvermijdelijk eindig is.

Win de tijd terug, verzet je tegen de machines

Hoe kunnen we ons dan wapenen tegen de tijd? Wees je bewust van het moment, zegt mediafilosoof Douglas Rushkoff. Afgelopen april betoogde hij in Tegenlicht dat we die tijd nu moeten heroveren. We zijn verslaafd aan Chronos; een symptoom van het digitale tijdperk. Onze apparaten vragen voortdurend aandacht. Alles is altijd mogelijk en ieder moment is een keuze: waar gaat onze blik heen?

In een digitale economie is aandacht het kostbaarste goed, stelt Rushkoff. Het is niet gek dat veel mensen het idee hebben dat ze continu bereikbaar moeten zijn. Hij waarschuwt: iedere keer dat je een (gratis) digitale dienst gebruikt, verdienen bedrijven geld. Technologische ontwikkelingen zijn natuurlijk niet objectief slecht, maar zoals nu gebruikt dienen ze niet onze belangen, maar die van de markt. Door apparaten uit te zetten, herwinnen we onze eigen tijd - Kairos in dit geval - en doorbreken we hun macht.

Rushkoff krijgt in Tegenlicht de vraag of zijn betoog niet wat zweverig is. Zijn antwoord: jammer. Zo lang het niet cool is om gewoon analoog een mens te zijn, zullen de bedrijven winnen. En zeker, hij pleit heus niet alleen voor een cursus mindfullness, dit is fundamentele maatschappijkritiek.

Het eindigt met de berusting

Rushkoffs waarschuwing voor het verliezen van het nu aan de digitale vooruitgang, lijkt ook de achterliggende boodschap van Goon Squad. Op de laatste bladzijden verandert het boek van een relativerende verzameling levens opeens in een naargeestige dystopie. Over tien, twintig, dertig jaar - wanneer precies is niet duidelijk - heeft technologie de mens overmeesterd.

Het laatste hoofstuk van Goon Squad is het enige waarin Egan niet door de levens van de personages heen springt, maar zelf vooruitblikt. Ze schetst een toekomst waarin het geluid van helikopters nooit verstomt: onophoudelijk vliegen ze boven de straten, voor surveillance en beveiliging. Muziek verkoopt niet omdat het goed is, maar omdat ‘parrots’ het volgen en delen. Mensen kunnen hun diepste gevoelens alleen nog uiten in uitgeklede sms’jes: pls wAt 4 me, my bUtiful wyf. We worden geleefd door onze machientjes.

Ondanks de zware thematiek geeft Goon Squad een gevoel van berusting. Ja, het ene moment woon je in een penthouse in Manhattan, maar het volgende ben je werkloos, gescheiden en is je libido niet meer wat het ooit was. Zo gaat dat, het is oké. En toch, op het laatste nippertje, net voor je het boek dichtklapt, benadrukt Egan: pas op, grijp het leven vast! Voordat het te laat is.