Met koopkrachtplaatjes alleen komt Rutte IV de winter niet door

Voor de coalitie is het deze winter erop of eronder. De ministersploeg staat al een klein jaar op het epicentrum van politieke aardschokken – van stikstof tot asiel, van wonen tot koopkracht. Maar zoals Keb’ Mo’ zingt op het album BLUESAmericana: ‘Well, I got a bad, bad feelin’ / That the worst is yet to come.’

Dalende temperaturen lanceren energierekeningen straks naar ongekende hoogtes. De laatste keer dat de koopkracht zo hard daalde als dit jaar was in de Tweede Wereldoorlog, waarschuwt het Centraal Planbureau.^* Prijsstijgingen kunnen kleine bedrijven de kop kosten – de helft van de bakkers staat nu al op omvallen –^* en dwingen tegelijkertijd veel gezinnen om hun boodschappenlijst in te korten, abonnementen op te zeggen, de kachel uit te draaien. Sluimerende onrust kan in deze omstandigheden abrupt omslaan in woede.

Nu al wil maar liefst 65 procent van de kiezers binnen zes maanden nieuwe verkiezingen, slechts 16 procent denkt dat dit kabinet zijn regeertermijn uitzingt.^* Rapportcijfer: 3,3. Het kabinet gaat de vorst in zonder winterjas. Nooit eerder kreeg een coalitie onder Rutte zo’n lage waardering. Zijn vierde stal oogt schrieler, onzekerder, kwetsbaarder dan elk van zijn eerdere kabinetten.

Deze week wordt cruciaal voor de komende maanden. Prinsjesdag biedt Rutte IV twee kansen om het hoofd boven water te houden.

Ten eerste: de Rijksbegroting. Groot? Het kabinet is van plan de dramatische koopkrachtdaling deels te compenseren met maatregelen die 17,2 miljard euro kosten – dat is grofweg anderhalf keer zoveel als het Rijk aan milieubescherming uitgeeft.^* Zijn het eerlijke maatregelen? Het minimumloon wordt met 10 procent verhoogd, waardoor ook uitkeringen van werklozen en gepensioneerden flink stijgen, en lage inkomens gaan er met afstand het meest op vooruit.^* Doelgericht? Er komt een energietoeslag van 1.300 euro voor kwetsbare huishoudens, om te voorkomen dat zij volgend jaar van hun stroom en gas worden afgesloten. Wat je er verder ook van vindt – het is een historische koopkrachtreparatie.

Die aanlokkelijke bedragen zijn noodzakelijk, maar onvoldoende. Niet alleen omdat het kabinet pas na 1 januari 2023 het geld uitgeeft en de  koopkrachtstijging van volgend jaar de daling van dit jaar maar deels compenseert, of omdat burgers in de kou de komende maanden niets hebben aan vrolijke toekomstmuziek, maar vooral omdat het slechts cijfers zijn.

Wat Rutte IV naast die cijfers nodig heeft – en dat is de tweede kans – is een verhaal.

De pijnlijke waarheid: vrijheid heeft een hoge prijs

De contouren van dat verhaal vind je in Frankrijk, waar president Emmanuel Macron deze zomer zijn bevolking wakker schudde met de pijnlijke waarheid. Hij waarschuwde niet alleen voor een loodzware winter, maar beklemtoonde ook het ‘einde van overvloed, het einde van onverschilligheid, en het einde van aannames’. Nu de oorlog aan de deur rammelt, heeft het volk ‘grote vastberadenheid nodig om onzekerheid, tegenslag en soms de gemakkelijke uitweg het hoofd te bieden’^* en ‘de prijs die we voor vrijheid betalen’ te accepteren.

De coalitie kan met zoveel miljarden smijten als zij wil – als burgers komende maanden niet begrijpen waarom energieprijzen omhoog schieten, dat dit noodzakelijk is om Rusland te straffen voor de moorddadige aanval op Oekraïne, en wat het belang van onze rol daarin is, dan slikken ze het niet. Ik wil die boodschap niet horen uit de mond van Prins Pils – die zelf 450.000 euro extra vangt^* terwijl wij aankomend jaar op de kleintjes letten – maar uit die van de minister-president.

Leiderschap graag, geen managementtaal

Premier Rutte heeft een groot talent om ideologische vraagstukken om te kneden tot praktische problemen, maar deze crisis behoeft leiderschap, geen managementtaal, en zeker geen krampachtige angst voor de kiezer. Daarom moet deze week het bittere verhaal centraal staan, niet alleen de zoethoudertjes in de cijfers. 

Het bittere verhaal is dat toegeven aan het gaswapen van Poetin – het opheffen van de economische sancties en stoppen met wapenleveranties – gelijk staat aan het opgeven van Oekraïne aan een moorddadig regime. De gasprijs betalen we voor vrijheid en democratie. Zonder dat verhaal wordt de coalitie deze winter ingehaald door de realiteit die zij met grote zakken geld probeert weg te toveren.

Zachte heelmeesters maken stinkende wonden, prevelende politici maken op termijn alleen maar bozere burgers.

Meer lezen?