Goed nieuws: politici gaan aan de slag met het burgerberaad

‘De helft van de Nederlanders zegt onvoldoende vertrouwen te hebben in de regering en in de Tweede Kamer’, was onlangs te lezen in een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau.

‘Mensen hebben het gevoel dat politici niet luisteren of niet goed weten wat er speelt en daarom besluiten nemen die verkeerd zijn’, staat er. Dat is niet handig in een tijd waarin de crises over elkaar heen buitelen. Gelukkig is er ook een hoopvolle beweging gaande: steeds meer politici beseffen dat zij de samenleving nodig hebben om die crises op een goede en rechtvaardige manier aan te pakken. Er gaan in Den Haag steeds meer stemmen op om burgerberaden te organiseren. Ook buiten Den Haag is er veel burgerberaadbeweging; zowel in veel gemeenteraden als in enkele provincies. Daarom een korte update.

Rob Jetten is voor

In april mocht ik klimaatminister Rob Jetten mijn boek Nu is het aan ons overhandigen en sprak ik met hem over de noodzaak van een landelijk burgerberaad rond klimaat. Inmiddels heeft Jetten een brief naar de Tweede Kamer gestuurd met het verzoek om met hem in gesprek te gaan over de mogelijkheden van een klimaatburgerberaad. Dat hij voor is, bleek ook uit de Abel Herzberglezing, waarin Jetten concludeerde: ‘Nu is het de hoogste tijd voor een nationaal klimaatburgerberaad.’

De Tweede Kamer heeft meer tijd nodig

Of de Tweede Kamer het daarmee eens is, moet nog blijken uit het debat dat Jetten heeft voorgesteld. Dat debat wordt momenteel voorbereid door vijf Kamerleden die gesprekken voeren met deskundigen en internationale voorbeelden van burgerberaden analyseren. Op basis daarvan laten zij de rest van de Tweede Kamer weten wat de belangrijkste randvoorwaarden zijn, zodat het debat zich vervolgens op de inhoud kan richten. 

Goed nieuws: het is deze Kamerleden duidelijk dat een burgerberaad alleen zin heeft als er ook iets met de uitkomsten wordt gedaan: ‘Belangrijk is [...] dat het burgerforum echt een aanvulling is op de parlementaire democratie en dat helder is op welke wijze de resultaten van het burgerforum goed kunnen landen in de parlementaire besluitvorming.’ 

Aan de voorbereidingsgroep nu dus de taak om uit te zoeken wat een goede vraag zou zijn, wat de rol van Kamer en kabinet precies is, hoe te waarborgen dat het burgerberaad zorgvuldig wordt uitgevoerd en dat de uitkomsten ook politieke opvolging krijgen. 

En ja, dat gaat tijd kosten. Jetten had opgeroepen tot een debat in oktober, maar de voorbereidingsgroep laat weten dat die snelheid ten koste zou gaan van zorgvuldigheid. Zij gaan ervan uit de voorbereidingen voor het kerstreces te voltooien. Waarschijnlijk zal het Kamerdebat dus pas begin 2023 plaatsvinden.

Burgerberaden over vergrijzing en de zorg

Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen maakte CDA-voorzitter Pieter Heerma zich hard voor burgerberaden: ‘Geen inspraakavond als het beleid al vaststaat. Geen digitale fopkeuze in een referendum. Maar een open, volwassen gesprek in de vorm van burgerberaden.’ 

Hij pleit in het bijzonder voor een burgerberaad over vergrijzing, omdat de druk op de samenleving hierdoor steeds meer toeneemt: tegen 2040 zal 30 procent van de werkenden nodig zijn in de zorg. ‘Ik geloof dat een burgerberaad over vergrijzing briljante ideeën uit de samenleving kan opleveren’, betoogt Heerma. ‘Dat het vraagstuk voor mensen echt gaat leven en daarmee ook het draagvlak voor veranderingen. Die antwoorden komen niet uit de modellen, maar van de mensen in ons land.’

Daarom diende hij een motie in met het verzoek aan de regering ‘een burgerberaad in te stellen om de samenleving te betrekken bij de vraagstukken van vergrijzing, en de Kamer daarover te informeren voor 1 januari 2023’. De motie wordt door een opvallend grote meerderheid aangenomen, alleen Forum voor Democratie stemde tegen.

Ook D66-Kamerlid Wieke Paulusma is een groot voorstander van burgerberaden. Zij is lid van de Kamercommissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport, die onlangs debatteerde over het rapport Kiezen voor houdbare zorg van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid. Tijdens dit debat pleitte zij ervoor om burgerberaden in te zetten rond vraagstukken in de zorg, ‘want de problemen in ons land schreeuwen om de kennis en levenservaring van inwoners’. Paulusma is ervan overtuigd dat burgerberaden zullen leiden tot beter beleid, waardoor de zorg houdbaar blijft voor patiënten en zorgmedewerkers. Daarom overhandigde zij de betrokken ministers en staatssecretarissen een manifest voor ‘radicale inspraak’ in de zorg. 

Volt-Kamerlid Marieke Koekkoek gaat nog een stap verder. Zij diende afgelopen week een motie in met het verzoek aan de regering om ‘te onderzoeken wat (juridisch en financieel) nodig is om te komen tot het oprichten van een permanent burgerberaad’.

Deze motie haalde het niet in de Tweede Kamer, maar dát er in Den Haag gesproken zou worden over een permanent burgerberaad, had ik een jaar geleden niet durven voorspellen. De tijd is er nu nog niet rijp voor, maar dat kan natuurlijk veranderen als Nederland goede ervaring opdoet met eenmalige burgerberaden.

Door het hele land

Na de gemeenteraadsverkiezingen van dit voorjaar is ook in veel gemeenteraden het gesprek over burgerberaden begonnen. Zo willen onder meer Amsterdam,^* Arnhem,^* Den Haag,^* Heerlen,^* Leiden,^* Maastricht,^* Utrecht,^* Vijfheerenlanden^* en Zutphen^* volgens hun coalitieakkoord met burgerberaden aan de slag gaan. En in de provincie Gelderland is inmiddels een kortlopend burgerberaad over de klimaatdoelen van de provincie van start gegaan.

Dat zijn allemaal mooie ontwikkelingen, maar er is ook een gevaar: allerlei vormen van schijnparticipatie kunnen ten onrechte bestempeld worden als een burgerberaad. Dus ook als er te weinig tijd wordt uitgetrokken, geen goede loting wordt gedaan en er geen duidelijk mandaat is. Daarom publiceer ik binnenkort een makkelijk te delen checklist, zodat iedereen het onderscheid kan maken tussen een burgerberaad en vrijblijvende inspraak. Daarmee kun je dan ook je eigen gemeente of provincie scherp houden.

Lees ook: