Lijm en tomatensoep zijn pas het begin van het klimaatverzet. En dat is maar goed ook

Onheilspellende muziek, een animatie van rondtollende aardbollen. ‘Action now’, zegt iemand ernstig, ‘is seen as the only safe insurance.’ Het gaat hier niet om een nieuwe campagne van Greenpeace, maar om een 28 minuten durende waarschuwing^* van oliegigant Shell. Het onderwerp: de dreiging van klimaatverandering. Het jaar: 1991.

Spoel dertig jaar vooruit. De energiereus heeft zijn eigen oproep grotendeels genegeerd. Net als de rest van de wereld: beschaafde mensen hebben veel, lang en somber (maar wel fatsoenlijk) met elkaar gepraat, terwijl de rapporten zich opstapelden, de onzekerheidsmarges versmalden, de roep van de wetenschap steeds luider klonk, en documentaires volle zalen trokken.

Valt wel mee, denk je? Stel jezelf dan de volgende vragen:

Hoelang duurde het na die waarschuwing van Shell nog voordat de CO2-uitstoot van Nederland aanhoudend begon af te nemen? (Negentien jaar – pas vanaf 2010 gingen we minderen.)^*

Hoeveel is de wereldwijde CO2-uitstoot afgenomen sinds 1991? (Dat was een strikvraag: die uitstoot is juist gegroeid met bijna 50 procent.)^*

Inmiddels gebruiken we wel grotendeels groene energie, toch? (Fout. Nog geen 14 procent van ons totale energieverbruik komt uit hernieuwbare bronnen.)^*

Oeverloos gekeuvel zonder betekenisvolle actie – dat is de omlijsting van het schilderij van onze tijd. Over kunst gesproken: schilderstukken zijn sinds kort mikpunt van het klimaatverzet. Of nou ja, niet echt: in Londen gooiden jonge activisten tomatensoep op het beschermglas voor de Zonnebloemen van Vincent van Gogh. Die actie bracht ook Nederlanders en Duitsers in beweging, zowel in musea (zo moest de glazen deklaag van het Meisje met de parel het ontgelden) als in talkshows (klimaatactivist Jelle de Graaf lijmde zich vast aan de tafel).

Wat hebben al deze daden gemeen? Ze trokken maximale aandacht voor de grootste bedreiging van onze manier van leven. En dat zonder geweld tegen mensen of noemenswaardige schade aan voorwerpen.

Nu de wereld op een kruispunt staat, kwamen de activisten op voor jonge en toekomstige mensen. We konden vorige week lezen dat de huidige maatregelen bij lange na niet genoeg zijn om de klimaatdoelen te halen. Zelfs zeven jaar na het Parijs-akkoord is er nog ‘geen geloofwaardige route’ naar opwarming onder de 1,5 graad Celsius. Het passeren van die grens zal onomkeerbaar zijn, net als de bijbehorende catastrofes. Mijn generatie en die van onze (klein)kinderen gaan dat het hardst voelen.

De activist mag op zijn kamertje het klimaatprobleem wegdenken

Kijk je naar besluitvorming in de laatste dertig jaar, dan zie je dat toekomstige generaties het telkens weer moesten afleggen tegen kortetermijnbelangen van andere groepen. En nog steeds: in het regeerakkoord staat dat de Nederlandse overheid pas in 2030 rekeningrijden wil invoeren, een Kamermeerderheid stemde in maart tegen het idee om Nederlanders de werkelijke prijs van vlees te laten betalen, en in de Voorjaarsnota, twee maanden later, was al 880 miljoen euro uit het gloednieuwe klimaatfonds verdwenen.^*

Zolang we de zorgen van vandaag maar in toom kunnen houden. Dan kijken we volgend jaar wel een keer naar dat wereldprobleem met allesverwoestende gevolgen. Als een roker die zich steeds opnieuw bedenkt dat hij eigenlijk wil stoppen – en weet welk gevaar hij loopt – maar er dan toch maar weer eentje opsteekt.

Activisten zien dit patroon en zijn het meer dan zat. Omdat de tijd dringt en het uitbrengen van hun stem – zeker op de korte termijn – te weinig oplevert, kiezen ze voor radicale actie. Of je dat sympathiek vindt, en of het op jou het juiste effect heeft, hangt vooral af van de boodschap die jij wilt horen. Ik bedoel: denk je dat die actievoerders daadwerkelijk een hekel hebben aan onze vaderlandse grootmeesters? Of vragen ze op een effectieve manier aandacht voor het dodelijk kortzichtige beleid van politici en bedrijven?

De serieuze mensen™ buitelden over elkaar heen van paniek, ongestoord door de gedachte dat hun reacties zelf betekenis geven aan de daad. Vroegbejaarde brompotten brulden om de kunsten: protesteren mag, maar dat doe je toch niet in een museum? O tempora, o mores!

Dat gebrom kennen we. Protesteren mag, maar niet op Schiphol, hoorden vreedzame activisten eerder. Protesteren mag, maar niet tijdens schooltijd, zei men tegen een Zweeds meisje, voordat zij het boegbeeld werd van het klimaatverzet. Acties bij grote investeerders zijn onwettig, acties met tomaten zijn bedorven, acties op televisie zijn aandachtsgeil.

Als het even kan, moet de activist op zijn kamertje blijven zitten, en dan heel hard denken en bidden dat klimaatverandering onze manier van leven niet gaat verwoesten.

Nu kan het zijn dat jij een van de mensen bent die geloven dat het breken van de wet altijd fout is. Bedenk dan óók: de democratie kan het zodanig bij het verkeerde eind hebben dat geweldloos verzet niet alleen geoorloofd, maar zelfs onmisbaar wordt.

De Amerikaanse essayist Henry David Thoreau, uitvinder van het begrip ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’, vertikte het om bij te dragen aan slavernij en weigerde daarom vanaf 1840 nog belasting te betalen. Zes jaar later sloeg de lokale sheriff hem in de boeien. Dat incident schrok hem niet af, maar zette hem aan tot het schrijven van zijn befaamde essay ‘On the Duty of Civil Disobedience’.

68 jaar later werd precies die tekst gelezen in de gevangenis, door de Indiase vrijheidsstrijder Mahatma Gandhi. De burgerlijke ongehoorzaamheid van Gandhi – die mensen opriep te staken en mee te doen aan geweldloze marsen – bezielde weer een jonge Amerikaanse dominee. ‘We who engage in nonviolent direct action are not the creators of tension’, schreef Dr. Martin Luther King in zijn Letter from a Birmingham Jail. ‘We merely bring to the surface the hidden tension that is already alive.’

Voor grote veranderingen is geweldloos verzet op zichzelf misschien niet voldoende, maar meestal hard nodig. Niet activisme, maar apathie is onze vijand. Dus, verstandigen aller landen, jong en oud, verenigt u! Beklad het glas op kunstwerken, blokkeer Schiphol, bezet de Burger King, verover kantoorpanden van grootvervuilers en bevrijd dieren uit megastallen.

Wie weet dringt die oproep van Shell – ‘Action now’ – dan toch nog door.

Meer lezen?