Hoe maak je een wet die bedrijven verantwoordelijk houdt voor ontbossing, vervuiling en uitbuiting?

Door de dichte ochtendmist zie ik het megalomane gebouw pas laat. Vlak achter de lieflijke Franse huisjes met leistenen daken rijst een 60 meter hoge stalen constructie op.

In het Europees Parlement in Straatsburg, een gebouw dat geïnspireerd is op Romeinse amfitheaters, ontmoet ik in een van de 1.133 kantoren – allemaal exact hetzelfde ingericht met een houten bureau, bordeauxrode bank en witte bureaulamp – Lara Wolters. Ze is sinds 2019 PvdA-Europarlementariër en houdt zich bezig met een vraagstuk dat mij al jaren interesseert. Namelijk: hoe voorkom je dat bedrijven schade aanrichten aan mens en milieu? En hoe houd je ze verantwoordelijk wanneer dit wel gebeurt? 

Wolters hoopt hierop het antwoord te hebben. Met een zogeheten duediligencewet wil ze bedrijven die op de Europese markt actief zijn verplichten om verantwoordelijkheid te nemen voor de milieuvervuiling en mensenrechtenschendingen die gepaard gaan met het maken van hun spullen. Of het nu gaat om modemerken die hun kleding laten maken door onderbetaalde textielarbeiders, of de water- en bodemverontreiniging die veroorzaakt wordt door lithiumwinning voor telefoonbatterijen.

Door Wolters een tijdlang te volgen rondom dit dossier hoop ik erachter te komen hoe effectief zo’n wet zou kunnen zijn. En inzichtelijk te maken welke gevolgen dit heeft voor bedrijven, overheden, arbeiders en consumenten in Europa – en zelfs daarbuiten. Want als deze wet wordt aangenomen, is het goed denkbaar dat de Europese norm de wereldwijde norm wordt. 

Ook ben ik benieuwd hoe zo’n wetgevingsproces precies werkt. Hoe krijgt Wolters de Europese Commissie en alle lidstaten mee? Hoe toetst ze of alles wat ze op papier zet in de praktijk ook werkt? Zo hoop ik een beeld te krijgen van wie de mensen zijn die achter de knoppen zitten binnen de Europese Unie. 

Ik volg Wolters vanwege haar kennis van zaken

Voor mijn eerste ‘meeloopdag’ reis ik begin oktober af naar Straatsburg. Een maand daarvoor maakte ik in het Tweede Kamergebouw in Den Haag al kort kennis met de 36-jarige Europarlementariër. Wat me daarvan is bijgebleven: dat Wolters’ ouders allebei uit de politiek komen, ze opgroeide in Brussel en er nu weer woont met haar partner en zoontje, dat ze zich een echte Europeaan voelt, ze zeer slecht tegen onrecht kan, een sterke mening heeft over hoe de Europese politiek beter kan, en gedreven is om de wereld een beetje mooier te maken. En – niet onbelangrijk – dat ze kennis van zaken heeft. 

Dat laatste was voor mij in eerste instantie de reden om Wolters te gaan volgen. Vorig jaar schreef ze een initiatiefverslag rondom duediligencewetgeving. Dit is een verzoek aan de Europese Commissie om met wetgeving te komen op een specifiek gebied. Zo’n voorstel moet daarvoor eerst worden aangenomen door het Europees Parlement zelf. 

Het is cruciaal dat de bewijslast komt te liggen bij de bedrijven

Het initiatiefverslag van Wolters werd vorig jaar door een ruime meerderheid in het Parlement aangenomen. Op basis van haar voorstel kwam de Europese Commissie – die uiteindelijk de wetten maakt – begin dit jaar met een wetsvoorstel.^* Nu is het aan het Parlement en de Raad van Ministers (waarin alle lidstaten zitting hebben) om het voorstel goed te keuren of aanpassingen aan te dragen. 

En dat laatste is hard nodig, vertelde Wolters mij tijdens een telefoongesprek dat we vlak voor de zomer voerden. Het wetsvoorstel schiet volgens haar op meerdere punten tekort.

Zo wil de Commissie dat de wet alleen gaat gelden voor de allergrootste bedrijven, waardoor het gros van de bedrijven de regels niet na zou hoeven te leven. Ook stelt ze voor dat bedrijven zich alleen hoeven te richten op de eerste schakel in hun productieketen, terwijl milieu- en mensenrechtenschendingen zich vaak dieper in de ketens afspelen.

Bovendien is het volgens Wolters cruciaal dat de bewijslast voor misstanden komt te liggen bij de bedrijven. ‘Anders ligt de drempel voor slachtoffers om een aanklacht in te dienen veel te hoog.’

Als deze elementen niet worden vastgelegd in de wet, is Wolters bang dat er in de praktijk weinig zal veranderen. 

Daarom, vertelde ze me, ging ze aan de slag met een reactie op dat wetsvoorstel. Met als doel de wet zo stevig mogelijk te maken en uit te onderhandelen met de lidstaten, die er uiteindelijk ook mee moeten instemmen. Als alles volgens plan verloopt, wordt er volgend jaar zomer door het Parlement over de nieuwe regelgeving gestemd, en kan deze na goedkeuring van de Raad ingevoerd worden.

Die strijd wilde ik niet missen. 

Een einde aan de machteloosheid

En dus zit ik op een ochtend in oktober op een bordeauxrode bank met uitzicht op de wapperende vlaggen van de 27 lidstaten. Naast me plakt Wolters pleisters op haar enkels – de dag ervoor had ze te kleine schoenen aangehad. 

Ze heeft haar zoontje net naar de dagopvang gebracht, waarna ze door de eindeloze gangen van het parlementsgebouw naar kantoor is gesneld. Die gangen kent ze goed: toen haar vader er beleidsmedewerker was omstreeks de jaren 90, speelde ze er als zesjarige urenlang verstoppertje. Hij was het die haar inprentte dat als je iets wilt veranderen in de wereld, je hier in het Parlement moet zijn. 

De weg daarnaartoe was niet gemakkelijk. Wolters rondde haar studies vlak na de financiële crisis af, waardoor banen in de Europese politiek niet voor het oprapen lagen. Daarom kwam ze in eerste instantie bij een consultancybureau en later bij een advocatenkantoor terecht.

In 2016 solliciteerde ze naar een baan als beleidsmedewerker bij de Partij van de Arbeid, en werd aangenomen door huidig parlementslid Agnes Jongerius. In 2019 kwam Wolters nipt zelf in het parlement terecht, nadat Frans Timmermans besloot afstand^* te doen van zijn zetel om vicevoorzitter te worden van de Europese Commissie. 

Eenmaal in het parlement zette ze in op de commissie juridische zaken (JURI). ‘Die gaat over heel belangrijke en fascinerende dingen, zoals belastingen en werknemersrechten.’ En dus ook over duediligencewetgeving.

Wolters: ‘Ik vind het niet meer dan normaal dat bedrijven ook een bijdrage leveren aan de maatschappij. Ik wilde graag dit dossier om een eind te kunnen maken aan het machteloze gevoel dat je krijgt als je op televisie delen van een regenwoud ziet afbranden of een fabriek ziet instorten, zoals in Bangladesh met Rana Plaza gebeurde.’

Er is ook momentum voor wetgeving die bedrijven verantwoordelijk houdt voor dat soort misstanden, zag ze. ‘De Europese Commissie had al toegezegd dat ze hier iets mee wilde.’ Met andere woorden: het onderwerp komt niet uit de lucht vallen.

Een beladen onderwerp

Nu is het Wolters’ taak om de inhoud van de wet uit te onderhandelen. Een lastige. Het is politiek een beladen onderwerp omdat het raakt aan zo veel bedrijven. Het is dan ook een van de grotere dossiers die nu spelen in de EU.

En het raakt aan heel veel onderwerpen – werkgelegenheid, milieu, werkomstandigheden, mensenrechten, interne markt, handel, relaties met China, anti-corruptie, klimaat – en dus zijn er veel verschillende commissies die een duit in de zak willen doen. En er wordt flink gelobbyd door machtige partijen als BusinessEurope, de grootste werkgeversorganisatie in Europa. Zij doen er alles aan om het bedrijfsleven zo veel mogelijk te ontlasten, en de scherpe randen van het wetsvoorstel bij te slijpen.

Aan Wolters de uitdaging om niet te veel water bij de wijn te doen, en haar ogen op de bal te houden. Wolters: ‘Je moet trouw blijven aan je idealen, en uitkijken dat je geen succesverhaal gaat vertellen alleen omdat je een succesverhaal wilt vertellen.’

De komende tijd verwacht ik elke twee maanden een update te geven in deze serie, afhankelijk van de voortgang rondom het wetsvoorstel. In het volgende stuk ga ik dieper in op de inhoud van duediligencewetgeving, waarom het van belang is, wat het in de praktijk kan/zal veranderen en wat er precies aan het voorstel van de Europese Commissie schort. Op de hoogte blijven? Meld je dan aan voor mijn nieuwsbrief.

Lees ook: