Zonder toekomstgerichte vijftigplussers is Nederland verloren

Voor het eerst in de wereldgeschiedenis zijn er meer 65-plussers dan kinderen onder de 5 jaar.^* Nederland loopt, samen met de rest van Europa, voorop in deze demografische trend.

Praten we over vergrijzing (en dat doen we sowieso te weinig), dan gaat het meestal over geld: pensioenen, zorgkosten, arbeidstekorten, seniorenwoningen en heupprotheses. Wat bijna iedereen lijkt te vergeten, en waar vrijwel niemand over schrijft of spreekt, is dat vergrijzing het politieke machtsevenwicht tussen kinderen en hun (groot)ouders doet kantelen in het voordeel van de laatste groep.

De reden hiervoor is even eenvoudig als onomstotelijk: een steeds groter deel van de kiezers is op leeftijd, een alsmaar kleiner deel is scholier, student of starter. Het gaat hard:

• Sinds 2020 is een meerderheid van de kiesgerechtigden ouder dan 50.^*
• Dertig jaar geleden was er één oudere kiezer (65+) voor elke jonge kiezer (18-25); nu zijn dat er twee, en over twintig jaar drie.
• In 1950 waren er zeven mensen in de leeftijd van 20-65 voor elke 65-plusser; nu zijn dat er drie, en over twintig jaar nog maar twee.

Ook zonder vergrijzing hebben jongeren al bijzonder weinig invloed op politieke keuzes. Dat begint bij de leeftijdsgrens – op het feest van de democratie is niemand onder de 18 jaar uitgenodigd – en eindigt daar niet.

In de Eerste Kamer zijn jongeren nog slechter vertegenwoordigd: de gemiddelde leeftijd is daar 61 jaar

Jongeren die oud genoeg zijn om te mogen stemmen, gaan minder vaak naar de stembus dan ouderen. Ook zijn oudere burgers vaker lid van een politieke partij,^* en bepalen zo de koers van de fracties (behalve bij de PVV, maar daar is een 59-jarige alleenheerser).

Bovendien is het gemiddelde Tweede Kamerlid ouder dan de gemiddelde Nederlander. In de Eerste Kamer zijn jongeren nog slechter vertegenwoordigd: de gemiddelde leeftijd is daar 61 jaar. Slechts twee senatoren zijn onder de 40 (beide heren zijn 39, ha).

In andere woorden: de toekomst van onze bevolking heeft een kleine invloed op de toekomst van ons land, en door de vergrijzing zal die invloed alleen maar kleiner worden.

Hun politieke keuzes bepalen onze toekomst

Is dat erg? Ik kan klagen over het ophokken van jongeren tijdens de pandemie (hadden ouderen daarin te veel de overhand?), de gebroken beloftes van het leenstelsel (ik kan er geen bedenken die nog overeind staat), of de halfbakken compensatieregeling voor de pechstudenten die de basisbeurs misliepen. Maar dat getouwtrek – krijg ík wel waar ik recht op heb? – kennen we inmiddels wel.

Liever zoom ik uit, om een andere kwestie in beeld te krijgen: wat doet de machtsverschuiving naar oude kiezers met het welzijn van toekomstige generaties? Tientallen (honderden?) miljoenen Nederlanders zijn nog niet geboren, hebben geen stem in het debat of in de verkiezingen, maar zullen desondanks moeten leven met de onherroepelijke gevolgen van onze politieke keuzes.

Een blik op de politieke problemen van vandaag toont dat het beleid van gisteren nog aan de werkelijkheid van vandaag (en morgen) kleeft. Vrijwel alle grote crises van nu zijn onlosmakelijk verbonden met een gebrek aan toekomstgerichte politiek in de generaties hiervoor. Klimaatverandering werd door bestuurders decennialang genegeerd, de stikstofcrisis jarenlang vooruitgeschoven. De wooncrisis hebben we te danken aan het feit dat we sinds de jaren zeventig steeds minder nieuwe woningen bouwen – in 2012 waren dat er ruim drie keer minder dan in 1972.

Politici komen al amper toe aan de zorgen van vandaag, laat staan de problemen van morgen. Zal vergrijzing de toekomstbestendigheid van beleid nog verder aanvreten?

Een sprankje hoop: millennials!

Stapels onderzoeken laten zien dat kiezers in westerse landen, inclusief Nederland, gemiddeld conservatiever worden naarmate ze ouder worden. Een fortuinlijke vijftiger met een koophuis, een vaste baan en een erfenis op zak vindt het wel goed zo. Verandering wordt op die manier onaantrekkelijk, zelfs bedreigend.

Op sommige vlakken biedt dat weinig hoop voor toekomstige generaties. Vergelijk het klimaatbeleid van conservatieve partijen in Nederland maar eens met hun progressieve collega’s. De conservatieve hang naar behoud is vaker gericht op het in stand houden van schadelijke gewoontes (CO2-uitstoot, intensieve veehouderij, vuurwerk) dan op het beschermen van de wereld waar we leven (hoewel er wel een verstandig conservatief argument te maken valt voor juist die benadering).

Toch is er een lichtpuntje: een doorwrocht onderzoek van de Financial Times toonde onlangs dat millennials in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië voor het eerst deze oeroude politieke wet verbreken. Oftewel: zij worden juist minder conservatief naarmate ze ouder worden. Kijk je naar de cijfers, dan is die trend (vooralsnog) ook in Nederland aanwezig.

Laten we het hopen, want de grote uitdagingen van onze tijd (klimaat, stikstof, wonen, vervoer, migratie) smeken om beleid dat de erfgenamen van onze heksenketel in ogenschouw neemt. Zonder vooruitblikkende vijftigplussers is Nederland verloren.

Meer lezen?