Jij kunt in 2023 een leven redden. Wat houdt je tegen?

Afgelopen jaar steeg de effectief-altruïsmebeweging (EA) tot ongekende hoogte, om vervolgens met een oorverdovende klap neer te storten op het aardoppervlak.

De grootste en meest prominente donateur van EA, Sam Bankman-Fried, bleek een fraudeur. Zijn levenswerk, de cryptobeurs FTX, stortte in elkaar, duizenden gezinnen verloren hun geld, en 30 miljard dollar (twee keer het Nederlandse defensiebudget)^* verdampte.^* Bankman-Fried zelf werd in de boeien geslagen op de Bahama’s.

Is het idee achter EA nog wel levensvatbaar na dit schandaal?

Voor wie EA nog niet kent, ikzelf hoorde vier jaar geleden voor het eerst over de beweging. Tijdens de introductieweek in Oxford liep ik door een doolhof van kraampjes. De meeste clubs lokten je met bieropeners, pizza of sleutelhangers. Maar één vereniging pakte het anders aan.

‘Wat zou jij doen’, vroeg het meisje bij de stal van Effective Altruism Oxford, ‘als je een kind zag verdrinken in een vijver?’

‘Ehm, dan zou ik in het water springen en het kind eruit halen’, zei ik, verrast door de vraag.

‘Oké, maar wat nou als je nieuwe kleren aanhebt?’ vroeg het meisje.

‘Hetzelfde, wat maakt dat uit als er een kind verdrinkt?’ antwoordde ik.

Ze glimlachte. ‘Maar als je zonder na te denken een kind hier zou redden met een bescheiden bijdrage, waarom dan niet 5.000 kilometer verderop?’

Zo eenvoudig is de boodschap van EA. Er is veel onrecht in de wereld, en het is helemaal niet zo duur of moeilijk om daar iets aan te doen. Inwoners van rijke westerse landen, zoals jij en ik, kunnen levens redden door een deel van ons inkomen te doneren aan effectieve goede doelen, of door de 80.000 uur die ons werkende leven behelst in te zetten voor de goede zaak.

Resultaten behalen is daarbij belangrijk. Zo kost malaria ieder jaar nog een half miljoen kinderen het leven (we hebben het over 1.320 dode kinderen per dag).^* De Against Malaria Foundation bindt daar de strijd mee aan: 2 euro per net,^* met minder dan tweehonderd netten red je één jong kind van een rampzalige (maar vooral: volstrekt onnodige) dood.^* Dit goede doel heeft al grofweg 100.000 levens gered – twee volle Johan Cruijff ArenA’s – grotendeels dankzij EA.^*

Noem mij nog een club die zo veel calamiteiten voorkomt.

Nog een voorbeeld: jaarlijks worden er ruim 24.000 kinderlevens gered door Deworm the World, weer zo’n campagne die geruggensteund wordt door EA. Met andere woorden: de verdrinkende kinderen liggen voor het oprapen. Als we ons willen houden aan de richtlijnen van EA, moeten we alleen wel ernstige vraagtekens zetten bij overbodige luxe, zoals uitpuilende kledingkasten, prijzige parfums of een vakantie op Curaçao. Want samen zijn deze uitgaven mensenlevens waard.

Rechtvaardiging van een misdrijf of onhandigheid?

Kwam het door de filosofische eenvoud of de chirurgische doelgerichtheid van de beweging? Ik weet het niet, maar afgelopen jaar was EA ineens het hete vuur waar iedereen zijn handen aan wilde warmen. William MacAskill, de poster boy van de beweging, werd als held onthaald bij interviews in The New Yorker^* en The New York Times,^* en zat bij Trevor Noah aan tafel in The Daily Show. Even leek het denkbaar dat deze nerderige nichebeweging op een dag een einde zou maken aan gemakkelijk te voorkomen sterfgevallen (meer dan 10 miljoen per jaar),^* of zelfs extreme armoede (500 miljoen mensen per jaar)^* zou uitbannen.

Toen ging het fout: FTX klapte uit elkaar en de grootste donateur van EA was ineens een crimineel.

De ene dag prezen effectief altruïsten Bankman-Fried als de kampioen van earning to give – zo veel mogelijk geld verdienen om het weg te geven –, de volgende dag was hij een boef, een sociopaat, een pathologische leugenaar. De filosofie van EA, waar deze cryptogoochelaar in interviews maar al te graag over babbelde, bleek in het beste geval de nuttige idioot in een pr-stunt. In het ergste geval was het de onvervalste rechtvaardiging van een misdrijf.

Sindsdien buitelen schrijvers (zowel notoire critici als trouwe volgelingen) over elkaar heen met doorwrochte analyses: hoe groot was het aandeel van EA in deze shit show, welke fouten maakte de beweging? Sommige schrijvers schoten raak. Deze column is echter geen toevoeging aan die kritiek, maar een waarschuwing tegen het veralgemeniseren daarvan. Een mediastorm roeit soms het kwaad uit, maar kan net zo goed het nuttige, zinvolle of verstandige verdelgen.

Gooi het kind niet weg met het cryptobadwater

Is het kernprincipe van EA nu verpest? Nee. De crash van een cryptokwakzalver verandert niets aan de vraag of je een kind uit de vijver zou redden, of de vraag of een kinderleven in Sierra Leone net zo waardevol is als een Nederlands kinderleven. Het verandert evenmin iets aan het feit dat een modale Nederlander tot de rijkste 3,5 procent van de wereld behoort.^*

Het grondbeginsel van EA staat dus nog steeds als een huis: jij kunt filantropie effectiever maken, en dat is een kwestie van leven of dood. Net als de oproep om 10 procent van je inkomen weg te geven aan effectieve goede doelen, als je ook zonder kunt.

Van het gesprek vier jaar geleden leerde ik twee dingen. Het eerste was de aantrekkingskracht van de filosofie achter EA – die is eenvoudig, rationeel en verlicht.

Zie je wel, die maffe nerds hadden ongelijk, en ik kan lekker doorgaan met alleen aan mezelf denken

Maar het tweede gevoel was een zelfzuchtige angst: als dit inderdaad klopt, dan moet ik de rest van m’n leven daarop inrichten om een goed mens te zijn (je zou immers ook niet met jezelf kunnen leven als je een baby laat verdrinken omdat je nieuwe sneakers niet vies mogen worden).

Precies die angst maakt het zo verleidelijk om, na het FTX-schandaal, het kind met het badwater weg te gooien. Zie je wel, die maffe nerds hadden ongelijk, en ik kan lekker doorgaan met alleen aan mezelf denken.

Wie toegeeft aan die verleiding, verwart kritiek op de EA-beweging (een beweging met jonge, feilbare mensen, een gebrek aan ervaring, en groeipijn) met kritiek op de fundamentele principes achter EA. De komende decennia zal blijken dat die principes sterker zijn dan de blunders die de beweging afgelopen jaar heeft gemaakt. Daar steek ik m’n hand voor in het vuur – je gaat nog heel veel horen van EA.

Denk je toch liever aan jezelf? Wie weet geeft het opsturen van malarianetten een ander soort voldoening dan een nieuwe multifunctionele staafmixer, een net zo stijlvolle als overbodige spijkerbroek, of een sound system waarbij je huisgenoot het verschil met de televisie niet kan bespeuren.

Meer lezen?