In dit prentenboek is geen levensvraag te groot

Als baby komt Hayy terecht op een eiland waar hij de enige mens is. Hoe hij daar precies is beland, kan hij zich niet herinneren. Een gazelle neemt hem onder haar hoede en voedt hem op.

Hayy wandelt tussen verschillende soorten planten en dieren, klein en groot. En hij ziet dat er nieuwe ontstaan en andere doodgaan, zoals zijn moedergazelle. Hayy beseft dat hij anders is. En in dat anders-zijn, door zich te verhouden tot het andere leven op het eiland, probeert hij zijn eigen identiteit te formuleren.

Hervertelling uit de islamitische filosofie

Filosoof Sabine Wassenberg en islamdeskundige en docent Kamel Essabane beschrijven de zoektocht van Hayy in hun prentenboek De zoon van de gazelle. Een filosofische vertelling. Het boek is bedoeld voor kinderen, maar evengoed geschikt voor volwassenen.

De zoon van de gazelle is een hervertelling uit de islamitische filosofie, van een twaalfde-eeuwse roman van de Andalusische schrijver Abu Bakr Muhammad Ibn Tufayl.

Filosoof Michiel Leezenberg vergelijkt die roman met Robinson Crusoe van Daniel Defoe, dat zich ook afspeelt op een onbewoond eiland. Al zouden ‘Robinsons prestaties verbleken naast die van Hayy’, vindt Leezenberg.^* Want Hayy lukt het wel ‘om volledig op eigen kracht, zonder enige scholing of training, het geheel van de middeleeuwse natuurwetenschappen, theologie en filosofie en zelfs de waarheden van de islamitische mystiek te ontdekken’.

Dat maakt dat deze vertelling van Ibn Tufayl wordt gezien als een voorganger van de bildungsroman.^*

Het prentenboek moedigt kritische vragen aan

‘Wat is de zin van het leven?’ is een van de vragen die Hayy zichzelf in het prentenboek stelt.

Logisch, want wie zichzelf wil begrijpen, komt altijd uit bij het nut van het bestaan. Hayys antwoord: zich voortplanten en trachten te overleven. Al voelt hij aan dat dit voor hem niet voldoende is. Dan maakt hij een grote stap in zijn denken: de zin van zijn leven is zich  ‘wijden aan een hoger doel: dichter bij het Mysterie komen’.^*

Later in het verhaal belandt Hayy in een grot, waar hij Vriend, een schildpad, zoekt. Als zijn fakkel uitdooft, wordt hij bang. Maar zijn angst maakt plaats voor vertrouwen in ‘het Mystieke’. Zo vindt hij het Licht in de duisternis. Die scheppende kracht ervaart hij in volledige eenzaamheid. De ervaring in de grot wordt zijn aha-erlebnis.

Ook de lezer krijgt naar aanleiding van ieder hoofdstuk een aantal vragen voorgelegd. Zoals: hoe weet je of een verhaal waar is? Heb je vriendschap nodig in het leven? Bestaat er iets als een ziel? Kan er iets bestaan wat ons verstand te boven gaat? Kun je het Mysterie (of God) met woorden beschrijven?

De vragen raakten me, omdat ze iets vertegenwoordigen wat ik miste toen ik opgroeide

Het doel van de auteurs is om jonge lezers hierover te laten ‘wikken en wegen, graven en ontdekken, luisteren en discussiëren’, hoewel ik betwijfel of elk kind de vragen (en alle woorden in het prentenboek) zelfstandig zal begrijpen.

Maar toch: die vragen raakten me, omdat ze iets vertegenwoordigen wat ik miste toen ik opgroeide. Ik kom uit een gelovig nest en een buurt – de Haagse Schilderswijk – waar de islam dominant is, en leerde dat bevragen en twijfelen uit den boze was. Haram zelfs. Dat Allah bestaat was een gegeven. Ik mocht daar wel vragen over stellen, maar niet kritisch bevragen.

Dit was een uiting van wantrouwen, besefte ik later pas, en een angst om een kind zijn eigen antwoorden te laten zoeken en vinden. Stilzwijgend werd me duidelijk gemaakt dat ik niet goed genoeg was om mijn eigen wereld- en mensbeeld in te kleuren.

Twijfel hoort erbij

Aan het eind van het boek belandt Hayy op het vasteland. Hij preekt op de markt en vertelt over zijn weg naar God. Niemand wil naar hem luisteren. Hayy: ‘Ze snappen mijn filosofie niet en daar heb ik vrede mee. Misschien worden zij gelukkig door op deze manier te leven. Maar discussiëren over regels zonder diepere vragen te stellen over het Mysterie, dat is zinloos voor mij.’^*

De zoon van de gazelle stelde me gerust: twijfel is gezond en hoort erbij. En de grootste levensvragen zitten in jezelf, maar daarmee ook een groot gedeelte van de antwoorden.

Meer lezen?