In het AD van 15 augustus 2015 verscheen een artikel over een baby die al bij zijn geboorte eigenaar was van een heus bedrijf, Baby BV. Dat was opgericht door zijn vader, zodat zijn zoon in de toekomst legaal de erfbelasting kon omzeilen. De ‘creatieve vader’, zoals hij zette zich daarmee af tegen de volgens hem ‘oneerlijkste belasting van Nederland’.

Het artikel werd veel gedeeld op sociale media, waar velen de vader ‘slim’ en ‘handig’ noemden. De Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN) vulde aan: ‘Niemand is te spreken over de erfbelasting. Mensen vinden het ongepast en onterecht, omdat het gaat om netto geld. Daar is al belasting over betaald, maar zodra je de benen strekt, komt de fiscus weer om de hoek kijken.’

Een waardeloos staaltje journalistiek, want over de erfenis is helemaal niet ‘al belasting betaald’. Voor de ontvanger is een erfenis gewoon inkomen, geld dat hij of zij nog niet had. Gratis geld zelfs, waarvoor de ontvanger Het is volkomen logisch dat je daarover belasting betaalt. Geld wordt bovendien voortdurend belast; zo ook als je je nettoloon uitgeeft in de supermarkt en je btw moet betalen over je aankopen.

Wat wel klopt, is dat de waar het nut veel beter van kan worden uitgelegd, zodat de meeste Nederlanders zich realiseren dat zij juist van harte vóór deze belasting zouden moeten zijn: zij hoeven haar nooit te betalen en de opbrengsten kunnen gebruikt worden voor een betere toekomst en onderwijs voor álle kinderen.

Een erfenis is gratis geld en een grote ongelijkmaker

Het is moeilijk, zo niet onmogelijk om het juiste niveau van gelijkheid of ongelijkheid in een samenleving te bepalen. Ongelijkheid is niet altijd slecht; mensen kunnen in hun leven verschillende doelen nastreven – de een hecht nu eenmaal meer waarde aan materiële zaken dan de ander – maar dat ontslaat een samenleving niet van de plicht om te zoeken naar de juiste balans.

Wie kijkt naar de geschiedenis, ziet daarbij door de eeuwen heen een duidelijke, geleidelijke weg naar méér gelijkheid. Die geschiedenis verloopt evenwel na een periode van snelgroeiende gelijkheid sinds de Tweede Wereldoorlog volgde de ineenstorting van het communisme en daarmee de desillusie over de mogelijkheid van een ander economisch systeem dan het kapitalisme.

Een erfenis, of de belofte daarvan, is net zo goed een mentaal als een financieel vangnet, waardoor mensen zelfverzekerder in het werkende leven staan

De laatste jaren werd volstrekt duidelijk dat de pendule inmiddels te ver naar de andere kant is doorgeslagen. Privatiseringen en marktdenken hebben tot uitholling van (voormalige) overheidsdiensten geleid en het ongebreidelde kapitalisme heeft gezorgd voor een veel te grote concentratie van vermogen bij een kleine groep mensen.

Maar zo boos als we worden over de hoogte van salarissen (zeker die van televisiepresentatoren!), zo schouderophalend zijn we bij vermogensongelijkheid – ‘ach ja, die is nu eenmaal rijk geboren’.

Meer dan de helft van het totaal aan privévermogen in Nederland is afkomstig uit erfenissen; Laat dat even indalen: elk jaar wordt 20 miljard euro doorgegeven aan mensen die daarvoor geen enkele tegenprestatie hebben geleverd.

En dat wordt niet netjes verspreid: de helft van de Nederlanders krijgt helemaal geen erfenis en verreweg het grootste deel van die andere helft erft maar een klein bedrag. Hoogstens enkele tienduizenden mensen krijgen veel,

Een erfenis, of de belofte daarvan, is net zo goed een mentaal als een financieel vangnet, waardoor mensen meer durven, minder angst hebben om een korte tijd zonder inkomsten te zitten en zelfverzekerder in het werkende leven staan.

Nu leidt het vrijwel onbelast doorgeven van vermogen ertoe dat meer dan de helft van ons privévermogen niet is toe te rekenen aan de (economische) prestaties van vermogenden, maar simpelweg aan de plek waar hun wieg stond. Mazzel dus. Zodoende zitten we in het hele Westen in 2023 qua vermogensongelijkheid weer op het niveau van honderd jaar geleden, met een

Overheid, durf te investeren!

Sinds de jaren tachtig is zowel bij het publiek als bij overheden de hardnekkige misvatting ontstaan dat de staat er slechts is om schade te repareren. Of het nu om het onderwijs of om ons belastingstelsel gaat; helaas worden echte systeemwijzigingen steevast als onmogelijk gezien omdat ze ‘te ambitieus’ of ‘onuitvoerbaar’ zouden zijn.

Hoewel grote aanpassingen moeilijk en tijdrovend zijn, is deze huivering vooral door ideologie ingegeven. Zo is het feit dat er steeds meer privéscholen worden opgericht en de bijlesindustrie floreert geen natuurverschijnsel, maar een gevolg van het vrijemarktdenken. Het Nederlandse onderwijs wordt steeds meer een

Omdat we al zo lang horen dat ‘dit nu eenmaal is hoe het gaat’ of dat iets ‘technisch onmogelijk is’, zijn veel kiezers gaan geloven dat het maar beter is dat we een ‘nachtwakersstaat’ hebben. Politiek rechts heeft de burger er ten onrechte van overtuigd dat deze ontwikkeling wenselijk en onvermijdelijk is. Veel privatiseringen hebben niet het gewenste effect gehad omdat marktwerking onmogelijk bleek, met meestal een slechtere dienstverlening tot gevolg.

Alleen de overheid heeft de schaal en macht om de Die zou zich dus weer als waardescheppend en ondernemend moeten presenteren, langetermijninvesteringen moeten doen en weer risico’s durven nemen.

Het idee dat waarde alleen maar ontstaat in het bedrijfsleven is meermaals overtuigend ontkracht: het internet en Silicon Valley waren er nooit geweest zonder de Maar dat soort investeringen zouden overheden nu niet meer doen. Doordat we al decennia verstoken zijn van grote plannen, ambitieuze werken en radicale hervormingen, is iedereen die enige ambitie aan de dag legt meteen hoogst verdacht.

Die cirkel van wantrouwen en gebrek aan ambitie moet doorbroken worden, en dat kan alleen met ideeën die het leven van heel veel mensen zullen verbeteren. En iedere ondernemer snapt dat je in de toekomst moet investeren: kosten gaan voor de baten uit.

Een van de meest logische investeringen is een startkapitaal voor iedere jonge Nederlander.

Ieder jong mens verdient een kans

Het belangrijkste doel van een startkapitaal voor iedereen is het verbeteren van de onderhandelingspositie van Nederlandse burgers. Wanneer je helemaal niets bezit, of zelfs schulden hebt, zul je sneller een salaris moeten accepteren dat eigenlijk niet eerlijk is.

Ook zal het perspectief voor zelfstandigheid zorgen, voor een gevoel van economisch bewustzijn en, misschien wel het belangrijkste, burgerschap. Niemand kan ooit nog verzuchten dat de overheid niks voor hem of haar doet. En met zo’n startkapitaal gaan we de vermogensongelijkheid tussen mannen en vrouwen tegen.

Het is nadrukkelijk geen afkoopsom – ‘en daarna zoek je het maar uit’ – maar een aanvulling op de universele toegang tot fundamentele goederen en openbare diensten, zoals onderwijs en gezondheidszorg. Want alleen toegang is niet genoeg: door de onevenwichtige verdeling van vermogen zou het kunnen dat je de helft van je loon aan huur moet betalen, mogelijk aan de kinderen van huiseigenaren die hun hele leven passieve huurinkomsten krijgen. Bezit

In theorie is vrijwel iedereen voor kansengelijkheid, maar het enthousiasme verdwijnt wanneer er concrete maatregelen worden verzonnen. Toch is het onze plicht ieder jong mens een echte kans te geven. En zelfs met dit startkapitaal komen we nog niet in de buurt van volledige kansengelijkheid; de ouders van rijke kinderen geven hun kinderen immers tonnen of soms zelfs miljoenen mee.

Weg met dat cynische mensbeeld

Dit idee zal vast en zeker op twee voorspelbare bezwaren stuiten. Allereerst dat sommige mensen deze staatserfenis helemaal niet nodig hebben. Bij de critici van progressieve ideeën, of dat nu gratis kinderopvang of een erfenis voor iedereen betreft, stuit je al snel op een fenomeen dat ik ‘populistische chantage’ zou willen noemen.

Dat werkt als volgt: in een ideale wereld helpt de overheid alleen mensen die dat nodig hebben. Maar maatwerk is lastig en meestal onuitvoerbaar door een gebrek aan techniek en/of mankracht. Het loopt schijnbaar onvermijdelijk in de soep,

Ondertussen hebben we geen enkele moeite om het bedrijfsleven en de banken voortdurend met een one-size-fits-all-oplossing tegemoet te komen. De angst dat een kleine groep rijke mensen iets krijgt, is meestal luider aanwezig dan de wens om een grote groep arme mensen erop vooruit te laten gaan. En zo worden progressieve ideeën gesaboteerd door populistische chantage.

Ik ben ervan overtuigd dat het loont om vertrouwen te hebben in jongeren en jongeren vooral tijdig om te leren gaan met geld en vermogen

Dan is er nog het tegenargument dat jonge mensen dit geld zullen verkwisten. Welnu, het startkapitaal zou alleen gebruikt mogen worden voor een beperkt aantal zaken. Bijvoorbeeld het beginnen van een onderneming, het kopen van een huis of een belegging in een staatsfonds met een gegarandeerd rendement. En dus niet voor het aflossen van eerder gemaakte schulden of de aanschaf van een Ferrari.

De leeftijd waarop mensen dit startkapitaal krijgen, zal ook discussie opleveren. Ik denk dat het verstandig is het startkapitaal op 25-jarige leeftijd te schenken. Dan is zo’n beetje iedereen klaar met zijn of haar opleiding en mag er financiële volwassenheid worden verondersteld. Ik ben ervan overtuigd dat het loont om vertrouwen te hebben in jongeren en jongeren vooral tijdig om te leren gaan met geld en vermogen.

Het cynische mensbeeld waarin de ander een irrationeel en spilzuchtig wezen is, is nu net de reden waarom we mensen klein houden in een verstikkend toeslagenstelsel en waarom we mensen dwingen te veel te sparen voor hun pensioen. We moeten van een koning Charles-samenleving met veel vermogende ouderen die op late leeftijd nog gigantische en amper belaste erfenissen ontvangen, naar een samenleving die investeert in mensen op het moment dat zij het geld nodig hebben.


En zo pakken we het aan: het sommetje

De grote vraag is natuurlijk: hoe groot moet zo’n startkapitaal of staatserfenis zijn? De Franse econoom Thomas Piketty Dat zou neerkomen op bijna een derde van het gemiddelde vermogen in Nederland (371.000 euro), terwijl het mediane vermogen Een relatief kleine groep mensen bezit in Nederland enorm veel vermogen.

Omdat het zo’n mooi rond bedrag is, en het plan wel haalbaar moet blijven, zou ik er een (jubel)ton voor iedereen van maken. Dit kan worden gefinancierd door de hogere belastinginkomsten die het gevolg zijn van gelijke behandeling van alle vormen van inkomen. En door de belastingvrijstelling voor pensioenpremies te laten vervallen;

Concreet: een startkapitaal van 100.000 euro voor elke nieuwe 25-jarige zal jaarlijks om en nabij de 21,9 miljard euro kosten. In 2021 waren er De politiek kan ervoor kiezen niet iedereen in aanmerking te laten komen; denk aan recente immigranten.

Daarbij: er zal een sterk herverdelingseffect zijn tussen generaties die net wel en net niet in aanmerking komen, en zijn er mogelijk gevolgen voor de woningmarkt en andere beleggingsmarkten. Ook moet goed worden nagedacht over vermogenstoetsen in bestaande regelingen.

Wie een vermogen van 100.000 euro bezit, Daarnaast ligt 100.000 euro Deze problematiek wordt vermeden door het vermogen pas beschikbaar te maken als het wordt ingezet voor specifieke doeleinden.

Met dank aan het voor de hulp bij de cijfermatige onderbouwing van dit voorstel.

Meer lezen?

Vijf voorstellen om ongelijkheid tegen te gaan (waar links én rechts zich in kunnen vinden) Nederland presenteert zich maar wat graag als een land waarin iedereen dezelfde kansen krijgt. Dat beeld is te rooskleurig: in werkelijkheid laat kansenongelijkheid de samenleving vastlopen. Om daar wat aan te doen, zijn grote ideeën en een ambitieus pakket aan maatregelen nodig. Ik doe alvast vijf concrete voorstellen. Lees mijn analyse De Correspondent presenteert: Sander over de brug Het is tijd om de kloof te dichten. Binnenkort verschijnt mijn nieuwe boek met daarin vijf voorstellen om de kansenongelijkheid in Nederland tegen te gaan. In januari 2023 ga ik in verschillende theaters over die ideeën in gesprek, met experts en ervaringsdeskundigen. Kom je ook? Lees mijn oproep