Om de mensheid te redden hoef je niet het heelal te veroveren

In de toekomst zullen meer mensen leven dan in de huidige tijd. Wie zo veel mogelijk soortgenoten wil redden, kan zich dus beter inzetten voor de mensen die nog komen dan voor de mensen die er al zijn. Dit ethische standpunt won de afgelopen jaren in hoog tempo aan zowel volgers als critici. Voorstanders noemen het onze plicht om vooral ver vooruit te denken. Tegenstanders vinden dat de focus op een verre toekomst de verantwoordelijkheid voor het hier en nu vertroebelt.

Het lijkt een discussie over tijd. Toekomst versus heden. Uitzoomen versus inzoomen. De lange versus de korte termijn. De stroming die zich op de verre toekomst richt heet niet voor niets longtermism. Maar wie dit idee wat langer bekijkt, herkent misschien een patroon dat weinig te maken heeft met toekomst en vooruitgang. En alles met een onwil te veranderen.

Een reddingsoperatie voor homo sapiens

Een industrie die het longtermism stevig omarmt, is de commerciële ruimtevaart. Interplanetaire ondernemers verkopen een vlucht het heelal in als een reddingsoperatie voor de toekomst van onze soort, de verre tijd valt samen met de verre ruimte. Want, stelt miljardair Jeff Bezos, een van de grootste ruimtebaronnen: als we willen blijven groeien, kan dat alleen in een systeem dat niet eindig is. De aarde stelt grenzen. Hier blijven betekent dat we op de lange termijn onvermijdelijk onze energieconsumptie zullen moeten beperken, aldus Bezos.^* En dat, vindt hij, is een ‘bad way to go’. Zijn langetermijnoplossing? Het koloniseren van de ruimte.

Hij staat in die opvatting niet alleen. De afgelopen jaren zagen we een snelle groei van het aantal bedrijven met kosmische ambities en dito namen. Lunar Outpost. Ispace. Astra. Planet Labs. Ze stellen bijna zonder uitzondering dat het exploiteren van het heelal een noodzakelijke ontwikkeling is om de mensheid in de toekomst voor aardse schaarste te behoeden.

‘Expanding Earth’s economic and social sphere to the Moon is our first step in securing our future’, aldus de (inmiddels ter ziele gegane) website van Moon Express, een van de ruimtevaartbedrijven. Het wordt gepresenteerd als een feit. We groeien hier op aarde onherroepelijk uit onze jas, want de mens wil altijd meer. ‘Expand our planet. Expand our future’, is het motto van ispace, dat zich richt op mijnbouw op de maan.

Als de zon ons verzwelgt

Ook ruimtebaron Elon Musk spreekt zich graag uit over buitenaardse oplossingen voor de lange termijn. Met zijn kapitaal zou hij op aarde levens kunnen redden, maar dat wil hij niet: hij wil de mensheid redden, die van de toekomst welteverstaan. Dus steekt hij zijn geld in raketten, omdat het echte gevaar wat hem betreft buiten de aarde ligt.

Het is de inslag van een asteroïde die ons ooit zou kunnen treffen. Of, op de nog langere termijn, het moment waarop de straling van de zon sterker wordt en de aardse atmosfeer aantast. Dat moment breekt aan over honderden miljoenen jaren, maar het zal je maar gebeuren: dat je alles inzet op een eerlijke, schone wereld en dan suist er een monsterlijke ruimterots recht op de aarde af. ‘It would be like, “Good news, the problems of poverty and disease have been solved, but the bad news is there aren’t any humans left”’, stelt Musk.

En dus, vindt hij, hebben we koloniën nodig op Mars, en op de lange termijn zelfs buiten ons zonnestelsel. Concrete problemen hier en nu moeten wijken voor de problemen van een mensheid in een krankzinnig ver verschiet. De mensheid van vandaag is het redden niet waard, maar onze achter-achter-achter-enzovoorts-kleinkinderen kunnen rekenen op de ruimtebaronnen.

De wereld veranderen om jezelf niet te hoeven veranderen

Behalve door kapitaalinjecties wordt de commerciële ruimtevaart dus gevoed door de romantische overtuiging een bijdrage te leveren aan het behoud van onze soort. Het is een verwarrende kluwen van winstbejag en nobele intenties. Longtermism en neokolonialisme.

En daar klinkt een eeuwenoude echo.

In zijn boek The World Turned Inside Out onderzoekt politicoloog en historicus Lorenzo Veracini het gedachtegoed van het oude Europese kolonialisme. Volgens hem was dat gebaseerd op ‘horizontaal denken’. In samenlevingen waar eeuwen geleden tekorten ontstonden, maatschappelijke tegenstellingen groeiden en sociale onrust de kop opstak, werd verplaatsing als oplossing gezien. Wie zich thuis niet meer thuis voelt, heeft twee opties: in opstand komen en het thuis heroveren óf ergens anders een nieuw thuis stichten. De kolonisten kozen voor optie twee.

De gebieden die in de droom van een nieuw thuis moesten voorzien, waren uiteraard niet leeg.

Verplaatsing wordt zo opnieuw een alternatief voor verandering

De ruimtebaronnen, stelt Veracini, zijn de nieuwe voortrekkers van deze horizontale houding. De oplossingen voor onze problemen liggen dit keer niet buiten het eigen werelddeel, maar buiten de eigen atmosfeer. En buiten de eigen tijd. Verplaatsing wordt zo opnieuw een alternatief voor verandering. Veelzeggend is de slogan waarmee Elon Musk zijn droom om Mars te koloniseren een revolutionair randje geeft: Occupy Mars. Het zinnetje siert een groot deel van zijn merchandise. ‘Zuccotti Park, waar die andere Occupy-beweging ooit begon, is hem veel te dicht bij Wall Street’, stelt Veracini droogjes.

Deze wisseltruc, waarin verandering door verplaatsing wordt vervangen, valt volgens Veracini te verklaren door een grote weerstand tegen aanpassing. De wereld veranderen om jezelf niet te hoeven veranderen. Het doet denken aan het motto van het prachtige boek De tijgerkat (1958) van Giuseppe Tomasi di Lampedusa, waarin de Siciliaanse elite probeert te overleven in de roerige negentiende eeuw: alles moet veranderen opdat alles hetzelfde blijft. Deze paradox is volgens Veracini diepgeworteld in de westerse cultuur, en via de koloniale erfenis over de wereld uitgewaaierd.

Wie niet wil veranderen, of niet weet hoe, zoekt de oplossing buiten zichzelf. In de verre ruimte, in de verre tijd. Alles om introspectie te vermijden. Om te kunnen geloven dat je de oplossing belichaamt, en niet het probleem.

Dit is een bewerkte versie van een hoofdstuk uit  Wat is ruimte waard,  het essay dat Marjolijn van Heemstra schreef voor de Maand van de Filosofie. Dat essay verschijnt vandaag.

Meer lezen?