Er zijn weinig woorden die de gevestigde macht meer schrik aanjagen dan ‘referendum’. In Engeland zit Brexit nog vers in het geheugen – de gok van David Cameron verscheurde het land, en lanceerde een onbetrouwbare hansworst naar 10 Downing Street (je mag zelf kiezen

De Nederlandse kiezers doet het direct denken aan het dat alleen voor Thierry Baudet een succes werd.

Referendum? Nee, dank je.

Niet instemmen, maar juist tegenhouden

Desondanks stemde de Tweede Kamer half februari op initiatief van de SP voor een bindend Het idee zwierf al decennialang rond op het Binnenhof, en hoeft nu nog maar Het is natuurlijk een taalkundig gedrocht: ‘bindend’ en ‘correctief’ vooraf laten gaan aan ‘referendum’, een woord dat synoniem is geworden voor democratische ongelukken.

En toch: het ene referendum is het andere niet, we hebben wel iets geleerd van onze trauma’s. Het gaat hier puur om een rechtzet-referendum. Kiezers krijgen niet de macht om plannen te maken, maar om nieuwe wetten te stoppen. Bovendien zijn internationale verdragen nadrukkelijk uitgesloten, net als een

Maar welk probleem lost zo’n referendum op?

Het antwoord: de Ostrogorski-paradox. Dat is geen Russisch raadsel, maar het idee dat politici in een parlementaire democratie zoals Nederland soms grootscheepse beslissingen nemen

Een berucht voorbeeld is het schrappen van de dividendbelasting in 2017. Geen verkiezingsprogramma droeg deze maatregel aan, toch werd het plan uit het niets geïntroduceerd in het regeerakkoord van Rutte III en met verve verdedigd door de premier (zijn VVD had op dat moment

Na verkiezingen worden maatregelen uitgeruild in achterkamers – zo kan een onpopulair idee plots tóch worden doorgevoerd

Ondanks massaal verzet, onder andere hield het voorstel maandenlang stand. Ironisch genoeg was het niet de stem van het volk die de belastingmaatregel de das omdeed. Dat was het besluit van Unilever om het

Het correctief referendum is een noodrem tegen zulke plannen, die des te meer voorkomen in een coalitieland als Nederland. Na verkiezingen worden maatregelen uitgeruild in achterkamers – zo kan een onpopulair idee als het afschaffen van de dividendbelasting plots worden doorgevoerd.

Maar de Ostrogorski-paradox gaat niet alleen over compromissen – bewindslieden maken vaak genoeg keuzes zonder de steun van de kiezers. Als het correctief referendum daadwerkelijk wordt ingevoerd, kunnen de burgers de regering terugfluiten. Bijvoorbeeld bij maatregelen zoals een tijdelijke asielstop, de afschaffing van de basisbeurs of de avondklok tijdens een pandemie.

Dat is lang niet altijd leuk. Ook beslissingen die ik steun kunnen een speelbal worden van een ongeduldige en wispelturige meerderheid – denk aan het verhogen van het minimumloon, of het

Maar wat heeft de voorkeur? Moeten politici af en toe gedwongen worden om hun plannen bij te stellen om deze acceptabel te maken voor de meerderheid? Of riskeren we dat ontevreden kiezers hun tegenstem opkroppen, met grotere gevolgen,

Democratie draait uiteindelijk om het vinden van een evenwicht tussen competente keuzes en het luisteren naar de kiezer. We schieten nu tekort in het laatste. Referenda zijn geen wondermiddel, en ze kunnen het parlementaire stelsel waarin politici de kiezer vertegenwoordigen absoluut niet vervangen. Maar we zullen hopelijk zelf ondervinden dat referenda, ook na Brexit, een bruikbare aanvulling kunnen zijn.

Meer lezen?

Het raadgevend referendum is dood. Taiwan experimenteert met het alternatief Een constructief gesprek op internet, kan dat eigenlijk wel? Jullie stuurden me tal van voorbeelden van pogingen daartoe. Vandaag bespreek ik het idee dat mij het meest aansprak: hoe een land burgers online laat meepraten én meebeslissen. Lees de analyse van Karel Smouter Wat je stem wel en niet zegt bij het referendum Het referendum op 21 maart 2018 gaat over de behoorlijk ingewikkelde wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, maar ook over onvrede en het nut van het referendum zelf. Dat maakt het een onoverzichtelijke volksraadpleging. In dit Politiek Dagboek een poging tot verheldering. Lees de analyse van Marc Chavannes