Analyse

Deze jonge Europarlementariër wil bedrijven verantwoordelijk houden voor misstanden. Maar hoe win je het van lobbyisten?

Emy Demkes
Correspondent Consumptie
Foto's door Rebecca Fertinel (voor De Correspondent)

De jonge Nederlandse Europarlementariër Lara Wolters werkt aan een geruchtmakende wet die grote bedrijven als Shell, Primark en Unilever verplicht misstanden in hun hele keten écht aan te pakken. Krijgt ze in Brussel genoeg steun voor haar ‘antiwegkijkwet’?

Ze is nog maar maar is nu al verantwoordelijk voor een van de belangrijkste en meest van

De inzet van de 37-jarige PvdA’er Lara Wolters: een zogeheten die bedrijven die actief zijn op de Europese markt verplicht om onderzoek te doen naar misstanden die spelen in hun – en om de misstanden die ze vinden Wolters noemt het zelf ‘de antiwegkijkwet’. Of het nu gaat om modemerken die hun kleding laten maken door onderbetaalde textielarbeiders in Bangladesh, of de water- en bodemverontreiniging die veroorzaakt wordt door batterijproducenten die naar lithium graven in Congo.

Als Wolters erin slaagt om een akkoord te bereiken over de wet, ligt in Europa voor het eerst wettelijk vast dat bedrijven verantwoordelijkheid dragen voor de milieu- en sociale schade die gepaard gaat met hun onderneming. En de kans is groot dat het wereldwijd effect zal hebben: zo’n beetje alles wat we consumeren – van een flacon douchegel tot een – moet hierdoor eerlijker en duurzamer worden.

Op 1 juni stemt het Europees Parlement over Over een aantal cruciale zaken lopen de meningen nog flink uiteen. Gaat het de jonge Nederlandse Europarlementariër lukken om genoeg steun te vinden voor haar wet?

Een snelle recap: wat ging eraan vooraf?

Europese politiek is als een ingewikkeld bouwproces: als je ergens midden in de constructie instapt, is de kans groot dat je er geen bal meer van snapt. Dus voor we de inhoud induiken, eerst even een korte recap van de belangrijkste ontwikkelingen tot dusver.

Juli 2019: Lara Wolters wordt verkozen als PvdA-Europarlementariër en solliciteert naar een plek bij de commissie Hier valt haar oog op een dossier dat al een tijd ligt te verstoffen, gericht op wetgeving voor bedrijven rondom duurzaam ondernemen. De Europese Commissie heeft aangegeven hier werk van te willen maken, maar een wetsvoorstel blijft vooralsnog uit. Wolters krijgt het dossier in handen en werkt in de maanden erop aan een initiatiefrapport.

Maart 2021: Een grote meerderheid van het Europees Parlement waarmee van de Europese Commissie wordt gevraagd met wetgeving te komen rondom maatschappelijk

Februari 2022: De Europese Commissie komt met Dit voorstel komt grotendeels overeen met Wolters’ eigen initiatiefrapport, maar verschilt op een paar cruciale punten (waarover later in dit verhaal meer). Wolters werkt in de maanden hierop aan een reactie op het wetsvoorstel, gebaseerd op input vanuit het Parlement.

April 2023: De commissie van Wolters, Juridische Zaken, gaat met een ruime meerderheid Dit voorstel is een stuk progressiever dan dat wat de Europese Commissie voorstelde, maar ten opzichte van Wolters’ initiatiefvoorstel heeft ze wel wat concessies moeten doen (waarover hieronder meer).

Juni 2023: Het hele Europees Parlement stemt over het voorstel van Wolters. Als het wordt aangenomen kunnen de onderhandelingen met de lidstaten beginnen, waardoor de wet mogelijk vóór de Europese Parlementsverkiezingen van 2024 klaar is. Gaat het Parlement niet akkoord, dan moet Wolters opnieuw om de tafel met het Parlement, om te werken aan weer een nieuw voorstel.

Waar het schuurt

Zo, en daar zijn we nu dus: het is bijna juni. Als het proces een hordeloop was geweest, had Wolters de meeste hindernissen al overwonnen. Daarmee heeft ze een goed fundament voor haar Europese wet aangelegd. Maar de wedstrijd is nog niet gelopen.

Sterker nog: de lastigste sprong moet nog komen.

Het bedrijfsleven weet inmiddels wat er op het spel staat, en lobbyt flink om de regels uit het voorstel af te zwakken. Ook keert Zij zetten alles op alles om het wetsvoorstel van de Commissie uit te kleden – terwijl Wolters het tegenovergestelde wil.

Wat zijn de heetste hangijzers?

Hangijzer 1: Aansprakelijkheid

Wolters wil dat bedrijven niet alleen aansprakelijk gesteld kunnen worden als ze hun zogeheten zorgplicht niet uitvoeren (onderzoek doen naar mogelijke (risico’s op) misstanden in hun toeleveringsketens en hierover rapporteren), maar ook als hun bedrijfsvoering leidt tot negatieve gevolgen elders en ze weigeren deze op te lossen. Volgens Wolters is dit cruciaal, omdat de afgelopen decennia is gebleken dat bedrijven niet uit zichzelf hun bedrijfsvoering aanpassen om schade te beperken – anders was deze wet niet nodig geweest.

Door de christendemocraten in het Europees Parlement wordt hier anders over gedacht. Zij vinden dat je bedrijven beter kunt aanmoedigen om het juiste te doen, dan ze te straffen als ze iets fout doen. Daarom willen zij niet dat bedrijven aansprakelijk gesteld kunnen worden als ze hun zaakjes niet

een machtige lobbyorganisatie die opkomt voor de belangen van Europese bedrijven, zegt bang te zijn dat bedrijven straks verantwoordelijk gehouden worden voor misstanden in hun toeleveringsketen, terwijl ze er wel degelijk alles aan gedaan hebben om deze te voorkomen. Of zelfs gestraft worden voor schade die niet door hen, maar door andere bedrijven in hun waardeketen zijn veroorzaakt, zoals de voorzitter van een belangenorganisatie uit de technische industrie Zij pleit dan ook voor het schrappen van dit element uit de wettekst zoals die er nu ligt.

Hangijzer 2: Papierwerk + oneerlijke concurrentie

De nieuwe wet maakt dat bedrijven veel meer informatie moeten gaan delen; over waar hun producten vandaan komen, en welke problemen op die verschillende plekken kunnen ontstaan. vreest dat de verplichting om dit te monitoren en hierover te rapporteren zal leiden tot veel meer administratieve lasten en extra kosten. En dat daarmee ook hun concurrentiepositie ten opzichte van bedrijven buiten Europa wordt benadeeld. Want: kunnen ze de tijd die ze kwijt zijn aan het verzamelen en delen van die informatie niet beter steken in het verbeteren van de werkomstandigheden ter plaatse?

Volgens Wolters kun je niet beoordelen hoe bedrijven die omstandigheden verbeteren, laat staan zeker weten of ze überhaupt iets doen, als ze daar geen verantwoording over moeten afleggen. Bovendien zal de wet evengoed gelden voor bedrijven buiten Europa, als die actief zijn op de Europese markt.

Hangijzer 3: De financiële sector

Moet de financiële sector wel of niet binnen de nieuwe wet vallen? De lidstaten vinden dat EU-landen dit individueel moeten beslissen. Binnen het Europees Parlement zijn de Een aantal leden vindt bijvoorbeeld dat financiële bedrijven ontlast moeten worden, omdat deze geen aanvoerketens hebben zoals die van auto- of kledingfabrikanten. En omdat de financiële sector al onder andere wetten valt, zou een lappendeken aan regels ontstaan.

‘Maar achter banken en pensioenfondsen zit wel degelijk een keten waarin de financiering zorgt voor het produceren van echte dingen in onze economie’, vertelde Wolters mij, toen ik haar daar tijdens een ontmoeting in Den Haag naar vroeg. ‘Leningen of investeringen kunnen bijvoorbeeld ingezet worden voor de aanschaf van tractors, fabrieken of de aanleg van een palmolieplantage in Indonesië waarvoor mensen van hun land worden verdrongen. Juist als je de financiële sector verplicht om te onderzoeken hoe hun beslissingen leiden tot ongewenste effecten elders, kan je grote impact maken. Money makes the world go round.’

Toch heeft ze wat water bij de wijn moeten doen, want in het huidige voorstel dat nu op tafel ligt vallen financiële bedrijven onder een apart, Een aantal maatschappelijke organisaties is daarom niet blij met dit compromis, maar volgens Wolters is het anders niet mogelijk om uit de onderhandelingen te komen.

Hangijzer 4: Voor wie? 

De Europese Commissie wil dat het voorstel in eerste instantie alleen gaat gelden voor de allergrootste bedrijven. Namelijk voor bedrijven met vijfhonderd werknemers of meer en een omzet van 150 miljoen euro per jaar wereldwijd. In dat geval zou slechts Het plan is wel om dit in de toekomst uit te breiden, zodat ook middelgrote en kleinere bedrijven Daar doen misstanden zich net zo goed voor, benadrukt Wolters.

Toch wordt het midden- en kleinbedrijf in het nieuwe voorstel van Wolters vooralsnog ontzien. Hierin staat dat de wet geldt voor Europese bedrijven met 250 werknemers of meer en een omzet van 40 miljoen euro. En voor niet-Europese bedrijven met een omzet van 150 miljoen euro of meer, waarvan Dit compromis is nodig, zegt Wolters, om

Maar de kans is groot dat zelfs dit te ver gaat volgens een aantal politici in het Europees Parlement. Zo klinken er stemmen om de regels alleen te laten gelden voor nog grotere bedrijven dan waarvoor de Europese Commissie pleit,

Hoe nu verder?

Als Wolters akkoord zou gaan met alle eisen van haar critici, zou dit de wet volgens haar zodanig afzwakken dat hij in de praktijk niet de verandering oplevert die nodig is. ‘De situatie kan dan juist verslechteren, omdat de standaarden waaraan bedrijven moeten voldoen heel laag komen te liggen.’ Hoewel er een vast evaluatiemoment komt, en een mogelijkheid om de wet te herzien, blijft het knap lastig om een Europese wet te wijzigen.

Zolang ik erbij betrokken ben, ga ik onder een uitgeholde wet nooit mijn handtekening zetten

Ondertussen neemt niet alleen de druk vanuit de politieke partijen toe, maar ook die van buitenaf. Bedrijven die steeds feller tegen de wet lobbyen, en maatschappelijke organisaties die soms al decennialang met dit onderwerp bezig zijn, en nu de hoop hebben gevestigd op de 37-jarige Europarlementariër. 

‘Ik moet uiteindelijk bepalen of het goed genoeg gaat zijn om het verschil te kunnen maken voor slachtoffers’, zegt Wolters. ‘Hebben ze straks een betere toegang tot het recht? Worden mensen gehoord als een bedrijf een mijn in de buurt wil bouwen? Verplichten we bedrijven om met klimaatplannen te komen die ergens op slaan?’ 

Je zou denken dat iedereen tegen ontbossing en kinderarbeid is, stelt ze. ‘Dus toen ik in juli 2019 dit dossier in handen kreeg, had ik niet zien aankomen dat het zo’n mammoetproject zou worden.’

‘Maar zolang ik erbij betrokken ben, ga ik onder een uitgeholde wet nooit mijn handtekening zetten.’ 

Op 1 juni is er een plenaire vergadering in het Europees Parlement waarbij gestemd wordt over het uiteindelijke standpunt van het Europees Parlement ten opzichte van het voorstel van de Europese Commissie. Bij goedkeuring gaan de onderhandelingen met Lara Wolters in de Europese Raad (met de lidstaten dus) van start. Dit is de laatste fase van de wetsonderhandelingen.