Wie had dat gedacht: Nederland wordt steeds progressiever

Je zou denken dat Nederland steeds conservatiever wordt. In verontrustende stukken in de krant en online lees je over de opmars van radicaal-rechts,^* de toename van xenofobe sentimenten op sociale media, en het verharden van de religieuze strijd tegen de lhbti-gemeenschap.^*

Of over de ‘monsterzege’ van BBB, de partij die wil dat Nederland stopt met het binnenlaten van ‘asielzoekers die parasiteren op onze verzorgingsstaat’.^* Steeds meer boze of bezorgde burgers die ‘niks meer mogen zeggen’, maar juist overal een podium krijgen om aan te geven dat de maat vol is. ‘Woke heeft zijn beste tijd gehad’, las ik in De Telegraaf.^*

Het levert allemaal smakelijke koppen op, maar zegt maar weinig over het gros van de mensen. Neem een duik in de archiefkasten van de World Values Survey, de European Values Study en de European Social Survey, en zie dat de bredere maatschappelijke trends een heel ander verhaal vertellen over Nederland.

Nederland is geen kleine groep schreeuwers

Of het nou gaat over feminisme of multiculturalisme, over immigratie of seksualiteit, over wetenschap of over abortus: steeds meer Nederlanders hebben progressieve opvattingen.

In 2014 was de verdraagzaamheid van Nederlanders ten opzichte van mensen met een andere geloofsovertuiging bijvoorbeeld schrikbarend laag. Bijna de helft van de Nederlanders vertrouwde een ander niet als die in een andere god geloofde. Tolerantie, mijn kont. Maar kwam je in 2022 aanzetten met dezelfde vraag, dan was het een heel ander verhaal. Die argwanende types waren nu in de minderheid – één op de zes.

De trein van vooruitgang en rechtvaardigheid dendert ongehinderd door

Hetzelfde geldt voor het vertrouwen van mensen met een andere nationaliteit. In 2014 vond maar liefst 50 procent van de Nederlanders dat knap lastig. Dat percentage is nu gedaald tot minder dan 16 procent.

Tegelijkertijd denken steeds meer Nederlanders dat immigranten onze economie en onze cultuur verrijken in plaats van ondermijnen, en dat ze Nederland een beter land maken om in te wonen. We beginnen langzaam te beseffen dat migranten mogelijk niet de bron zijn van alle problemen, maar juist kunnen bijdragen aan het oplossen ervan.

Ondanks die xenofobe oprispingen van een kleine groep schreeuwers worden Nederlanders dus steeds ruimdenkender als het gaat om andere religies en nationaliteiten.

Ook denken we in Nederland langzaamaan heel anders over vrouwenrechten. Wat betreft abortus hoeven we ons in Nederland geen zorgen te maken dat het hier dezelfde richting uit gaat als in de Verenigde Staten. In 2009 vond een kwart van de Nederlanders nog dat abortus onacceptabel was, maar in 2022 was dat nog slechts één op de tien.

In 2009 vond één op de zes Nederlanders trouwens ook nog dat mannen meer geschikt zijn als politiek leider dan vrouwen. Inmiddels is dat aantal geslonken tot minder dan één op de tien.

En als het gaat om wat Nederlanders denken over lhbt+’ers, zie je dat er een ware aardverschuiving heeft plaatsgevonden. In 2009 had grofweg één op de vijf Nederlanders nog grote problemen met homoseksualiteit.

Toen was het woord ‘homo’ nog het meestgebruikte scheldwoord in de kleedkamer van mijn voetbalclub, terwijl ik op school leerde dat de strijd voor emancipatie niet langer nodig was. Nederland was af, strik erom. Nou, niet dus: er was (en is) nog flink wat te winnen. Inmiddels peilt de homofobe minderheid nog maar op een schamele 5 procent.

De trein van vooruitgang en rechtvaardigheid dendert ongehinderd door.

En dan nog even de opvattingen over klimaatverandering. De keuzes van de hoge piefen in Den Haag zorgen voor pijn aan de pomp, in de supermarkt en onder de douche. Zijn burgers inmiddels helemaal klaar met dat onvermoeibare gedram van de regering?

Nou, nee. In 2014 vond de helft van de Nederlanders economische groei en het creëren van banen belangrijker dan het beschermen van het klimaat, maar in 2022 was dat nog maar een kwart (!).

En er is nog een belangrijke verandering gaande met betrekking tot het klimaat: minder Nederlanders vinden dat we te veel op wetenschap vertrouwen in plaats van ons geloof, terwijl meer mensen het belang inzien van wetenschappelijke kennis in het dagelijks leven. Leve de Verlichting!

Maar hoe is dit te rijmen met het feit dat Nederland de afgelopen jaren steeds rechtser is gaan stemmen? Nou – je zou het haast niet geloven – maar rechtse partijen als de VVD en het CDA zijn véél klimaatbewuster dan ze twintig jaar geleden waren. Sla het verkiezingsprogramma van de VVD in 2002 er maar eens op na. Het enige klimaat waar die partij zich toen om bekommerde was het vestigingsklimaat.

En dit is niet het enige gebied waarop partijen hun standpunten veranderden. In 2000 verzette de ChristenUnie zich nog krampachtig tegen het homohuwelijk, net als het CDA. ‘Voor veel mensen zal het huwelijk het huwelijk niet meer zijn’, zei Tweede Kamerlid Clémence Ross-van Dorp (CDA).^*

Maar de ChristenUnie krijgt binnenkort voor het eerst een openlijk homoseksuele senator in de Eerste Kamer.^* In 2013 presenteerden de mannenbroeders van de SGP zelfs voor het eerst in 95 jaar een vrouwelijke verkiezingskandidaat.^*

Verandering roept nu eenmaal weerstand op

Dus, hoe kan het dat een samenleving steeds progressiever wordt, maar tegelijkertijd steeds conservatiever klinkt? Mijn hypothese: het is precies de snelle verandering die weerstand oproept van een luide minderheid. Juist wanneer de stroom van een rivier versnelt, hoor je het water krachtiger tegen de rotsen klotsen.

Juist wanneer gemarginaliseerde groepen hun plek opeisen, verwacht je dat geprivilegieerde groepen hun hakken in het zand zetten. Des te meer omdat de huidige emancipatiestrijd in de eerste plaats gaat over gedrag, in plaats van over het aanpassen van wetten, zoals in de twintigste eeuw het geval was.

Van Zwarte Piet tot #MeToo, van de lhbt+-beweging tot Black Lives Matter, het gesprek gaat over meer dan regeltjes – het gaat over jou en mij. Het is persoonlijk.

Natuurlijk roept dat felle reacties op, maar laten we die niet verwarren met het bredere perspectief. Eigenlijk heb je niet eens onderzoek nodig om te zien dat de cultuur voortdurend verandert. Bekijk eens een film uit de jaren 2000 en je slaat achterover van de ongegeneerde misogynie.

 Het grote plaatje: Nederland wordt steeds progressiever.

Meer lezen?