In de jaren dat ik in de Haagse torens rondliep, zag ik een rijkdom aan denkkracht, masterdiploma’s en bestuurlijke professionaliteit rondlopen. Maar bij het effectief en duurzaam doorvoeren van veranderingen, liep men steeds tegen een probleem aan.

Tegenover een relatief eenzijdige overheid staat een veelzijdige burger.

Instanties als de Nationale ombudsman of het Sociaal en Cultureel Planbureau vragen bijgevolg al lang

‘Kijken alleen is niet genoeg, je moet mensen echt willen zien, echt willen snappen’, zei Marjolijn Olde Monnikhof, plaatsvervangend directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, ‘Het is moeilijk om de mens in zijn geheel en in al zijn contexten te zien, dat vinden wij bij het SCP ook, maar het is vooral ontzettend belangrijk. Want door écht naar mensen te blijven kijken, blijven we zelf ook menselijk.’

Dus hoe komt dat perspectief tot stand? De wereld van beleidsmakers is druk aan het werk.

Nationaal actieplan tegen dakloosheid

Op 24 mei 2022 vond er in Utrecht een Het kabinet heeft als doel om tegen 2030 dakloosheid uit te bannen en deze bijeenkomst vormde het startschot van de langetermijnaanpak dakloosheid 2023-2030. Aanwezig was een groot gemêleerd gezelschap bestaande uit wetenschappers, professionals, beleidsmakers én ervaringsdeskundigen.

Ikzelf mocht een praatje houden, waarin ik pleitte om mensen met ervaringskennis volledig te betrekken. Dus niet samen brainstormen en dan verdergaan zonder de doelgroep, maar heel het plan opstellen en uitvoeren mét de doelgroep. En, als het nog even kan, met een gedegen beloning in plaats van de klassieke cadeaubon.

Het was een oproep die ook de ervaringsdeskundigen deden. Ze wilden heus nog wel een keertje mee nadenken, maar dan ook serieus genomen worden. Er moest een einde komen aan de babbelclubjes.

‘Door beleid samen te maken en in gesprek te blijven over de uitwerking van beleid op de leefwereld van mensen kan de vertrouwensbreuk worden hersteld’

In december van datzelfde jaar werd het gepresenteerd. De oproep van de ervaringsdeskundigen werd gehoord: bij het maken van dat plan is permanent gebruikgemaakt van ervaringskennis.

De redenen om dat te doen zijn trouwens niet alleen pragmatisch: er ontstaat betere wet- en regelgeving, de doelgroep wordt gedestigmatiseerd en het hiaat tussen overheid en burger wordt kleiner. Of zoals in het plan ‘Door beleid samen te maken en in gesprek te blijven over de uitwerking van beleid op de leefwereld van mensen kan de vertrouwensbreuk worden hersteld.’ Hear, hear!

Nu zal er tussen droom en daad weleens een beer op de weg liggen, maar toch: de na te streven resultaten zijn niet min. Zo moet in 2024 ervaringskennis officieel vastgelegd zijn in de samenwerkingsverbanden van het actieplan. Tegen 2025 mag dakloosheidsbeleid zowel op nationaal als lokaal niveau niet langer gemaakt worden

stelde op basis waarin zij uitleggen hoe beleidsmakers in elke fase van besluit- en beleidsvorming gelijkwaardig kunnen samenwerken met mensen met ervaringskennis. Ook is men hard bezig om een training op te zetten voor ambtenaren. Want eerlijk is eerlijk: voor hen is dit een heel andere manier van werken.

Helaas staat er in het plan nog niets over een ban op cadeaubonnen.

Streetwise ambtenaren

Het Nationaal Actieplan Dakloosheid is een mooi voorbeeld van hoe ervaringskennis – noodzakelijke aanvullingen op de aanwezige kennisbronnen in de hoge Haagse torens. Maar waarom niet gewoon de mensen zelf binnenhalen?

Abigail Norville is de plaatsvervangend secretaris-generaal van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Daarmee is zij de op één na hoogste ambtenaar op het ministerie en verantwoordelijk voor tig programma’s en directies. Eind vorig jaar heeft zij een Want, zo stelt ze, ‘te veel interessante mensen kwamen niet door de selectieprocedures’. Daar heb je een goedgevuld cv en een masterdiploma voor nodig.

Nu maakt Norville uitzonderingen.

Momenteel lopen er bij VWS dus Niet de net afgestudeerde bestuurskundige, maar bijvoorbeeld een filosoof met bijzondere levenswandel of iemand die op latere leeftijd is gaan studeren. Natuurlijk is hun cv belangrijk, maar Norville wil vooral ook weten wat het leven hun gebracht – of ontnomen – heeft. Iemand die zelf in de loopgraven van de schuldhulpverlening heeft gezeten, stelt nu eenmaal andere vragen. De opdracht van de streetwise ambtenaren: de kloof tussen beleid en uitvoering kleiner maken.

Norvilles doelstelling: minstens vijf streetwise ambtenaren die tot de directietop gaan behoren.

Spreidstandburgers

Maar er is ook meer aandacht voor de mensen die al binnengehaald zijn. Want iedereen in de hoge Haagse torens mag dan hoogopgeleid zijn, dat wil niet zeggen dat sommigen onder hen geen ellende hebben gekend.

Juni vorig jaar mocht ik spreken op het afscheid van Kim Putters als directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Ik muntte daar de term ‘spreidstandburgers’.

Spreidstandburgers zijn burgers die omwille van hun doorleefde vroegere ervaringen het gevoel hebben met beide voeten in een andere wereld te staan. Aan de ene kant zijn ze succesvol in het systeem, aan de andere kant dragen ze hun verleden mee, dat

Veel spreidstandburgers ervaren onvoldoende ruimte of veiligheid om hun ervaringen een rol te laten spelen in hun werk

Denk aan mensen die jarenlang klem hebben gezeten in de ggz, ex-dakloze personen, mensen die in bittere armoede zijn opgegroeid of personen die met langdurende problematische schulden opgescheept zaten. Mensen dus die een periode van hooploosheid hebben doorstaan.

Sinds ik me erover uitsprak, hebben veel mensen zich als spreidstandburger geout. Wat echter opviel: velen ervaren onvoldoende ruimte of veiligheid om hun ervaringen een rol te laten spelen in hun werk. Ook ontbreekt het weleens aan het nodige zelfvertrouwen, schrik om als afwijkend gezien te worden.

Je zou kunnen zeggen: spreidstandburgers zijn ongebruikt organisatiekapitaal. Tot voor kort.

De gemeente Amsterdam hield onlangs een bijeenkomst voor zo’n zeventig ambtenaren. Centrale vragen: hoe kunnen we onze eigen ervaringen beter inzetten in ons werk, of hoe halen we de nodige ervaringen op?

Klein begonnen is half gewonnen

Deze voorbeelden zijn grote stappen. Maar ook op andere niveaus zie ik steeds meer inzet van ervaringskennis. In Zwolle is er bijvoorbeeld wiens taak het is om mensen met ervaringskennis bij elkaar te brengen om zo een brug te bouwen tussen beleid en realiteit.

Advies- en onderzoeksbureau K2, dat in opdracht van verschillende overheden onderzoek doet naar kwetsbare burgers, werkt in zijn trajecten standaard van begin tot eind met ervaringskennis. En dat begint al bij het opstellen van de onderzoeksvraag. Want: ‘Een wo-diploma zorgt niet als vanzelf voor een goede onderzoeksopzet. Ervaringskennis is noodzakelijk

In Amsterdam is er het Amsterdams Netwerk Ervaringskennis, bestaande uit ervaringsdeskundigen, ambtenaren én andere professionals. ‘Want hoe het is om gebukt te gaan onder schulden, te moeten leven in armoede, met een fysieke of psychische beperking, of verslaafd te zijn, dat leer je niet uit een boekje. Het is de

En dan zijn er over heel het land nog ontelbaar veel ervaringsdeskundigen die steeds vaker hun plekje opeisen aan de beslistafels. Ik wil maar zeggen: al is de weg nog lang, er gebeurt veel. En zo komen we samen stap voor stap richting beleid waarin men zich wél herkent.

Meer lezen?