Waarom het zin heeft om herrie te maken over het klimaat

Dat het soms moeilijk kan zijn om hoopvol te blijven over de toekomst van het klimaat als je elke dag berichten leest over verdwijnende diersoorten en smeltende ijskappen, is niet zo verrassend. Het vervelende is daarnaast dat ‘wij’ – de mensen die zich zorgen maken over het klimaat – geneigd zijn te denken dat anderen zich er helemaal niet zo veel zorgen over maken. 

Tijd voor een optimistische realitycheck: die aanname klopt niet! Steeds opnieuw overschatten we het aantal klimaatsceptici; steeds opnieuw onderschatten we hoeveel mensen het klimaatprobleem onderkennen en willen bijdragen aan een oplossing. 

Niet alleen is dat goed nieuws – hoera, er is minder klimaatscepsis dan we denken! – maar er schuilt ook een duidelijke opdracht voor ons allemaal in. Namelijk: als je iets aan klimaatverandering wilt doen, schreeuw het dan van de daken. Want je zorgen maken en daarop in actie willen komen werkt aantoonbaar aanstekelijk. 

Hoe zit dat precies? 

Veel mensen leven in 'een onechte sociale realiteit'

Laten we beginnen met die klimaatscepsis. In een recent artikel in Nature Communications^* vroegen drie sociale wetenschappers een grote groep Amerikanen of ze denken dat hun landgenoten bezorgd zijn over klimaatverandering. Verreweg de meesten dachten dat slechts een minderheid van de Amerikanen zich zorgen maakt: in werkelijkheid bleek het 66 procent. 

Ook denken Amerikanen dat slechts een kleine minderheid van de bevolking een voorstander is van serieus klimaatbeleid, terwijl in werkelijkheid een ruime meerderheid vóór is. Zo steunt 67 procent van de Amerikanen een CO2-belasting, maar denken ze dat slechts 37 procent van de Amerikanen die steunt. Een conclusie van de auteurs: veel mensen leven in ‘een onechte sociale realiteit’.  

En deze opzienbarende resultaten staan niet op zich. Ook in China, Australië en Duitsland werd een gapend gat gevonden tussen de werkelijke en de ingeschatte publieke opinie.  

Wat gebeurt er als je mensen informeert over de werkelijke publieke opinie over klimaatverandering?

Dan stap twee: wat zou er gebeuren als je mensen wakker schudt en informeert over de werkelijke publieke opinie over klimaatverandering? Ook dat is onlangs onderzocht. In een recente studie van de Duitse econoom Peter Andre en collega’s werd een grote groep Amerikanen gevraagd om 450 dollar te verdelen tussen zichzelf en Atmosfair, een organisatie die de opwarming van de aarde wil tegengaan. Voor een deel van de deelnemers werd de gemaakte keuze ook echt uitgevoerd: zij ontvingen de dollars die ze zichzelf hadden toebedeeld, en de rest van de 450 dollar werd daadwerkelijk gedoneerd aan Atmosfair. Er stond dus echt iets op het spel. 

De resultaten: gemiddeld doneerden de deelnemers de helft van de 450 dollar aan Atmosfair. Ongeveer één op de tien gaf niets en hield alles zelf. Eén op de zeven gaf de 450 dollar helemaal aan Atmosfair.

Als je denkt dat anderen zich niet druk maken, doe je zelf ook minder – en vice versa

En nu komt de twist: hoe reageerden deelnemers die van tevoren geïnformeerd werden over de publieke opinie over klimaatverandering? De deelnemers van deze tweede groep kregen te horen dat bijna 80 procent van de Amerikanen vindt dat mensen in Amerika moeten proberen klimaatverandering tegen te gaan, en dat ruim 60 procent dat al probeert te doen.

Wat bleek? De geneigdheid om te doneren aan Atmosfair bleek een stuk hoger. Met name de ‘pessimisten’ – die van tevoren dachten dat die percentages veel lager waren – reageerden sterk op de informatie over de publieke opinie: ze doneerden tot wel 50 dollar meer aan Atmosfair.

Onderschatting van de actiebereidheid van anderen heeft dus belangrijke gevolgen voor de eigen actiebereidheid: als je denkt dat anderen zich niet zo druk maken over het klimaat en weinig doen tegen de klimaatverandering, dan ga je zelf ook minder doen – en vice versa (!). Dit blijkt zelfs te gelden voor zelfverklaarde klimaatsceptici: als zij horen over de sterke actiegeneigdheid tegen klimaatverandering onder Amerikanen, blijken ook zij bereid de portemonnee te trekken voor Atmosfair!

Waarom is het gedrag van veel mensen zo gevoelig voor wat anderen denken en doen? Deels komt dit voort uit de wens om ons te conformeren aan de norm. We zijn bang om sociaal uitgesloten te worden (of te lui om zelf na te denken) en doen dus wat de meeste anderen doen.

Het kopieergedrag is ook goed te verklaren door de neiging tot voorwaardelijke coöperatie: we zijn heus bereid om bij te dragen aan een collectief probleem (zoals klimaatverandering), maar alleen als we weten dat voldoende anderen dat ook doen − en met name ook de rijken.^* We zijn immers ‘gekke Henkie’ niet.

Zeg het voort: tegen elkaar, maar vooral ook tegen politici

Hoe zit het in Nederland met de publieke opinie over klimaatscepsis? Overschatten we – net als in de VS, Australië, China en Duitsland – ook hier het aantal klimaatsceptici? Gegevens daarover ontbreken, maar het zit er dik in. 94 procent van de Nederlanders denkt dat klimaatverandering plaatsvindt. En 89 procent denkt dat klimaatverandering in de toekomst een probleem is.

Dat zijn percentages die moeilijk te overschatten zijn – maar wél te onderschatten. Dus zeg het voort. Tegen elkaar, maar vooral ook tegen politici. Het kan net dat ene zetje zijn dat het verschil maakt tussen passief toekijken en echt in actie komen.

In Onbeperkt Economisch deelt econoom Robert Dur verrassende – en soms kantelende – inzichten uit de wetenschap.