Dertien jaar Rutte: als de grote mensen verzaken, profiteren de schreeuwers

Mark Rutte is al meer dan de helft van mijn leven minister-president. Niets illustreert het tijdperk-Rutte beter dan de afgelopen dagen. Nederland heeft al dertien jaar geen grootse ideeën over vooruitgang, schuift prangende problemen voor zich uit, en aan het einde van de dag is alles de schuld van asielzoekers.

Vrijdag viel het kabinet. Het breekpunt? Families, onder wie kinderen, die herenigd willen worden met mensen die gevlucht zijn voor oorlog en geweld. De groep nareizigers zorgt elk jaar voor een schamele 0,06 procent toename van de Nederlandse bevolking. Bij elke 1.716 inwoners komt één nareiziger. 

Onaanvaardbaar, voor de VVD. ‘Nareis op nareis op nareis’, brieste demissionair minister van Justitie Dilan Yeşilgöz zaterdagavond aan tafel bij Op1 . De ChristenUnie was niet bereid gezinnen uiteen te rukken,^* en dus viel het doek voor Rutte IV.

Het is wéér wachten op nieuw leiderschap. Zonder een bevoegd kabinet staan de vele plannen en noodzakelijke compromissen – waarover eerst 299 dagen is onderhandeld – nu alweer op losse schroeven. Een nieuw kabinet kan zomaar een jaar op zich laten wachten. Tot die tijd ontbreekt het de overheid aan slagkracht om de grote uitdagingen van onze tijd te lijf te gaan.

Urgente klimaatplannen voor een leefbare planeet moeten dus wachten, net als dringende woonwetten voor betaalbare huizen, spoedeisend stikstofbeleid voor een weg uit de shit en (o, ironie) acuut asielbeleid dat mensonwaardige taferelen in aanmeldcentra moet voorkomen.

Laat dat even tot je doordringen: Nederland blijft hoofdpijndossiers op de lange baan schuiven omdat de VVD een minuscule groep familieleden van vluchtelingen buiten de deur wil houden.

De timing kon niet beter, voor de VVD

Er zijn twee mogelijke verklaringen: de VVD is kwaadaardig – of achterlijk.

Het kan zijn dat de VVD er bewust voor koos om juist op dit onderwerp de boel te laten escaleren, tegen de achtergrond van een dreigende coalitiebreuk over het landbouwbeleid. Migratie is voor de VVD een aantrekkelijker verkiezingsthema dan landbouw, want op dat onderwerp heeft de partij een duidelijker profiel.

Misschien vindt de partij die paar duizend nareizigers daadwerkelijk belangrijker dan de afspraken in het coalitieakkoord

De timing kon niet beter: het CDA ligt op zijn gat, de fusie van PvdA en GroenLinks is nog niet rond, Pieter Omtzigt heeft nog geen eigen partij, en de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas staat nog in de kinderschoenen.

Was dat de reden voor de plotselinge kabinetscrisis? Zo ja, dan heeft de VVD gezinshereniging van oorlogsslachtoffers misbruikt voor hun electorale ambities. ‘Niemand trapt erin’, zei Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer, ‘en het is en blijft spuuglelijk.’^*

Het alternatief: de VVD is achterlijk. Misschien vindt de partij die paar duizend nareizigers daadwerkelijk belangrijker dan de afspraken in het coalitieakkoord. Als ik eerlijk ben, vind ik dit scenario nog verontrustender.

Van de immigranten die Nederland binnenkomen, vormen asielzoekers slechts 12 procent van het totaal, en nareizigers zijn daar slechts een fractie van.^* Ook is het aantal asielzoekers dit jaar véél lager dan verwacht.^* Het is krankzinnig om het land juist daarom in onzekerheid te storten.

De meerderheid in Nederland wil gewoon minder asielzoekers opvangen – daar maak ik me geen illusies over. Maar een meerderheid verlangt óók van leiders dat ze grote crises aanpakken, en dat laat de VVD nu afweten.

En staan asielzoekers steeds in de spotlights omdat zij zo’n grote bedreiging vormen voor onze vreugde en welvaart? Of is dat zo omdat politici maar wat graag zondebokken zoeken? Ik vermoed het laatste.

De erfenis van dertien jaar Rutte

Onder Ruttes bewind zijn grote problemen steevast doorgeschoven. In plaats van daadkrachtige leiders zien we angstige volgers van opiniepeilingen en luidruchtige belangengroepen. Welke tastbare verbeteringen zijn er in Nederland tot stand gekomen gedurende zijn tijd aan het roer? (Behalve de ov-fiets dan hè.)

Ik weet niet of de VVD kwaadaardig of achterlijk is – misschien wel beide. Maar wat ik wel weet: als de grote mensen verzaken, stijgen de schreeuwers naar de top. Nog nooit stonden de populisten in Nederland zo sterk als nu, en waren de middenpartijen zo zwak. 

Dát is de erfenis van dertien jaar Rutte. Zo bezien is zijn vertrek een kleine opsteker, te midden van deze politieke puinhopen.

Verdient Nederland beter? Dat zullen we in november ontdekken.