Wie is de baas tijdens jouw bevalling?

Bevallen is een van de meest basale processen op aarde. Alleen al in Nederland worden per dag gemiddeld 459 baby’s geboren.^*

Je zou dus verwachten dat we inmiddels dondersgoed weten hoe we mensen bij de bevalling kunnen ondersteunen. Lichamelijk, medisch, maar ook mentaal – het is immers een gebeurtenis die je de rest van je leven bijblijft.

Maar helaas gaat er nog ontzettend veel mis. Zo ontdekten onderzoekers van het Amsterdam UMC onlangs dat een episiotomie – het vergroten van de vagina door haar in te knippen – bij een op de negen^* van de ondervraagde vrouwen in Nederland werd uitgevoerd zonder dat dit vooraf met de barende was afgestemd.

Dit is een voorbeeld van ‘obstetrisch geweld’ tijdens een bevalling. Dit kan fysiek geweld zijn, bijvoorbeeld heel hard op iemands buik drukken, maar ook het ingrijpen tegen de wil van de zwangere in – of juist niet, terwijl daar wel om gevraagd wordt.

Uit een ander onderzoek van dezelfde groep onderzoekers bleek dat meer dan een derde van meer dan 12.000 ondervraagden ten minste één vorm van obstetrisch geweld heeft meegemaakt en dit als vervelend had ervaren. Dat het op zo’n grote schaal plaatsvindt, laat zien dat er structureel iets misgaat.

Ook ik had te maken met obstetrisch geweld

De laatste jaren is er meer aandacht voor obstetrisch geweld in Nederland. Zo organiseert de Stichting GeboorteBeweging sinds 2016 de actie #genoeggezwegen. Onder die hashtag worden online ervaringen gedeeld om de aandacht te vestigen op obstetrisch geweld. Die zijn niet mis: vrouwen vertellen dat ze zich gedehumaniseerd, machteloos of zelfs aangerand voelen.

Ook na de bevalling kan obstetrisch geweld nog grote gevolgen hebben: zo vergroot het de kans op een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Voor moeder en kind levert PTSS vaak problemen op, zoals dat het proces van hechting minder goed verloopt of dat het niet lukt om borstvoeding te geven. En op de langere termijn kan een geboortetrauma resulteren in problemen op de werkvloer. Soms vallen moeders zelfs helemaal uit vanwege hun trauma.

Ervaringen die ik zelf ook ten dele ken.

Bij de bevalling van mijn eerste kind had ik te maken met een overijverige verloskundige. Ik gaf aan bij het persen graag mijn eigen lichaam te willen volgen, maar dat accepteerde ze niet. ‘Als je nu niet doet wat ik zeg, haal ik je gelijk het bevalbad weer uit’, beet ze me toe.

In een nagesprek vroeg ik of er urgentie was geweest. ‘Dat niet,’ gaf ze toe, ‘maar we zien het natuurlijk ook wel eens fout gaan, dus dat willen we graag voor zijn.’

Dag en nacht piekerde ik over de vraag waarom de persoon die mij had moeten bijstaan tijdens de bevalling, me het bevallen zoveel moeilijker had gemaakt

Nog los van de vraag of ze niet juist meer risico’s creëerde door mij uit mijn ontspannen staat van bevallen te halen, realiseerde de verloskundige zich met al haar goede bedoelingen niet hoeveel impact het op mij zou hebben dat ze me mijn autonomie ontnam.

In de weken na mijn bevalling was ik zo boos dat ik er niet van kon slapen. Ook was het moeilijk om me te verbinden met mijn baby. Dag en nacht piekerde ik over de vraag waarom de persoon die mij had moeten bijstaan tijdens de bevalling, me het bevallen zoveel moeilijker had gemaakt. Mijn negatieve bevallingservaring stond daarbij zowel mijn herstel als de hechting met mijn kindje in de weg.

De schrik sloeg me om het hart toen ik in mei vorig jaar zwanger bleek te zijn van een tweeling. Opnieuw lag ik nachtenlang wakker, omdat ik straks weer in het ziekenhuis zou moeten bevallen. En een tweeling – dat betekent alleen maar meer protocollen en nog minder autonomie.

Is het protocol altijd de veiligste optie?

Een veelgenoemd argument in de discussie rond bevallen en obstetrisch geweld is dat de veiligheid van kind (en barende) nu eenmaal vooropstaat. Artsen zouden daarom vaak een protocol moeten volgen – ook als dat niet per se strookt met de wensen of autonomie van de moeder.

Er is uiteraard veel te zeggen voor het belang van medische richtlijnen en protocollen. Die bestaan met een reden, toch? Naast het leveren van goede zorg dragen protocollen bij aan de efficiëntie door de standaardisatie van behandelingen en – niet geheel onbelangrijk – timmeren ze ook de aansprakelijkheid dicht door precies te beschrijven wie wat in welke situatie moet doen.

Maar bevallen is een complex proces. Naast alles wat er gebeurt in je lichaam, wordt je bevalling beïnvloed door allerlei factoren: hoe gesteund je je voelt, hoe veilig je je voelt in de omgeving waarin je bevalt, door alles wat je eerder op tv hebt gezien over bevallen, door de verhalen die je van anderen over bevallen hebt gehoord, je persoonlijkheid, enzovoorts.

Allemaal factoren die niet makkelijk mee te nemen zijn in een protocol dat standaardhandelingen vastlegt.

Wanneer je wat dieper de materie induikt, blijkt het wetenschappelijk bewijs voor bepaalde handelingen of ingrepen daarnaast vaak veel minder eenduidig of bestaat het zelfs helemaal niet. Er zijn in Nederland bijvoorbeeld zulke grote verschillen tussen ziekenhuizen en regio’s qua hoe vaak er wordt ‘ingeknipt’,^* dat er duidelijk ook sprake is van een ‘bedrijfscultuur’ bij het uitvoeren van dit soort handelingen.

Soms kunnen standaardpraktijken zelfs nadelige gevolgen hebben. In de afgelopen decennia is er bijvoorbeeld een trend ontstaan waarbij de hartactiviteit tijdens de bevalling continu in de gaten gehouden wordt. Wel zo veilig, zou je misschien denken. Maar studies laten zien dat dit vaker leidt tot bijvoorbeeld keizersnedes, met meer nadelige gevolgen voor moeder en kind – zonder dat dit over de hele linie leidt tot veiligere bevallingen.

Hoe weet je wat je opties zijn?

Dit soort informatie werd niet met me besproken toen het protocol voor bevallen met een tweeling op tafel kwam. Net als veel andere zwangeren ging ik daarom zelf op onderzoek uit.

Online kwam ik erachter dat er vaak veel meer kan dan op het eerste gezicht duidelijk is. Zo adviseert de GeboorteBeweging zwangeren over hun rechten en over wat ze van hun zorgverlener mogen verwachten. Via Instagram en TikTok delen verloskundigen zoals Vroedvrouw Margot onderbouwde verloskundige informatie en de voors en tegens van de verschillende ingrepen die je tijdens een bevalling kunt tegenkomen.

Doordat ik die informatie zelf moest vinden, kreeg ik alleen wel het gevoel dat ik me moest ‘wapenen’ met kennis om te mogen bevallen op een manier die voor mij het meest ontspannen en veilig voelt. Het maakte de angst voor het ziekenhuis en het gevoel daar geen stem te hebben alleen maar groter.

Die angst werd nog verder aangewakkerd door de Facebookgroepen en influencers die het hebben over bevallen. Hoewel het ontzettend belangrijk is om het te hebben over hoe je op een prettige manier kan bevallen, merkte ik dat er vaak – al dan niet onbewust – een beeld wordt gevoed dat alleen een vrije thuisbevalling mooi en ontspannen kan zijn.

Onder elke vraag staat steevast de reactie ‘dat je niet in het ziekenhuis hoeft te bevallen als je dat niet wil’. Daarmee zet je de zwangere alleen maar verder tegenover de arts.

Hoe behoud je als zwangere je autonomie tijdens je bevalling?

Online wisselen zwangeren dan ook regelmatig namen uit van artsen en ziekenhuizen die veel meer openstaan voor een individuele aanpak.

Een van hen is gynaecoloog Koen Deurloo in het Utrechtse Diakonessenhuis. Deze gynaecoloog liet in 2017 de eerste vrouw in Nederland zelf haar baby uit haar buik tillen bij een keizersnede. Na een eerdere traumatische bevalling konden de ouders op deze manier zonder angst de nieuwe bevalling ervaren.

Ik spreek met hem over een aantal dingen die vrouwen zelf kunnen doen om de regie terug te pakken tijdens hun bevalling. Een eerste stap is om je goed in te lezen en een bevalplan te schrijven, geeft hij aan. Op die manier weet je wat je kunt verwachten, en kun je ook goed terugkoppelen aan je verloskundige wat jij belangrijk vindt en met welke angsten je mogelijk rondloopt.

Toch zitten hier ook wel een paar haken en ogen aan, weet ik uit eigen ervaring. Zo kost het veel tijd om een individueel plan op te stellen en te volgen, zowel van jezelf als de arts – zeker als dat plan afwijkt van het protocol.

Daarnaast kan het stress opleveren wanneer je wensen niet overeenkomen met wat de arts aanbeveelt. Een bevalplan kan je het gevoel geven dat je zelf op de stoel van de arts moet gaan zitten om te onderzoeken wat nu echt veilig is in jouw unieke situatie. En als de bevalling toch niet volgens plan verloopt – wat heel vaak het geval is – dan kan dat voor teleurstelling zorgen.

Het kan daarom ook helpen om een coach, zoals een doula, naast je te hebben staan tijdens je bevalling. Dit is een niet-medische zorgverlener die er is om jou te steunen, je grenzen te bewaken en je wensen kenbaar te maken op het moment dat je zelf diep in het baringsproces zit. Deurloo ziet in de toenemende aanwezigheid van doula’s zelfs een oplossing voor het gebrek aan een-op-eenbegeleiding, die in de zwangerschapszorg vaak niet mogelijk is door personeelstekort.

Een andere mogelijkheid, een waar ik zelf voor koos, is om te werken met een verloskundige die werkt met het zogenaamde ‘caseload-model’. Deze verloskundigen nemen minder cliënten aan, waardoor ze die een-op-eenbegeleiding wel kunnen leveren. Zo hoefde ik me niet meer druk te maken over welke artsen er in het ziekenhuis dienst zouden hebben tijdens mijn bevalling – mijn caseload-verloskundige zou er sowieso bij zijn.

Toch komt de vraag regelmatig bij me op of dit nu echt de oplossing is voor een institutioneel probleem als obstetrisch geweld. De caseload-verloskundige, die ik uit eigen zak uiteraard een flink stuk moest bijbetalen, is niet voor iedereen haalbaar. Hetzelfde geldt voor het meenemen van een doula, wiens kosten ook niet door de basisverzekering gedekt worden.^* Het legt de verantwoordelijkheid bovendien wel erg bij de barende zelf.

Wat moet er systematisch anders?

Hoewel je zelf dus veel kunt doen om je bevalling prettiger te laten verlopen, blijven dit soort oplossingen symptoombestrijding. Het systeem, zonder maatwerk en met protocollen die overduidelijk te veel ruimte laten voor grensoverschrijdend gedrag, moet om.

De academische literatuur geeft aan dat de sleutel deels ligt in communicatie en autonomie. Zo gaven respondenten in een studie onder meer dan 2.000 vrouwen met een traumatische bevallingservaring aan dat ze geloofden dat hun trauma had kunnen worden verminderd of voorkomen door betere steun en communicatie van hun zorgverleners, of wanneer zijzelf hadden mogen vragen om bepaalde interventies of deze hadden kunnen weigeren.^*

Ik spreek hierover met Marit van der Pijl – auteur van de eerdergenoemde studies naar obstetrisch geweld in Nederland. ‘Veel protocollen zeggen helemaal niets over wat of hoe er gecommuniceerd moet worden’, licht ze toe. Daar ligt een eerste concrete stap voor verbetering.

De eerste hoogleraar verloskundige wetenschap van Nederland, Ank de Jonge, onderstreept in haar onderzoek daarnaast het belang van ‘watchful attendance’. ‘Waakzaam aanwezig zijn’ betekent dat de verloskundige of gynaecoloog zich niet alleen bezighoudt met het monitoren en actief begeleiden van de bevalling, maar ook veel meer simpelweg in de ruimte is en observeert hoe het met de barende gaat en wat zij nodig heeft.

Het doet me denken aan het moment tijdens mijn eerste bevalling toen ik – diep in perswee – verzuchtte: ‘Het gaat goed, ik voel dat het goed gaat.’ Dat was het moment dat de verloskundige eindelijk wat meer achterover durfde te leunen. In de literatuur lees ik nu dat ze die bevestiging veel meer bij mij had mogen opzoeken. De Jonge geeft dan ook aan dat de kunst van waakzame aanwezigheid iets is wat veel systematischer onderwezen moet worden aan verloskundigen in opleiding.

Met deze kennis in het achterhoofd stelde ik voor mijn tweelingbevalling een plan op dat vooral benoemt hoe we tijdens de bevalling met elkaar zullen afstemmen en communiceren. We spreken naar elkaar uit dat we allemaal de veiligheid van mijn baby’s voorop hebben staan, en dat ik me in mijn unieke geval veiliger voel als ik zelf mag bevallen en het zorgpersoneel daarbij waakzaam monitort op de achtergrond.

En toen het toch even niet zo lekker liep bij nummer twee, en de gynaecoloog met zijn hand in mijn onverdoofde baarmoeder probeerde de baby er aan zijn voetje uit te trekken, was dat pijnlijk maar ook helemaal oké. Want het ging in overleg en met mijn toestemming.

Eigenlijk heel vanzelfsprekend.