Ziek van je kleren: waarom kledinglabels een ingrediëntenlijst nodig hebben

In 2018 ontvangen medewerkers van de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij Delta Airlines een pakketje op de deurmat. Daarin zit hun spiksplinternieuwe werkuniform: donkerpaarse pakjes met een wit shawltje.

Op het oog lijkt er niks mis, maar vrijwel meteen krijgen verschillende stewardessen klachten. Hoofdpijn, duizeligheid, opgezwollen ogen, haaruitval, ademhalingsproblemen.

Voor de meesten duurt het een paar maanden voor ze de connectie maken: sinds ze die nieuwe uniformen dragen, zijn de ziekteverschijnselen begonnen. Maar hun werkgever legt de klachten naast zich neer, en doet ze af als overgevoeligheid. En dus start een groep medewerkers in 2019 een rechtszaak tegen de vliegtuigmaatschappij en de producent van de kledij, Land’s End.^*

Op dat moment hoort de Amerikaanse journalist Alden Wicker voor het eerst van de Delta-casus. Ze schrijft al jaren over alle ellende rondom kledingproductie en kent de verhalen van textielarbeiders die met gezondheidsklachten kampen vanwege hun langdurige en vaak onbeschermde blootstelling aan verfstoffen en andere chemicaliën waarmee textiel wordt behandeld in fabrieken. Maar dat je ziek kunt worden door alleen het dragen van kleren?

Deze vraag is het startpunt van Wickers boek To Dye For. Hierin pluist ze uit hoe wijdverspreid het gebruik van ziekmakende stoffen in alledaagse outfits precies is. Ze spreekt mensen die net als het vliegtuigpersoneel door het dragen van bepaalde kleren klachten kregen, zoals ernstige allergieën, astma of migraine. En ze gaat te rade bij toxicologen en wetenschappers om erachter te komen waarom en hoe die chemische middelen in onze kleren terechtkomen. 

Na het lezen ruik je wellicht wat vaker aan je nieuwe kleren om chemische luchtjes te bespeuren. En koppel je misschien eerder de uitslag op je been aan je nieuwe latex sportbroekje. Maar niet gevreesd: Wickers boek is geen nodeloze bangmakerij. Het leest vooral als een pleidooi voor meer wetenschappelijk onderzoek naar de schadelijkheid van onze jeans en sneakers.

Wat zit er allemaal in je kleren?

‘80 procent katoen, 20 procent polyester.’ In elk kledingstuk vind je een label waarop staat uit welke vezels het bestaat. Wat je daarop niet kunt lezen is dat er naast die stoffen ook andere middeltjes in of op die stoffen zitten. Middeltjes om je regenjas waterafstotend te maken, je handdoek extra zacht, je blouse kreukvrij en je trui kleurecht.

Zo werd op de Delta-uniformen onder andere PFAS gevonden, een middel dat gebruikt wordt om de stof vuilafstotend te maken. Maar sommige soorten PFAS worden ook in verband gebracht met verslechterde vruchtbaarheid, schildklierproblemen en geboorteafwijkingen.^*

Ook vonden de onderzoekers formaldehyde en teflon, middelen die de stof resistent tegen slijtage en waterafstotend maken. En die in verband worden gebracht met kanker, huidirritaties en astma.^*

Zelfs als je niet gevoelig bent voor chemische stoffen, betekent het niet dat ze ongevaarlijk zijn

In de uniformen werd verder ook TBP (tributylfosfaat) gevonden, een stof die gebruikt wordt in textielproductie als oplosmiddel en huidirritaties kan veroorzaken plus mogelijke ademhalingsproblemen.

En als laatste, disperse kleurstoffen (gebruikt om de kleren mee te verven) en allergische reacties kunnen veroorzaken.

Al deze stoffen zijn eerder ook gevonden op kledingstukken^* en andere textielproducten^* die jij en ik in de winkel^* kopen.^*

Uit testen bleek dat de hoeveelheid van deze stoffen aanwezig op de paarse pakjes niet de wettelijke normen overschreden. En toch kregen meerdere medewerkers te maken met gezondheidsklachten. Sommige mensen zijn misschien gevoeliger voor bepaalde chemische stoffen, maar dat betekent niet dat ze ongevaarlijk zijn.

Zoeken naar een speld in een kledingberg

Wicker wijst er in haar boek op dat er weinig tot geen onderzoek is naar de gezondheidseffecten van het dragen van kleren. Dit omdat mensen het in tegenstelling tot voedsel niet ‘innemen’ of tot cosmetica niet ‘op de huid smeren’ – waarmee het niet als risicovol wordt gezien. Maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat stofdeeltjes wel degelijk in het menselijk lichaam terechtkomen: minuscule vezeltjes van kleren laten los, en ademen we dag in dag uit in.^*

Ook schrijft Wicker dat elke chemische stof afzonderlijk wordt onderzocht op de werking ervan – combinaties blijven buiten beschouwing. Terwijl in bijna alle kleren een cocktail van chemische stoffen zit, die de mate van schadelijkheid kan versterken.

Wat het erg lastig maakt, is dat het veelal onmogelijk is om na te gaan wat er precies in een kledingstuk zit.

Als Wicker zelf wat kleren wil laten testen, komt ze erachter dat je van tevoren moet aangeven op welke chemische stof je ze precies wil testen. Eén test kost al snel duizend euro! En voor textielproductie worden zo’n drieduizend verschillende soorten chemicaliën gebruikt. Dus als je niet weet waarnaar je zoekt… succes met gokken!

Zelfs modemerken weten vaak niet welke middelen er precies in hun kleren zitten. Toen Greenpeace in 2011 bekendmaakte dat in kleren van H&M, Calvin Klein, Nike, Lacoste en Converse hormoonverstorende en kankerverwekkende stoffen zaten, stelden deze bedrijven een lijst op om gevaarlijke chemicaliën in hun kleren te verbieden.

In de praktijk zijn het hun leveranciers, veelal gevestigd in landen als Bangladesh en India, die de stoffen voor hun kleren verven en bewerken, en daar zijn de regels veel minder streng rondom het gebruik van bepaalde stoffen. Controle op naleving is er bijna niet. Sporadisch of alleen bij verdachte gevallen wordt gecheckt of een kledingstuk wel aan de normen voldoet.

Hoeveel zorgen moeten we ons maken? 

In Europa is de regelgeving rondom het gebruik van toxische chemicaliën in kleding een stuk strenger dan in de Verenigde Staten. In 2018 werden nog verscherpte EU-regels aangenomen voor het gebruik van 33 schadelijke chemicaliën in textiel.

Slechts een fractie van wat er in de winkels ligt is van tevoren gecheckt

Uit een Europees online dataregister blijkt dat er regelmatig textielproducten uit de handel worden genomen vanwege het overschrijden van de regels (voornamelijk kinder- en babykleding, waarop strenger wordt gehandhaafd). Dat stelt enerzijds gerust omdat het laat zien dat er in elk geval gecontroleerd wordt. Anderzijds: slechts een fractie van wat er in de winkels ligt is van tevoren gecheckt.

Uit onderzoek van het Europees Agentschap voor chemische stoffen in 2021 bleek dan ook dat van de zesduizend consumentenproducten die men testte (waaronder speelgoed, sieraden en kleding), 78 procent niet in lijn was met de Europese regels.^*

Wat kun je zelf doen? 

Uit het boek van Wicker komt vooral naar voren hoeveel we eigenlijk niet weten over het gebruik van chemicaliën in kleren en hoe schadelijk die zijn.

Wicker zelf hoopt dat er net als voor voedsel- en cosmeticaproducten een uitgebreid label komt voor textielproducten waarop staat met welke stoffen het textiel bewerkt is. Zodat mensen die allergisch of overgevoelig zijn voor specifieke middelen, gerichtere kledingkeuzes kunnen maken. En om onderzoek naar het herleiden van mogelijke gezondheidsklachten door textiel makkelijker te maken. 

Voordat het zover is, moeten kledingconsumenten het doen met een handjevol tips van de journalist.

Zo stelt ze voor om specialistische kleding – denk daarbij aan outdoorkleding – zoveel mogelijk te vermijden. Omdat deze veelal flink is bewerkt om haar waterafstotend, vochtregulerend, enzovoorts te maken. Verder raadt ze aan om artificiële kleuren en neonprints links te laten liggen, je kleding te wassen voordat je deze draagt, tweedehands te kopen (omdat die al meerdere keren is gewassen en gedragen) en om je neus te vertrouwen.

Als iets chemisch ruikt, kun je het beter niet kopen of dragen.