Over YouTube niets dan goeds.

Althans, dat lijkt tot nu toe vaak de boodschap van mijn serie over het videoplatform. Wie iets of wil zien, kan op YouTube haar hart ophalen. Favoriete filmpjes en makers nestelen zich gemakkelijk in ons bewustzijn, en vormen zo onze blik op onszelf en de wereld om ons heen.

Toch kent het bekende videoplatform ook een schaduwzijde. YouTube zou argeloze kijkers regelmatig radicaliseren door ze via het aanbevelingsalgoritme Daarmee zou het medeverantwoordelijk zijn voor opstanden, aanslagen en revoluties.

The YouTube Effect, een documentaire van regisseur Alex Winter die vorige maand op diverse streamingdiensten verscheen, zoomt met name in op deze negatieve effecten. De docu suggereert dat je op YouTube met een paar klikken van een schattig kattenfilmpje in een rabbit hole van nazigedachtegoed belandt.

Maar zo simpel is het niet.

Fuik van online haat, desinformatie en complotdenken

De explosieve groei van YouTube vormt in The YouTube Effect de rode draad. Wat in 2005 begon als een platform waar mensen hun knullige privévideo’s deelden, groeide uit tot de Inmiddels wordt er wereldwijd per dag

Vanaf 2007 stegen niet alleen de kijkcijfers, Dat jaar begon het platform namelijk met het en introduceerde het zijn partnerprogramma, waardoor contentmakers betaald werden voor de video’s die ze plaatsten.

Anthony Padilla was een van de creators die hier als eerste van profiteerden. Hij was de helft van het duo achter Smosh, een van de eerste tien kanalen die 10.000 dollar per maand kregen om voltijd YouTube-video’s te maken. In The YouTube Effect vertelt hij over het optimisme dat in die tijd regeerde. Het idee was dat populaire youtubers hun populariteit konden gebruiken om uiteindelijk naar reguliere media over te stappen. Maar al gauw konden YouTube-sterren leven van hun werk op het platform dat hen groot maakte.

Blijheid alom. Totdat YouTube in 2011 dat erop geënt was kijkers steeds langer op het platform te houden, en zo meer advertentie-inkomsten te genereren. Voor creators als Padilla werd het daardoor steeds meer zaak om video’s te maken die het algoritme aan zoveel mogelijk kijkers zou voorschotelen.

Volgens de docu krijgen kijkers content voorgeschoteld die ze vanuit negatieve emoties aanzet om meer te kijken

Volgens de docu is dat algoritme inmiddels de drijvende kracht achter YouTube’s kijkcijfers: bij 70 procent van alle video’s op het platform komen kijkers terecht Welke content hiervoor geselecteerd wordt,

In principe is het een mooie manier om kijkers te verbinden met content die ze – waarschijnlijk – tof zouden vinden. Maar volgens The YouTube Effect leidt het er vaker toe dat kijkers content voorgeschoteld krijgen die hen woedend, verdrietig of verontwaardigd maakt, en vanuit negatieve emoties aanzet om meer te kijken.

Een belangrijke nuance die The YouTube Effect inbrengt, is dat dit waarschijnlijk geen kwade wil van YouTube was. Maar inmiddels zijn de opbrengsten van deze giftige connectiviteit zo groot, dat er nauwelijks een prikkel bestaat om het anders in te richten.

En zo ontstond de inmiddels welbekende fuik van online haat, desinformatie en complotdenken waar het platform steeds meer gebruikers in lokte.

En die fabeltjesfuik had, aldus de docu, een steeds grotere impact op de stabiliteit van samenlevingen wereldwijd.

Is YouTube verantwoordelijk voor radicalisering?

De lijst van nieuwswaardige gebeurtenissen waarmee de documentaire YouTube in verband brengt is lang. Denk aan de via sociale media aangevuurde Arabische Lente (vanaf 2010), de aanslagen in de Nieuw-Zeelandse stad Christchurch of de bestorming van het Amerikaanse Capitool, waarbij online geradicaliseerde complotdenkers het regeringsgebouw binnendrongen (2021).

In The YouTube Effect komt Caleb Cain, een van de slachtoffers van de vermeende YouTube-fuik, aan het woord. Via onschuldig ogende zelfhulpvideo’s van mannelijkheidsgoeroe en wit-nationalistische denker raakte hij verstrikt in extreemrechts gedachtegoed. Video’s die hem in het begin handvatten voor zelfverbetering boden, werden geleidelijk het raamwerk voor een alternatief wereldbeeld waarin niemand te vertrouwen was, en onzichtbare machten aan de knoppen zaten.

Voor dit ‘YouTube-effect’ is het platform expliciet verantwoordelijk, aldus de documentaire. Die vergelijkt het met een schakelbord van een telefonist van weleer. Als een telefonist je verbindt met de persoon om wie je gevraagd hebt, is diegene vervolgens niet verantwoordelijk voor de dingen die via die verbinding besproken worden. Maar YouTube werkt allang niet meer als een neutrale verbinder: het platform bepaalt inmiddels voor een groot deel wie met wie verbonden wordt. Dat maakt het wel degelijk verantwoordelijk voor wat die verbindingen vervolgens opleveren.

YouTube is slechts een van vele spelers in het alt-right-mediadieet

Toch blijkt uit dat het allemaal een stuk ingewikkelder ligt. Ja, heel soms duwt het algoritme bezoekers actief richting extreme content, maar veel vaker gaan bezoekers zelf naar deze content op zoek – mede omdat deze relatief kleine groep dit gedachtegoed allang aanhangt of erin geïnteresseerd is.

Bovendien blijkt YouTube lang niet de enige site te zijn waar ze dit soort content consumeren: het is slechts een van vele spelers in het en daarmee onmogelijk de enige aanstichter van extreemrechtse radicalisering. Die is, concluderen de onderzoekers, eerder te wijten aan een complex spel van vraag en aanbod, dan aan algoritmische beïnvloeding op één enkel platform.

Of er dus überhaupt sprake is van een ‘YouTube-effect’ is nog maar de vraag. Voor de documentaire lijkt dat een grote zwakke plek: door YouTube als hoofdverantwoordelijke aan te wijzen voor de opmars van extreemrechts gedachtegoed,

Dimitri Tokmetzis, die eerder op De Correspondent publiceerde over de fabeltjesfuik op YouTube, zou zijn mening later dan ook bijstellen. Mensen zijn niet zomaar willoze slaven van een aanbevelingsalgoritme, Radicalisering heeft een voedingsbodem nodig. Maatschappelijk klimaat, sociale omgeving, persoonlijke misère, eenzaamheid, achterstelling, psychologische, sociale of economische factoren – allemaal dragen ze eraan bij dat sommige mensen idiote dingen gaan geloven en daarnaar zullen handelen.

Het verhaal van Cain laat dat eigenlijk ook zien: hij ging op zoek naar zelfhulpcontent, omdat hij zich ongelukkig en verloren voelde. Wat hij vond was eerder een thuishaven dan een fuik.

Verbindende kracht van YouTube werkt twee kanten op

Opvallend is dat het ook YouTube was die Caleb Cain weer bij zinnen bracht. Creators als de liberale streamer Destiny en links-progressieve video-essayist ContraPoints deden hem langzaamaan inzien hoe verstoord de ideologie was waarin Cain heilig was gaan geloven.

Ook Natalie Wynn, komt in The YouTube Effect aan het woord. Haar esthetisch overweldigende video-essays waren lange tijd gericht op het deradicaliseren van extreemrechtse jongeren.

Volgens Wynn is YouTube bijzonder geschikt voor het uitdagen van iemands wereldbeeld, vanwege de diepgevoelde verbinding die het platform mogelijk maakt. Op YouTube kijk je naar mediamakers in wie je jezelf herkent. Ze spreken je toe vanuit hun slaapkamer, keuken of huiskamer, waardoor het voelt alsof je naar een vriend of vriendin luistert.

Dat is precies wat YouTube een geweldig medium maakt. Het schept de omstandigheden voor diepe gevoelens van connectie die je, ondanks de grote afstand tussen jou en degene naar wie je kijkt, dingen kunnen leren of verder kunnen brengen.

Tegelijkertijd kunnen die gevoelens er ook toe leiden dat je meer en meer verstrikt raakt in een wereldbeeld waarin haat, geweld en onwaarheid de boventoon voeren. Hoe dieper je je verbonden voelt met de personen die dat uitdragen, hoe moeilijker het wordt om je ervan los te weken.

Misschien is dát het werkelijke YouTube-effect: het algoritme trekt je niet zozeer de fuik in, maar bouwt wel een extra warm nestje waaruit je steeds minder graag uitvliegt. De affectieve kracht van het platform werkt twee kanten op, en kan negatief uitpakken.

Maar het YouTube-algoritme is daarvan waarschijnlijk de versterker, niet de veroorzaker.

Meer lezen?

Vergeleken met YouTube is videoplatform Nebula een verademing (voor kijkers én makers) Videoplatform Nebula laat zijn kijkers betalen, en is daardoor haast advertentievrij. Voor contentmakers betekent dat een stuk minder werkdruk dan op andere platforms – en ze kunnen ongebreideld de diepte ingaan. Maar helemaal los van de aandachtseconomie kom je nooit. Ga naar dit artikel Wie is toch die Andrew Tate, die elke dag mijn sociale media bevuilt? Beautygoeroes, schaakvloggers, drama channels, politieke livestreamers. Wie de weg weet op YouTube kan een hoop leren. Van tijd tot tijd deel ik een opmerkelijke vondst die mij anders deed kijken. Deze keer: Andrew Tate, de zoveelste redpilled mannenrechtenactivist. Ga naar dit artikel