Het was zelfs voor het genre een merkwaardige motie.
Caroline van der Plas (BBB) en Pieter Omtzigt (Nieuw Sociaal Contract) verzochten tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen de regering om het minimumloon ‘enigszins’ te verhogen en dit te financieren met bezuinigingen aan ‘de uitgavenkant’.
Nu komt ‘enigszins’ verhogen nogal nauw. Elke procent extra minimumloon kost de overheid immers zo’n 600 miljoen euro. ‘De uitgavenkant’ van de overheid was vorig jaar 416 miljard euro, dus dat laat ook ruimte voor interpretatie. Willen Van der Plas en Omtzigt het geld halen bij de zorg, de politie, het stikstoffonds? Het was volstrekt onduidelijk. Eigenlijk riep de motie op om een vraagteken te financieren met een vraagteken.
Toen Henri Bontenbal (CDA) vroeg of Van der Plas wist wat de motie ongeveer moet kosten, gaf zij aan dat niet te weten. ‘U dient dus een hele grove gratis-biermotie in’, constateerde Bontenbal. Nou, zei Van der Plas, bier was natuurlijk ook lekker. ‘Helemaal als het gratis is.’ Er klonk hoongelach uit de Kamer.
Van der Plas: ‘We ontslaan het kabinet hier wel een beetje van de plicht om zelf ook met voorstellen te komen, hé.’ Opnieuw klonk hoongelach. Het hele debat ging natuurlijk over een aardig kloek voorstel van het kabinet, namelijk de miljoenennota.
De opkomst van de wappermotie
Nu mogen we onszelf gelukkig prijzen dat er in het Nederlands parlement nog gelachen kan worden om politici die fantasierijke voorstellen sluitend willen maken met magische voetnoten.
Niettemin, het hoongelach om de gratis-biermotie van BBB had ook wat ongemakkelijks. Een ongedekte motie indienen is inmiddels schering en inslag, en het is heus niet alleen Van der Plas die zich hieraan bezondigt.
Neem alleen al deze politieke beschouwingen, waarbij BVNL pleitte voor het afschaffen van de erf- en schenkbelasting (zonder dekking), DENK wilde verkeersboetes niet verhogen (zonder dekking), PVV wilde alle tandheelkundige zorg vergoeden (zonder dekking), SP wenste 233 miljoen uit te geven aan ouderenzorg (zonder dekking).
Door de versplintering zijn er steeds meer partijen die zich willen profileren door moties in te dienen — bij voorkeur moties met veel zoet en verborgen zuur. Maar het verval van parlementaire normen begint zich helaas ook van de flanken naar de serieuzere partijen te verplaatsen. Dikwijls stemmen deze gewoon mee met de moties van andere partijen.
Zo tikten we in het parlementaire jaar 2022 weer een nieuw record aan: er werden meer dan vijfduizend moties ingediend. Ter vergelijking: in de jaren negentig waren dat er nog enkele honderden per jaar. In deze kakofonie van moties gaan de wezenlijke voorstellen verloren en verliezen ze hun zeggingskracht.
Júist als de motie onduidelijk is, kunnen partijen het makkelijk eens worden
Zomaar een voorbeeld: een motie bij een landbouwdebat van een paar maanden terug. PvdA, SP, GroenLinks, Volt, BBB en SGP stelden voor om boeren te gaan belonen voor ecosysteemdiensten. Een nobel streven, maar helaas maakten de indieners niet duidelijk waar zij het geld vandaan wilden halen om dit mogelijk te maken. En eigenlijk maakten ze ook niet eens duidelijk hoeveel geld zij wensten te reserveren voor het vergoeden van boeren voor natuurbeheer.
Landbouwminister Piet Adema (CU) ontraadde de motie, zoals dat eigenlijk altijd gebeurt bij moties zonder financiële dekking. Jesse Klaver, die u misschien kunt kennen van zijn pleidooi tegen de scorebordpolitiek bij de Algemene Politieke Beschouwingen van een paar jaar terug, meldde zich vervolgens boos bij de interruptiemicrofoon. ‘Het maakt me niet uit hoe we dit gaan dekken. We moeten dit gewoon regelen’, zei hij. ‘We zijn het verdorie een keer eens met elkaar.’
Maar het punt is nu juist dat de partijen het alleen met elkaar eens zijn, omdat de motie zo onduidelijk is.
Ja, het is duidelijk dat de partijen willen betalen om meer natuur op het boerenland te krijgen (dat wil het kabinet trouwens ook). Maar het is niet duidelijk hoeveel geld boeren daarvoor moeten ontvangen, laat staan dat duidelijk is welke financieringsbron daarvoor moet worden aangesproken. Misschien wil GroenLinks de landbouwvrijstelling afschaffen (een fiscaal douceurtje voor de boerenstand), terwijl BBB juist het klimaatfonds wil aanspreken.
Zulke onenigheid kun je natuurlijk in een motie oplossen door de pijnlijke keuzes over de schutting te werpen bij de regering: ‘Zoek jij het maar uit, Piet’. Maar dat is wel een zwaktebod, want als Klaver en Van der Plas er samen uit hadden kunnen komen, dan hadden ze de motie niet zo vaag hoeven te houden.
GroenLinks en PvdA stemmen voor, maar zijn tegen (da’s logisch)
In een mediaklimaat waarin serieuze politiek onopgemerkt blijft en opportunistische politiek wordt beloond is het helaas moeilijk om weerstand te bieden aan het indienen van zulke moties.
Zo gaf Groenlinks-Kamerlid Lisa Westerveld een poos terug in een interview met NRC een voorbeeld van een SP-motie om het collegegeld voor studenten te schrappen voor het coronajaar. ‘Een volstrekt ongedekte motie van miljarden euro’s. Wij stemden tegen’, vertelde ze, ‘en ik kreeg meteen boze mails van studenten: jullie zijn toch een club voor ons?’
‘Soms heb ik er ook de energie niet meer voor’, vervolgde Westerveld. ‘Dan denk ik: dan maar een slordige motie steunen, dan hebben we in elk geval niet drie dagen gedoe en honderd mailtjes van mensen die op hoge poten een verklaring eisen.’
Neem de amendementen die de SP de afgelopen jaren heeft ingediend om het verplichte eigen risico in de zorg af te schaffen. Het afschaffen van het eigen risico kost ongeveer 6 miljard euro. Dat is een flink bedrag, bijna twee keer wat we aan de WW uitgeven, anderhalf keer wat we aan de kinderopvangtoeslag besteden, om zomaar even om te buigen.
Nu kan het kabinet bij een aangenomen motie nog beslissen deze niet uit te voeren. Met een amendement kan de Kamer zinnen toevoegen of weghalen uit de wet. Daarom is het bij amendementen eigenlijk nog belangrijker dat zij op hun gevolgen worden doordacht. Voor je het weet gaat het namelijk nog echt gebeuren ook.
Toen SP-Kamerlid Maarten Hijink in september 2021 zijn eigen-risicoamendement indiende, gaf hij niet aan waar hij de 6 miljard euro precies vandaan wilde halen. Het afschaffen van het eigen risico zou binnen de systematiek van de zorgverzekeringswet betekenen dat de zorgpremies voor alle Nederlanders met miljarden omhoog zouden schieten. (Dat strookt overigens niet met het standpunt van de SP in haar eigen verkiezingsprogramma.)
Opvallend is dat de PvdA indertijd voor het SP-amendement stemde. Terwijl die partij bij de doorrekening van haar vorige verkiezingsprogramma bij het Centraal Planbureau (CPB) aangaf het verplichte eigen risico slechts te willen halveren. En ook in het nieuwste verkiezingsprogramma van de gecombineerde GroenLinks/PvdA is dat nog steeds het standpunt.
De PvdA krijgt geen kritiek op zulk inconsistent stemgedrag. Dat ligt anders voor GroenLinks, dat wel tegen het amendement stemde.
‘Het kost je veel tijd als je tegenstemt: medewerkers van de front-office worden overstelpt met mails, en je moet heel veel uitleggen aan mensen die dat niet snappen’
GroenLinks-Kamerlid Laura Bromet deed op Twitter een poging haar tegenstem uit te leggen: GroenLinks was niet voor volledige afschaffing, maar voor een inkomensafhankelijk eigen risico. ‘Met trots melden dat je tegen een kans stemt om het eigen risico af te schaffen’, twitterde SP-Kamerlid Maarten Hijink daarop. ‘Dat snap ik van VVD’ers – voor wie 385 euro een fooi is – maar niet van GroenLinks.’ Er volgde een golf van negatieve reacties op Bromet.
Toen er in juli 2022 een nieuwe versie van het SP-amendement lag (wederom ongedekt) stemde zowel GroenLinks als PvdA voor. Ook een tweede versie een paar maanden later, waarin de SP wel een dekking gaf (namelijk: het verhogen van de winstbelasting van 25,8 procent naar 49,5 procent), kreeg steun van de beide partijen. Dit terwijl in de verkiezingsprogramma’s van zowel GroenLinks als PvdA staat dat zij het hoogste tarief slechts naar 30 procent willen optrekken.
Desgevraagd legt Kamerlid Corinne Ellemeet uit dat GroenLinks een onderscheid maakt tussen moties die ze zelf indienen en moties die anderen indienen. Bij moties van eigen makelij is het wel de bedoeling dat er een financiële dekking wordt gegeven en het strookt met het partijprogramma. Maar, ‘bij het stemmen over de moties van anderen kijken we meer van: “wat is de strekking en willen we ongeveer hetzelfde?”’ legt Ellemeet uit.
Ellemeet erkent dat dit eigenlijk niet zo fraai is. ‘Maar in de motie-diarree kijken we minder precies’, zegt ze. ‘Het kost je veel tijd als je tegenstemt, medewerkers van de front-office worden overstelpt met mails, en je moet heel veel uitleggen aan mensen die dat niet snappen.’
Wat maakt die motie uit als-ie toch niet aangenomen wordt
Nu heeft Ellemeet daar wel een punt: in de praktijk doet het er natuurlijk niet zo toe. Je kunt rustig voor het afschaffen van het eigen risico of het ‘enigszins’ verhogen van het minimumloon stemmen, want er is toch geen meerderheid voor. En als je een luchtkasteel bouwt hoef je ook niet aan de fundering te denken. Dan liever geen rood bolletje achter de naam als een concurrerende partij de verontwaardigde meute op Twitter op wil poken met de stemmingsuitslagen.
Maar het is natuurlijk wel vreemd dat politici in hun stemgedrag standpunten huldigen waar ze het eigenlijk helemaal niet mee eens zijn. Eigenlijk is dat gewoon politiek spelbederf. Je zou hopen dat partijen hetzelfde vinden als er iemand van het CPB met een telraam bijstaat, als wanneer ze moeten stemmen in de Tweede Kamer.
Nee, het is natuurlijk nooit makkelijk om uit te leggen waarom een voorstel dat goed klinkt eigenlijk slecht is, maar je mag wel hopen dat politieke partijen dat blijven doen. Dan helpt het overigens ook als er iemand is die daar naar wil luisteren. De werkelijkheid is namelijk ook dat je in de media nauwelijks punten verliest wanneer je grossiert in overbodige moties en inconsistent stemgedrag. Zolang de baten in de beeldvorming hoger zijn dan de kosten, zal de motie-diarree blijven vloeien.
Wat dat betreft valt te hopen dat het niet bij hoongelach over ‘enigszins’-moties blijft. Eigenlijk maakte Van der Plas, op haar karakteristieke wijze, expliciet waar anderen helaas impliciet ook aan meedoen.
‘Je zou er eigenlijk met alle partijen afspraken over moeten maken’, erkent Ellemeet. ‘Want het is moeilijk je eraan te onttrekken als je de enige bent die er niet aan meedoet.’
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
Je bent niet ingelogd. Log in om andere verhalen te lezen, verhalen op te slaan, bijdragen te lezen en plaatsen, correspondenten te volgen en meer.