Het kabinet wil armoede bestrijden door arme mensen hoger te belasten – snapt u het nog?

Volgend jaar april gaat het dan echt gebeuren: voor het eerst in de vaderlandse geschiedenis gaat een pakje sigaretten gemiddeld meer dan tien euro kosten.^* Met hetzelfde bedrag kun je tien pakken halfvolle melk,^* vier potten pindakaas^* of een audioboek kopen. Een makkelijke keuze, als je niet verslaafd bent aan nicotine.

De prijsverhoging hebben we te danken aan het laatste kabinet van Mark Rutte. Dat besloot de tabakstaks nog een extra duwtje te geven, bovenop de geplande verhoging van 1 euro. Die keuze, zo lees ik op de website van de Rijksoverheid, heeft twee nobele ambities: armoedebestrijding en volksgezondheid.^* Maar er zit, zoals wel vaker, een flink gat tussen intentie en uitvoering.

Bestaanszekerheid is hét modewoord

Laten we eerst kijken naar het eerste punt: armoedebestrijding. Bestaanszekerheid is momenteel het modewoord van Den Haag – elke partij praat erover in de aanloop naar de verkiezingen. Geen wonder dus, dat dit hét thema van Prinsjesdag was, en een belangrijke kwestie voor de Rijksbegroting.

Om te voorkomen dat er volgend jaar meer gezinnen in armoede leven, trekt het demissionaire kabinet de portemonnee: er gaat 2 miljard euro extra naar de koopkracht van gezinnen met een laag (midden)inkomen. Dat geld wordt onder meer besteed aan hogere kinderbijslag, huurtoeslag en een tijdelijk noodfonds voor energie.^*

Maar die 2 miljard moet wel ergens vandaan komen. Een van de plannen die daarvoor moet zorgen: de extra verhoging van de tabaksaccijns. Help de armen, maak roken duurder! Aldus het kabinet. 

Klinkt logisch, totdat je onderzoekt wie dat geld eigenlijk ophoest. Dat zijn de mensen die het meest roken. En verrek: mensen met een laag inkomen roken meer dan twee keer zo vaak als mensen met een hoog inkomen.^* Jong of oud, man of vrouw – overal geldt dat mensen die meer geld verdienen juist minder roken.

Met andere woorden: we gaan arme mensen helpen via… een belastingmaatregel die arme mensen het hardst raakt.

Intussen wordt een geplande accijnsverhoging op benzine geschrapt

En dat terwijl het geld voor armoedebestrijding prima ergens anders vandaan had kunnen komen. Twee weken geleden stemde een Kamermeerderheid (waaronder de SP) voor het schrappen van de accijnsverhoging op brandstof. Dat kost 1,2 miljard euro. (Saillant detail: die 1,2 miljard euro aan inkomsten die de regering hiermee misloopt – in essentie een campagnestunt van de VVD – wordt betaald met geld uit het Nationaal Groeifonds, dat bedoeld is voor duurzame en structurele economische groei.)^*

En het zijn juist de rijken die profiteren van het schrappen van de accijnsverhoging op benzine en diesel, want zij pakken veel vaker de auto en geven flink meer geld uit aan brandstof. We krijgen dus meer belasting op tabak en minder op brandstof. Maar dat betekent in feite: minder belasting voor de rijken, meer heffingen voor de armen.

Kortom: de hogere tabakstaks is niet de beste manier om armoede te bestrijden.

Tabak onbetaalbaar, de zorg betaalbaar

Dan dat andere nobele doel: de volksgezondheid. In 2040, zo is de ambitie, mag geen enkele jongere meer beginnen met roken. Als sigaretten op den duur onbetaalbaar worden – want denk maar niet dat dit de laatste accijnsverhoging is –  dan besparen we rationele burgers narigheid van hartkwalen,^* longkanker,^* en COPD.^* Ondertussen blijft de zorg betaalbaar – twee vliegen in één klap.

Op zich een logische strategie: we weten uit onderzoek dat hogere accijnzen leiden tot minder rokers.^*

Maar dan nog kent deze strategie ook slachtoffers, namelijk de mensen die het maar niet lukt om te stoppen met roken. Dat zijn al jarenlang vaker arbeidsongeschikte,^* werkloze^* of praktisch opgeleide mensen^* met lage inkomens,^* een wankele gezondheid en een kortere levensverwachting.^* Zeg maar gerust: kwetsbare mensen.

De strategie van deze regering is om de prijs van peuken steeds verder op te drijven. Totdat deze rokers in 2040 maar liefst 30 tot 47 euro neerleggen voor een pakje.^* Niet mijn woorden, maar die van staatssecretaris Maarten van Ooijen (Volksgezondheid, ChristenUnie). Het feit dat er een hele groep verslaafden hiermee effectief te gronde wordt gericht, is collateral damage.

Er is een prima alternatief: een beweeglijke leeftijdsgrens

Maar het kan ook anders. Voor een rookvrije generatie hoeven we arme, verslaafde mensen helemaal niet financieel te verstikken. Want er is een prima alternatief: een beweeglijke leeftijdsgrens. In Nieuw-Zeeland zijn sigaretten voor altijd verboden voor iedereen geboren op of na 1 januari 2009 – dus ook na 2027, als die mensen 18 worden. De Britse premier Rishi Sunak wil dit voorbeeld volgen.^* Waar wachten wij nog op?

Begrijp me niet verkeerd: ik ben niet tegen het duurder maken van sigaretten. De (astronomische) prijs in het Verenigd Koninkrijk heeft me over de streep getrokken om die slechte gewoonte vaarwel te zeggen. Maar als je écht armoede wilt bestrijden, financier dat dan niet met maatregelen die arme mensen nóg armer maken. En als je een rookvrije generatie wilt creëren, doe dat dan gewoon op z’n Nieuw-Zeelands.

Een overheid die de verslaving van haar inwoners inzet als sluitpost van haar begroting is ronduit cynisch. De burger mag zich dood roken (want persoonlijke vrijheid!), maar eerst plukken we ‘m nog even kaal.