Never again: het motto dat oorlogsmisdaden moest voorkomen, dreigt ze nu te veroorzaken

Never again is now.’ Met die woorden stortte de Israëlische premier Benjamin Netanyahu afgelopen zaterdag de Gazanen in een nieuwe fase van geweld, wanhoop en isolement.

‘Never again’, zei ook de Israëlische vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties afgelopen maandag, terwijl hij een gele Jodenster op de borst speldde, als aanklacht tegen iedereen die ‘zwijgt in het aangezicht van het kwaad’.

Never again. Wat na de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog het motto was van het verdrag dat genocide moest voorkomen, is nu de strijdleus waarmee Israël er een dreigt te plegen.

Een voedingsbodem voor geweld

Inmiddels evenaart het aantal Palestijnse burgerdoden na drie weken geweld al het aantal burgers dat in heel 2022 omkwam in Oekraïne. 2,2 miljoen Gazanen zitten hopeloos in de val; ze hebben nauwelijks nog schoon drinkwater, stroom, voedsel en zorg, terwijl het Israëlische leger hele wijken van de kaart veegt. Zeker 177.000 wooncomplexen liggen al in puin.^*

De voedingsbodem voor dit geweld ligt in de stichting van de staat Israël in 1948. Het land moest een veilige thuishaven worden voor het zwaar vervolgde Joodse volk. Om dit te realiseren, werden zo’n 700.000 Palestijnen van hun land verdreven naar vluchtelingenkampen in buurlanden,^* of naar wat nu de door Israël bezette Palestijnse Gebieden zijn: Gaza en de Westelijke Jordaanoever.

Oorlogsmisdaden, trauma en een diepgewortelde angst voor vervolging vormen dus zowel het fundament – de eeuwenlange Jodenvervolging – als het resultaat – de verdrijving en onderdrukking van Palestijnen – van de stichting van de staat Israël. Dit drijft zowel de Joodse Israëliërs als de Palestijnen.

Maar hoewel het verhaal achter dit conflict tweezijdig is, is het speelveld allesbehalve gelijk. En de gevolgen daarvan zien we nu in Gaza.

De Holocaust-logica leidt onvermijdelijk tot een alles-of-niets-oorlog

Op 7 oktober 2023 vermoordden Hamasstrijders systematisch meer dan 1.400 Israëlische burgers^* – kinderen, ouderen, jongeren, vaders en moeders – en namen ze zo’n 240 mensen in gijzeling.^* Een flagrante oorlogsmisdaad,^* die Israël raakte in zijn diepste bestaansreden: bescherming van het Joodse volk.

De vergelijking met de Holocaust was snel gemaakt. Premier Netanyahu noemde Hamasstrijders nazi’s en de aanvallen werden wereldwijd vergeleken met pogroms. Dat is niet onterecht: als het aan Hamas ligt, komt er liever vandaag dan morgen een einde aan de Joodse staat Israël.^*

Maar hoeveel geweld de strijders van Hamas ook plegen, Hamas beslist niet over het lot van Israël. Want Israël is een militaire supermacht, onvoorwaardelijk gesteund door wereldmacht de Verenigde Staten. Tegenover deze macht is Hamas, hoe gruwelijk hun daden ook, de veel zwakkere partij.

En dat maakt de vergelijking met de Holocaust niet alleen misleidend, maar ook levensgevaarlijk. Want deze logica dwingt tot een alles-of-niets-denken waarbij maar één uitkomst mogelijk is: de complete vernietiging van de vijand en diens omgeving. Het alternatief, zo gaat die logica, is immers het einde van Israël.

Het stort Israël in een existentiële oorlog met Hamas. En het pijnlijke gevolg is dat er met de huidige machtsverhoudingen maar één groep is die daarin daadwerkelijk wordt bedreigd met genocide. En dat zijn de Palestijnen.

‘De moorddadige vijand verslaan’

Precies dat is wat je nu ziet gebeuren in Gaza.

Direct na de aanval van Hamas stelde Israël een complete blokkade van Gaza in, niet alleen gericht op Hamas, maar ook op de 2,2 miljoen Palestijnen die er vastzitten. ‘We vechten tegen menselijke beesten en zo zullen we ze behandelen’, verklaarde de minister van Defensie Yoav Gallant.^* Het is, zo zei hij, ‘een oorlog tussen de kinderen van het licht en de duisternis’.^*

‘Wij houden de gehele natie verantwoordelijk’, zei de president van Israël, Isaac Herzog, op 13 oktober in een toelichting over de onmogelijke oproep van Israël aan de halve Gazaanse bevolking om binnen 24 uur naar het zuiden te vertrekken.

‘Het doel is eenduidig: de moorddadige vijand verslaan en het bestaan van Israël veiligstellen’, zei Netanyahu op 28 oktober in de persconferentie waarin hij de nieuwe fase van zijn oorlog tegen Hamas aankondigde.

De gevolgen zijn desastreus.

Want in de praktijk betekent ‘een moorddadige vijand verslaan’: mensen opsluiten en hen alleen al in de eerste zes dagen bijna met méér bommen bestoken dan de Verenigde Staten in een heel jaar afvuurden op Afghanistan.^*

In de praktijk betekent het welbewust, twee dagen op rij, een vluchtelingenkamp aanvallen omdat zich daar een Hamas-commandant zou ophouden, en dat ‘de tragedie van oorlog’ noemen.

In de praktijk betekent het dat er sinds 7 oktober meer dan 3.600 kinderen zijn gedood in de Gazastrook. Dat zijn vijf schoolklassen per dag.

In de praktijk betekent het een Israëlisch ministerie dat in een gelekt beleidsplan voorstelt om de Gazastrook volledig en permanent te ontvolken.

Alle alarmbellen rinkelen

Het ontmenselijken van Palestijnen, hen collectief straffen voor de aanval van Hamas, openlijk fantaseren over massale ontvolking: het zijn serieuze aanwijzingen dat de gewelddadige reactie van Israël kan uitmonden in een genocide.

De Genocideconventie (1948) definieert genocide als ‘handelingen, gepleegd met de bedoeling om een nationale, etnische, godsdienstige groep, dan wel een groep, behorende tot een bepaald ras, geheel of gedeeltelijk als zodanig te vernietigen’.

Zulke handelingen zijn, bijvoorbeeld, ‘het doden van of toebrengen van ernstig lichamelijk of mentaal letsel aan leden van die groep’ (denk: onophoudelijk bombarderen, inwoners verjagen, alle communicatiemiddelen afsluiten),^* of ‘het opzettelijk opleggen van levensomstandigheden die tot hun gehele of gedeeltelijke vernietiging kunnen leiden’ (zoals: de toevoer van levensmiddelen of de levering van water of stroom volledig afsnijden).

Experts van de Verenigde Naties, genocidedeskundigen en zowel Palestijnse als Joodse mensenrechtenorganisaties sloegen de afgelopen dagen dan ook alarm. Wat Israël nu doet is ‘een schoolvoorbeeld van genocide’, oordeelde de Israëlische professor in Genocidestudies Raz Segal.^* ‘Zelden zijn daders zó uitgesproken over hun bedoeling.’

En het is niet alsof de alarmbellen nu pas rinkelen. Op 19 oktober 2023 al waarschuwde mensenrechtenwaakhond Genocide Watch dat het geweld in Gaza zich in de allerhoogste alarmfase bevond voor genocide.^* Diezelfde dag riep ook een groep speciale rapporteurs van de Verenigde Naties op tot actie om een daadwerkelijke genocide te voorkomen.^*

Hoe de logica van Israël een politieke oplossing uitsluit

Maar deze oproepen stuiten op dezelfde betonnen logica die Israël in de eerste plaats tot deze daden dreef. Want in een existentiële oorlog waarin de totale vernietiging van de vijand de enig denkbare uitkomst is, wordt elke oproep tot humanitaire hulp, terughoudendheid of een staakt-het-vuren uitgelegd als moreel falen. Never again, toch?

Of, in de woorden van Netanyahu: ‘Dit zijn oproepen aan Israël om zich uit te leveren aan Hamas.’^* Op een politieke oplossing zit hij niet te wachten, dit is een tijd voor bloedvergieten.

Deze redenering echoot bij Israëls bondgenoten. Zo onthield Nederland zich van stemming voor een VN-resolutie die opriep tot een ‘directe, duurzame en voortdurende humanitaire wapenstilstand’, omdat die, in de uitleg van demissionair premier Rutte, niet repte over het recht op zelfverdediging van Israël.^*

De Amerikaanse president Biden sprak op 10 oktober, daags na de Hamas-aanval, over het ‘pure kwaad’ dat Israël zou bevechten met de onvoorwaardelijke steun van de VS. Het was een frase die Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen op 11 oktober herhaalde,^* met de toevoeging dat de Europese Unie alle hulp aan de Palestijnen per direct zou staken – een aankondiging die ze na stevige kritiek weer moest intrekken.

‘Never again’ voor iedereen

Never again. Het is voor Joden geen holle frase, maar één die het gewicht draagt van de grootste misdaden tegen de menselijkheid uit de recente geschiedenis. Misdaden tegen hen.

Niets rechtvaardigt Hamas’ slachtpartij en gijzeling van Israëlische burgers op 7 oktober.

Niets rechtvaardigt de meedogenloze straf die Israël in antwoord hierop uitstort over álle Gazanen.

En niets rechtvaardigt de onvoorwaardelijke steun die Israëls bondgenoten uitspreken.

Want dit gaat over misdaden waarvan de hele wereld ooit zei: dit nooit meer. Nu is het moment om die belofte waar te maken. Never again is een oproep tot medemenselijkheid en het kan en mag geen excuus zijn om zoiets wéér te laten gebeuren.

Never again geldt voor iederéén.