Ziek op straat, en nu dan?

Op donderdag 2 november werd een weeralarm afgegeven.^* Code oranje: gevaarlijk of extreem weer met kans op schade, letsel en veel overlast. Er werden windstoten van boven de 100 kilometer per uur gemeten. Meerdere mensen raakten gewond door omgewaaide bomen of afgebroken takken.

Toch ging de winteropvang in Rotterdam niet open.

Niet omdat dat niet kon: op een industrieterrein staat hij in principe klaar voor gebruik. Maar hij gaat pas open als de gevoelstemperatuur buiten onder de nul graden Celsius is.

De Pauluskerk, waar ik werk als straatarts, stroomde vol met zieke, dakloze mensen – veelal arbeidsmigranten. We konden met het medische team bij lange na niet iedereen helpen, maar voor de twee die er het ergst aan toe waren, probeerden we onderdak te regelen.

Voor Andre, een dakloze man met een gebroken knie, die met zijn been in het gips door het ziekenhuis op straat was gezet. En voor Michal, ook dakloos, die met een ontstoken hiel buiten sliep. Hij werkte al jaren in Schiedam, maar kreeg een ongeluk op een steiger en verbrijzelde zijn hiel. Het kostte hem zijn werk en hij kwam op straat terecht.

‘Ze wilden me niet helpen’, zegt hij als ik vraag waarom hij niet in Schiedam is opgevangen. Toen hij de gemeente Rotterdam om hulp vroeg, stuurden ze hem terug naar Schiedam. Zo was hij in een park beland.

Omdat zijn hiel op straat niet genas, werd hij in een paar maanden tijd twee keer geopereerd. Maar eenmaal uit het ziekenhuis ontslagen, kwam hij weer op straat terecht. Daar werd hij niet beter, maar zieker en zieker.

Twee weken geleden kwam hij met zijn pussende enkel naar ons spreekuur. We verwezen hem opnieuw naar het ziekenhuis, maar daar werd hij niet geholpen. ‘Ik moest betalen, want ik ben niet verzekerd’, vertelt hij. ‘Maar dat kon ik niet. Dus ze stuurden me weg.’

Wie is verantwoordelijk voor het welzijn van zieke, dakloze mensen?

Waar kunnen zieke, dakloze mensen dan wel naartoe in Rotterdam? Het goede nieuws: in principe kunnen ze overal terecht. De financiële risico’s zijn door het ministerie van VWS weggehaald middels een regeling die zorg voor onverzekerde mensen voor 100 procent dekt.

Maar de praktijk is nogal anders. Omdat zowel patiënten als zorgverleners de regeling vaak niet kennen, worden dakloze mensen als Michal bij ziekenhuizen dus nog regelmatig geweigerd als ze niet kunnen betalen. Ook is de regeling complex in gebruik, waardoor zorgorganisaties terughoudend zijn. Bovendien: ziekenhuizen voelen zich niet verantwoordelijk voor de verzekering van dakloze mensen. Niemand, eigenlijk: iedere instantie wijst naar de andere, en mensen als Michal gaan verloren in de administratieve en juridische chaos.

Gelukkig wordt niet iedereen zonder zorgverzekering bij de eerste hulp geweigerd. Maar dakloze mensen die bij de eerste hulp in het ziekenhuis terechtkomen, hebben vaak al uit de hand gelopen problemen. De meesten staan niet ingeschreven bij een huisarts. Op de eerste hulp wordt een analyse gemaakt van het probleem en wordt er gezocht naar een oplossing – maar daarin wordt de dakloosheid niet meegenomen.

Veel van deze mensen zijn niet ziek genoeg voor het ziekenhuis, maar eveneens niet gezond genoeg om op straat te genezen. Wie in dat gat valt, wordt niet beter.

'Deze man gaat dood op straat'

Ik denk terug aan Ron, dakloos maar wel verzekerd, met een onderbeen dat in een paar dagen tijd volledig open was komen te liggen.

Nadat veldwerkers hem bewusteloos op straat aantroffen, ben ik met hem mee naar de eerste hulp gegaan. Deze man gaat dood op straat, was mijn boodschap. Ik vroeg om een paar dagen opnametijd in het ziekenhuis, zodat ik elders een verpleegbed kon regelen. Hoewel me dit mondeling werd beloofd, en ik mezelf als eerste contactpersoon had opgegeven, is Ron die avond weer op straat gezet.

Ik wist van niets en was woedend. Je zou een excuus van het ziekenhuis verwachten, maar nee: zijn dakloosheid was niet hun verantwoordelijkheid, werd me gezegd. De patiënt had geen bloedvergiftiging en ziekenhuisbedden zijn duur en schaars.

Met deze wond zou Ron op straat na een aantal dagen zo ziek zijn geworden dat hij of dood zou zijn gegaan, of terecht zou zijn gekomen op de ic. Dat is niet alleen inhumaan, maar ook heel duur.

Het gat waar mensen in vallen als ze niet ziek genoeg zijn voor het ziekenhuis en niet gezond genoeg voor op straat leidt tot absurde situaties: mensen die eigenlijk verzorging nodig hebben, krijgen een pakketje verbandmiddelen, pillen en instructies. Maar daar heb je vrij weinig aan als je op straat slaapt: pillen raken altijd kwijt, en hoe verzorg je een pussende wond als je niet eens kunt douchen? Die lapmiddelen zijn dus zinloos. Vaker stuur ik deze mensen dan een paar dagen later weer terug. Zieker dan dat ze al waren, zodat ze wél in het ziekenhuis worden opgenomen.

Het straatleven verandert je

Straatartsen hebben dus plekken nodig waar zieke dakloze mensen tijdelijk kunnen herstellen. Echt kunnen genezen.

In Rotterdam staan nu twee ‘gemeentelijke bedden’, waar zieke arbeidsmigranten (een groep die snel dakloos raakt) maximaal drie weken mogen verblijven. Dat is natuurlijk veel te weinig. Daarnaast zijn er nog acht bedden beschikbaar voor arbeidsmigranten die in principe geen medische zorg nodig hebben.^* Maar wie daar gebruik van wil maken, moet zich committeren aan een werktraject. En als dat niet lukt: repatriëring.

Zo laten we juist de meest kwetsbare mensen op straat leven, want je moet wel heel sterk zijn om vanuit dakloosheid direct te kunnen gaan werken. Straatleven verandert je: je raakt ontheemd, vaak verslaafd en hebt trauma’s opgelopen. Tegelijkertijd speelt er vaak schaamte, waardoor mensen niet naar hun thuisland terug durven.

In Rotterdam zijn er twee verpleegafdelingen die specifiek dakloze mensen opnemen, maar die zijn meestal vol. De doorstroom zit op slot: gewone verpleeghuizen weigeren dit soort patiënten vaak over te nemen. Het duurt bovendien lang voor ze een zelfstandige woning kunnen vinden – als ze daar al recht op hebben.

Uiteindelijk belandde Michal dus op een bed in onze kerk, omdat alle officiële instellingen om ons heen hadden geweigerd hem te helpen. De kerk kan ook niet iedereen herbergen, dus inmiddels plaats ik met mijn stichting veel zieke, dakloze mensen in hotels. Die weigeren deze patiënten trouwens regelmatig, omdat die zich niet goed genoeg gedragen – wat klandizie afstoot.

Het is eigenlijk niet onze verantwoordelijkheid om ze aan een slaapplek te helpen. Maar wie doet het anders?

De minste zorg voor de kwetsbaarste mensen

Onlangs stond in de Volkskrant een reportage met de titel ‘Het verdriet van de Nieuwe Binnenweg’, waarin de overlast met dakloze, veelal Oost-Europese, mensen in Rotterdam wordt beschreven.

Maar het zijn allang niet meer alleen Oost-Europeanen die op straat belanden: de wachtlijst voor de maatschappelijke opvang is opgelopen tot meer dan honderd mensen.^* Dit zijn mensen die dus al gescreend zijn door de gemeente en een stempel hebben gekregen die zegt dat zij recht hebben op opvang. Maar daarnaast bestaat er een veel grotere groep mensen zonder die stempel, die sowieso de opvang niet inkomen. Naast arbeidsmigranten ook ongedocumenteerden. En inmiddels ook veel Nederlandse, economische daklozen die geen verslavings- of psychiatrische problematiek hebben. Deze laatste groep wordt als zelfredzaam beschouwd: veelal op straat beland door de wooncrisis.

Het is een catch 22: je bent niet zelfredzaam omdat je op straat leeft

Deze mensen moeten het zelf dus maar oplossen. Het is een catch 22: je bent niet zelfredzaam omdat je op straat leeft. Deze mensen worden ziek en hebben zorg nodig – die ze vervolgens niet ontvangen. Zo vallen ze in een gat dat wij voor ze hebben gegraven. Beleid als gevolg van de onderbuikgevoelens van bestuurders als het gaat om de zorg voor deze groep.

Het is tegenstrijdige geneeskunde: er is de minste zorg voor de mensen die haar het meest nodig hebben. Inhumaan, inefficiënt en uiteindelijk dus duur, want dakloosheid kost waanzinnig veel geld.

Bij de bekostiging van die problemen zijn zo veel partijen betrokken, dat de pijn in het slepende proces uit zicht raakt. De pijn van Michal, die op straat sliep met allemaal pinnen in zijn ontstoken hiel.

Wat er dan moet gebeuren? Bestuurders in Rotterdam moeten niet meer besturen vanuit hun onderbuik, maar vanuit hun verstand. Opjagen van dakloosheid heeft geen zin: deze mensen hebben zorg nodig, dan zal je zien dat ze vanzelf uit het straatbeeld verdwijnen.

Er zijn snel opvangplekken nodig voor zieke, dakloze mensen waar straatartsen en ziekenhuizen mensen tijdelijk op kunnen plaatsen. De eerste die zich hier verantwoordelijk voor voelt, mag zich bij mij melden.