Nederland wil oorlogsmisdrijven voorkomen, maar handelen ho maar

De rechter heeft gesproken: Nederland moet stoppen met het leveren van onderdelen voor de F-35-gevechtsvliegtuigen waarmee de Israëlische luchtmacht bombardementen op Gaza uitvoert. Er bestaat namelijk ‘een duidelijk risico dat met de F-35 ernstige schendingen van het humanitaire oorlogsrecht worden gepleegd’, aldus de rechter.

Een vonnis dat geheel in lijn is met het internationaal oorlogsrecht. Maar wat doet ons kabinet? Dat stapt naar de Hoge Raad om de levering van de F-35-onderdelen voor Israël veilig te stellen. Want, menen de bewindspersonen, het is niet aan de rechter om het buitenlandbeleid te bepalen. En de belangrijkste overweging om de onderdelen te blijven leveren, is een betrouwbare bondgenoot van Israël te zijn.

Met deze afweging gaat het kabinet straal voorbij aan de door zichzelf opgelegde – en internationaal geldende – verplichtingen om oorlogsgeweld tegen burgers te voorkomen.

Buitensporig oorlogsgeweld door domme bommen

En wat voor oorlogsgeweld.

Elk kwartier komt er in Gaza een Palestijns kind om het leven. Iedere dag vallen er 200 burgerdoden. In totaal kwamen er in de 132 dagen die de oorlog nu woedt, al meer dan 28.000 mensen om en raakten 68.000 gewond.^*

Dit maakt het naar verhouding de dodelijkste oorlog voor burgers van deze eeuw.

Dat komt, onder meer, door de bombardementen die de Israëlische luchtmacht over Gaza uitstort – in antwoord op de aanval van Hamas op 7 oktober 2023, waarbij zo’n 1.200 Israëliërs omkwamen (óók een mogelijk oorlogsmisdrijf).

De Israëlische geweldscampagne is naar verhouding zelfs vernietigender dan de geallieerde bombardementen op Duitsland in de Tweede Wereldoorlog

Bijna de helft van die bombardementen zouden, volgens Amerikaanse inlichtingen,^* worden uitgevoerd met ongerichte ‘domme bommen’ van meer dan 200 kilogram per stuk.^* Anders dan precisiebommen vernietigen deze alles en iedereen in een straal van 30 meter en kunnen ze tot ruim 300 meter verderop fataal zijn.^*

Het gebruik van deze bommen is een weloverwogen keuze, bevestigt het Israëlische leger.^* De schade die ze aanbrengen is dus meegenomen in de afweging. Anonieme inlichtingenbronnen melden aan het Israëlische onderzoekscollectief +972 Magazine dat de burgerdoden die bij de bombardementen vallen, inderdaad worden beschouwd als geoorloofde collateral damage.

Nevenschade dus. Net zoals de 124 journalisten en 158 VN-medewerkers die zijn omgekomen. Evenals de 20 watervoorzieningen, 27 ziekenhuizen,^* 123 ambulances, 392 scholen en 360.000 woongebouwen die in puin liggen.^*

Dit maakt de Israëlische geweldscampagne tot een van de meest vernietigende in de recente geschiedenis. Vernietigender dan de Russische bombardementen op Marioepol in Oekraïne (2022), de bombardementen van de Russisch-Syrische coalitie op Aleppo in Syrië (2012-2016), en naar verhouding zélfs vernietigender dan de geallieerde bombardementen op Duitsland in de Tweede Wereldoorlog (1942-1945).^*

De Israëlische bommen op Gaza laten zich, volgens defensiedeskundigen, nog het best vergelijken met de Amerikaanse tapijtbombardementen in de Vietnamoorlog.^*

Harde gevolgen voor Israël blijven uit

Desondanks bleef Nederland – totdat de rechter daar afgelopen maandag een streep door zette – de onderdelen leveren voor de F-35-gevechtsvliegtuigen die Israël onder andere inzet boven Gaza. Hoe is het mogelijk?

Het is niet dat het kabinet zich geen zorgen maakt om de humanitaire situatie in Gaza. Deze week nog benadrukte Mark Rutte bij zijn bezoek aan de Israëlische premier Benjamin Netanyahu dat het aantal burgerslachtoffers echt omlaag moet.^*

Het probleem is alleen, zo redeneert het kabinet, dat het aan relevante feiten ontbreekt om te beoordelen of Israël oorlogsmisdaden begaat.

Het kabinet houdt het bij het uiten van zorgen over de humanitaire situatie, maar harde gevolgen voor de relatie met Israël blijven uit

Op vragen van de Tweede Kamer over de situatie in Gaza op 18 november 2023, bijvoorbeeld, antwoordde minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot maar liefst vierentwintig keer:

‘Gedegen en onafhankelijk onderzoek zal nodig zijn om de relevante feiten boven water te krijgen. Het is, in eerste instantie aan partijen zelf om onderzoek te doen naar vermeende schendingen van het humanitair oorlogsrecht. Daarnaast wordt momenteel onderzoek verricht naar alle partijen door het Internationaal Strafhof.’ (Om daarbovenop nog eens tien keer te benoemen dat het kabinet niet over deze relevante feiten beschikt, ‘gezien de onduidelijkheid ter plekke’).

Collega-minister Liesje Schreinemacher (Ontwikkelingssamenwerking en Handel) deed er in het debat dat daarop volgde nog een schep bovenop: door de complexiteit van de situatie in Gaza is ‘het belang van de F-35’ voor de veiligheid van Israël ‘doorslaggevend’ in het besluit de onderdelen te blijven leveren.^*

Complexiteit, informatiegebrek, Israëls veiligheid, en de verantwoordelijkheid helderheid te scheppen bij anderen leggen – het zijn dé bouwstenen van een redenering die kabinetsvergadering,^* na commissiedebat,^* na schriftelijk overleg,^* na Kamerbrief^* doorklinkt.

Een redenering die het kabinet gemakshalve ontslaat van zijn verantwoordelijkheid om op te treden tegen het buitensporige geweld in Gaza. Dus houdt het kabinet het bij het uiten van zorgen over de humanitaire situatie, maar blijven harde gevolgen voor de relatie met Israël uit.

Het punt is alleen: de redenering klopt van geen kant.

Voorkomen van verdere gruwelijkheden

Nederland is namelijk via tal van wetten en verdragen verantwoordelijk om oorlogsmisdrijven te voorkomen, ook als die definitieve juridische vaststelling er nog niet is. Sterker nog: juist als die er nog niet is – want zo’n vaststelling laat vaak jaren op zich wachten. Daarom is de internationale norm: al bij een vermoeden van oorlogsmisdrijven moeten landen maatregelen nemen.

Naast de Genocideconventie (1948) is de meer recente en breder toepasbare uiting van die norm de ‘Responsibility to Protect’ uit 2005. Hierin verklaarden lidstaten van de Verenigde Naties unaniem verantwoordelijk te zijn om burgers wereldwijd te beschermen tegen mogelijke oorlogsmisdrijven. Nooit meer zouden ze toekijken zonder in te grijpen, zoals eerder wel het geval was geweest bij de gruweldaden in Rwanda en voormalig Joegoslavië.

Ook Nederland formuleerde uitgangspunten voor het optreden tegen dergelijk geweld. In 2017 besloot het toenmalige kabinet-Rutte III namelijk dat ‘ook in situaties waarin niet vaststaat of daden van geweld zijn aan te merken als genocide of misdrijven tegen de menselijkheid reeds dient te worden overgegaan tot actie, binnen de mogelijkheden van de betreffende staat, ter preventie van verdere gruwelijkheden’.

Kortom, als er aanwijzingen zijn dat Israëls geweld in Gaza in strijd is met het internationaal recht, dan moet het kabinet daarnaar handelen.

Bijvoorbeeld door de militaire samenwerking met Israël – zoals ‘industriële participatie’, kennisuitwisseling en wapendeals – op te schorten. Of, case in point, door maar liever even geen onderdelen te leveren voor de Israëlische F-35-gevechtsvliegtuigen.

Aan relevante feiten geen gebrek

En aanwijzingen dat Israël zich schuldig maakt aan oorlogsmisdrijven zijn er helaas volop.

Op 19 oktober 2023 al riep een groep speciale rapporteurs van de Verenigde Naties op tot actie om een dreigende genocide te voorkomen.^* In de maanden daarop sloegen ook genocidedeskundigen^* en zowel internationale^* als Palestijnse^* en Joodse mensenrechtenorganisaties alarm.

Ook Nederlandse ambtenaren waarschuwen het kabinet dat het optreden van Israël in Gaza kan uitmonden in oorlogsmisdrijven – de volkenrechtelijk adviseur deed dat daags nadat de eerste bommen op Gaza vielen al,^* en een defensieattaché bij de Nederlandse ambassade in Tel Aviv schreef een zeer verontrustend memo.^* Ook waarschuwden ambtenaren in protesten en wezen zij met achthonderd collega’s^* uit elf andere landen in een open brief op ‘een aannemelijk risico dat het beleid van onze regeringen bijdraagt aan ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, oorlogsmisdrijven en zelfs etnische zuivering of genocide’.

Op 26 januari 2024 oordeelde het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties dat er inderdaad sprake is van een reële dreiging van een genocide op de Palestijnse bevolking. Daarom verplichtte het Israël maatregelen te nemen om erger te voorkomen en de bevolking per direct te voorzien van humanitaire hulp.

Buitenlandbeleid staat ‘los’ van het geweld in Gaza

Je zou om minder een wapenexportvergunning intrekken.

Nu is het al pijnlijk dat de rechter het kabinet moet wijzen op de eigen uitgangspunten voor verantwoordelijk buitenlandbeleid. Maar dat onze regering dat vonnis nu aanvecht, is helemaal schrijnend. Deze hoogste rechtsgang, stelt het kabinet in een toelichting,^* ‘staat los van de situatie in Gaza’.

Laat dat even op je inwerken. Het kabinet wil koste wat kost helpen de Israëlische gevechtsvliegtuigen in de lucht te houden – een overweging die ‘losstaat’ van het excessieve geweld in Gaza waar diezélfde vliegtuigen bij worden ingezet. En dat in een land dat de bevordering van de internationale rechtsorde heeft opgenomen in de Grondwet.

Wie dat nog kan uitleggen, mag het zeggen.