De hulp in Gaza staat op instorten – mede dankzij Nederland

In de vroege ochtend op 29 februari 2024 bestormen honderden mensen het hulpkonvooi op de Al-Rashid-kustweg in Gaza-Stad, wanhopig op zoek naar voedsel. Er dreigt een hongersnood:^* kinderen sterven. Niet alleen door bombardementen, ook door uitdroging en ondervoeding.^* Dit hulpkonvooi is een levenslijn.

Dan opent het Israëlische leger het vuur. Het leger dat dit konvooi juist zou beschermen.

Verklaringen lopen uiteen, maar de afschuwelijke uitkomst staat vast: zeker 118 burgers komen om het leven en 760 raken gewond. Het is een voorlopig dieptepunt in het geweld tegen de burgers in Gaza.

Niet méér, maar minder hulp voor Gaza

Het buitensporige geweld tegen burgers in Gaza van Israël bracht het Internationaal Gerechtshof er eind januari toe te oordelen dat in Gaza een genocide dreigt. Het hof droeg Israël daarom op ‘onmiddellijke en effectieve maatregelen te nemen om de levering van dringend noodzakelijke basisvoorzieningen en humanitaire hulp in Gaza mogelijk te maken’.

‘Schandalig’, noemde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu dat vonnis. ‘Naar uitspraken die het voortbestaan van Israël bedreigen, zouden we niet moeten luisteren’, voegde zijn minister van Binnenlandse Veiligheid Itamar Ben-Gvir daaraan toe.^*

Vooralsnog zijn de leefomstandigheden in Gaza niet verbeterd. Integendeel: sinds het hof zich uitsprak, komen zo’n 30 procent mínder vrachtwagens met hulpgoederen het gebied in, laten cijfers van de Verenigde Naties zien.^* Het dodental liep in de maand februari nog eens op met ruim 4.000 mensen. Sinds 7 oktober 2023 stierven al meer dan 30.000 Gazanen.^* En één op de vier van hen leeft inmiddels op het randje van de hongerdood.^*

Een verklaring die hulporganisaties hiervoor geven is de toenemende onveiligheid in het gebied. Maar de hulporganisaties zeggen ook dat ze steeds meer tegenwerking ervaren van het Israëlische leger. Zo ontzegt Israël hun domweg de toegang, of gaat de grens niet op tijd open. Ook wordt het steeds ingewikkelder om toestemming te krijgen om de goederen Gaza binnen te brengen.

Zonder donoren is er geen geld meer voor medicijnen en voedsel

Hulp tegenhouden is niet de enige manier waarop Israël de humanitaire hulp frustreert. Minstens zo bepalend is de spreekwoordelijke bom die Israël legde onder UNRWA, de United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East. Oftewel: de hulporganisatie van de Verenigde Naties.

De bom had de vorm van een vooralsnog niet te verifiëren beschuldiging aan het adres van twaalf UNRWA-medewerkers. Zij zouden volgens de Israëlische inlichtingendiensten betrokken zijn geweest bij de aanval van Hamas op 7 oktober 2023.^*

Zonder enig concreet bewijs voor deze beschuldigingen te hebben ontvangen, ontsloeg UNRWA negen van de twaalf beschuldigde medewerkers op staande voet (twee overige verdachten waren inmiddels overleden en de laatste moest nog worden geïdentificeerd).^* De Verenigde Naties begonnen op basis van de beschuldigingen een onderzoek naar de vermeende betrokkenheid van de verdachten bij Hamas.^*

Hoewel bewijs uitbleef, trokken negentien landen, waaronder Nederland, de legitimiteit van de hele organisatie in twijfel en stopten ze binnen enkele dagen hun financiering. Het is aan UNRWA, stelde demissionair minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Geoffrey van Leeuwen, om met ‘grondig onderzoek’ en ‘gepaste maatregelen’ het vertrouwen van de donoren te herstellen.

Het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten eisten respectievelijk een ‘absolute garantie’^* dat de vermeende misstanden zich nooit kunnen herhalen en ‘fundamentele veranderingen’^* van de organisatie voordat zij de geldkraan weer opendraaien.

Israël is UNRWA al jaren liever kwijt dan rijk

Zo verloor UNRWA, daags nadat het Gerechtshof humanitaire hulp voor Gaza had bevolen, in één klap de helft van haar budget.

Naar eigen zeggen is de hulporganisatie binnen afzienbare tijd door haar middelen heen, waarna ze levensreddende medicijnen en het broodnodige voedsel niet meer kan betalen. Net als de salarissen van de 3.000 hulpverleners die deze goederen helpen afleveren.^*

Als de financiering niet wordt hervat, kán Israël geen uitvoering meer geven aan het vonnis van het Internationaal Gerechtshof – zelfs al zou Netanyahu het willen. Want dan ligt de centrale infrastructuur voor hulp in Gaza al in puin.

Neutraliteit: een voorwaarde voor goede hulpverlening

Voor de goede orde: het is niet ondenkbaar dat er zich onder de 30.000 werknemers van UNRWA sympathisanten van Hamas bevinden. UNRWA is een van de grootste werkgevers in een tot voor kort door Hamas gecontroleerd gebied.^*

En als de beschuldigingen van Israël kloppen, is dit absoluut problematisch. Niet alleen om wat Israëliërs is aangedaan op 7 oktober, maar ook omdat neutraliteit een voorwaarde is voor UNRWA om haar werk goed en veilig te kunnen doen. De hulporganisatie werkt dan ook volgens uitgebreide procedures, trainingen en disciplinaire maatregelen om deze neutraliteit te waarborgen.

De beschuldigingen van Israël – een vermeende inbreuk op de neutraliteit van de organisatie – zouden daarom een éxtra reden moeten zijn voor lidstaten van de Verenigde Naties om zich achter UNRWA te scharen: ze kunnen de organisatie helpen zo snel mogelijk de waarheid boven tafel te krijgen. Als de beschuldigingen kloppen, kunnen er binnen UNRWA snoeiharde maatregelen getroffen worden.

Met maar één doel: voortzetting van de hulp.

Maar Nederland deed, net als een aantal andere grote donoren, precies het tegenovergestelde. Hadden deze landen niet zo haastig aan de noodrem getrokken, dan hadden ze de aantijgingen in perspectief kunnen plaatsen: Israël is UNRWA al jaren liever kwijt dan rijk.

‘Daarom moet UNRWA van de aardbodem verdwijnen’

In 2018 probeerde de Israëlische premier Netanyahu de hulporganisatie al eens te ontmantelen, om ervoor te zorgen dat 6 miljoen Palestijnse vluchtelingen nooit meer naar Israël kunnen terugkeren.^* ‘UNRWA belichaamt het zogenaamde “recht op terugkeer” in een poging de staat Israël te elimineren’, zei hij destijds in een kabinetsvergadering.^* ‘Daarom moet UNRWA van de aardbodem verdwijnen.’

De Verenigde Staten, verreweg de grootste sponsor van UNRWA, zetten hierop in augustus 2018 onder toenmalig president Donald Trump hun donaties stop.^* (In 2021 werden die door president Joe Biden hervat.)^*

Er zijn helemaal geen alternatieven die kunnen opereren op de schaal waarop UNRWA dat doet

De oorlog in Gaza gaf deze wens nieuw momentum. In december 2023 kreeg de Israëlische tv-zender Channel 12 inzage in een vertrouwelijk plan van het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken om UNRWA na de oorlog uit Gaza te verbannen.^* De taken van de hulporganisatie zouden worden overgenomen door een nieuw civiel bestuursorgaan.

Stap één van het plan: een omvangrijk onderzoeksrapport uitbrengen over de vermeende banden van de VN-hulporganisatie met Hamas.

Israël zou de kwestie ‘zorgvuldig en geleidelijk’ moeten aanpakken, omdat bondgenoot Verenigde Staten UNRWA ‘beschouwt als een positieve speler op het gebied van de humanitaire inspanningen in de Gazastrook’.^*

Het bewijs voor de beschuldigingen aan het adres van UNRWA-medewerkers ontbreekt

Dit ging dus vooraf aan de beschuldigingen in januari. Israël presenteerde een namenlijst met achter ieder van de twaalf namen een gedetailleerde beschrijving van wat hun werd verweten. Israël zei deze claims onder andere te baseren op  tekstberichten en verslagen van telefoongesprekken van de beschuldigde medewerkers. Maar het land gaf geen bewijs vrij.

Wel kwam Israël met nog meer beschuldigingen, aan het adres van weer andere UNRWA-medewerkers. In een samenvatting van het inlichtingenrapport – die verschillende media en overheden een paar dagen later zouden inzien – stelt Israël dat zeker 190 hulpverleners banden met Hamas zouden onderhouden. Ook voor die claim werd geen bewijs geleverd.

Zelfs de Amerikaanse National Intelligence Council, die direct onder de Directeur van Nationale Inlichtingen valt, liet weten dat er niet met zekerheid kon worden vastgesteld dat UNRWA-medewerkers betrokken waren bij de aanval op Israël, onthulde The Wall Street Journal op basis van bronnen binnen de Amerikaanse overheid.^* Voor een bredere samenwerking tussen Hamas en de hulporganisatie bleek geen enkel bewijs.

Israël werkt niet langer samen met UNRWA. Wat is het alternatief?

Maar Netanyahu zette een tandje bij: hij stelde tegenover ambassadeurs van de Verenigde Naties dat UNRWA ‘compleet’ zou zijn ‘geïnfiltreerd door Hamas’.^*

Opvallend genoeg uitte Israël niet eerder zorgen over de mensen die het nu beschuldigt. En dat terwijl het land jaarlijks een overzicht van alle medewerkers ontvangt en die stuk voor stuk naloopt. Sinds 2022 zegt UNRWA slechts bij 66 van de in totaal 30.000 UNRWA-medewerkers reden gehad te hebben voor onderzoek naar onder meer vermeende banden met Hamas. Dat is 0,22 procent van alle medewerkers.^*

Door een gebied af te snijden van hulp, worden mensen zo wanhopig dat het te gevaarlijk wordt om nog hulp te kunnen bieden

Tijdens een persconferentie op 16 februari 2024 ging de Israëlische minister van Defensie Yoav Gallant desondanks nog een stap verder in de aantijgingen jegens UNRWA. Niet alleen die twaalf, maar nog eens dértig medewerkers zouden hebben meegedaan aan de aanval op Israël.^* En maar liefst 1.500 medewerkers zouden op een of andere manier banden hebben met Hamas of andere radicale groeperingen. ‘UNRWA’, zei hij, ‘is alle legitimiteit kwijt en kan niet langer functioneren’. Hij voegde eraan toe dat Israël met alternatieve hulporganisaties zou gaan samenwerken.

Een voornemen dat Netanyahu vastlegde in zijn voorstel voor een toekomstig ‘gedemilitariseerd bestuur’ voor Gaza, dat hij op 22 februari 2024 presenteerde aan zijn veiligheidskabinet.^*

Probleem: er zíjn helemaal geen alternatieven die kunnen opereren op de schaal waarop UNRWA dat doet.

De humanitaire knowhow van UNRWA is niet zomaar vervangbaar

Op 23 januari 2024 – vlak voordat donoren de hulporganisatie massaal de rug toekeerden – bereikte een laatste hulpkonvooi van UNRWA het noorden van Gaza.^*

Op 5 februari 2024 deed de hulporganisatie nog een poging, maar dat konvooi kwam onder vuur te liggen.^* Volgens de VN bleef toestemming van het Israëlische leger voor UNRWA om het gebied te bereiken sindsdien uit.^*

Op 18 februari 2024 mislukte een operatie van het Wereldvoedselprogramma om voedsel naar het noorden van Gaza te brengen. Naar eigen zeggen omdat het konvooi werd overvallen en het Israëlische leger vervolgens op de menigte schoot. De organisatie besloot de hulp voorlopig op te schorten.^*

Zonder UNRWA gaat het niet, waarschuwden internationale hulporganisaties in meerdere brandbrieven aan lidstaten van de Verenigde Naties. Zonder ‘het partnerschap en de steun van UNRWA’ zeggen de organisaties dat ze hun eigen activiteiten nauwelijks meer kunnen uitvoeren – laat staan dat ze het werk van UNRWA kunnen overnemen.

Het is een vicieuze cirkel: door een gebied af te snijden van hulp van UNRWA worden mensen zo wanhopig dat het vervolgens te gevaarlijk wordt voor álle hulporganisaties om nog hulp te kunnen bieden.

In Gaza-Stad raakte het meel ondertussen op. En de mais. Gazanen probeerden te overleven op de snel slinkende voorraad veevoer.^* Toen ook dat opraakte, stierven de eerste kinderen aan ondervoeding.^*

De wanhoop is compleet.

Dat Gazanen op die ochtend van 29 februari 2024 op de Al-Rashid-kustweg de vrachtwagens vol eten bestormden zodra die in zicht kwamen, is dan ook geen wonder. Ze stierven van de honger.

Die ochtend kwam het konvooi niet van UNRWA. Het kwam van Palestijnse zakenlui, die in opdracht van het Israëlische leger eten en drinken die kant op moesten zien te krijgen.^*

Zakenlieden een oorlogsgebied insturen met een humanitair konvooi, zonder enige professionele knowhow: is dit nou zo’n ‘alternatieve hulporganisatie’ waar de Israëlische minister van Defensie twee weken geleden op hintte?

De hulp aan Gaza staat op instorten

In reactie op de ontspoorde hulppoging in Gaza-Stad zegt Israël op zoek te gaan naar nieuwe manieren van hulpverlening, met een grotere rol voor het leger.^*

De Verenigde Staten zijn intussen, net als Egypte, Frankrijk, Jordanië,^* Nederland,^* Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten, begonnen met het droppen van voedsel en medicijnen vanuit de lucht.^* Een laatste redmiddel, dat alom wordt beschouwd als duur, ineffectief en zelfs gevaarlijk voor de mensen die de hulp ontvangen.^*

Het zijn allemaal signalen dat de humanitaire operatie in Gaza compleet is ingestort.

UNRWA wacht nog altijd op bewijs van Israël,^* waarmee de organisatie de aantijgingen kan verifiëren en het onderzoek naar de medewerkers kan afronden. Israël zegt dit op korte termijn te zullen overhandigen.

Waar het land op dinsdag 5 maart 2024 wél mee kwam? Nóg meer aantijgingen.

Naast de 42 UNRWA-medewerkers^* die zouden hebben meegedaan aan de aanval van 7 oktober en de 1.500 die banden zouden onderhouden met Hamas, stelt de woordvoerder van het Israëlische leger nu dat er maar liefst 450 (!) medewerkers van UNRWA actief zijn bij militaire operaties van Hamas. Wederom kwam de bewering zonder bewijs. Volgens UNRWA baseert Israël deze claim op bekentenissen van medewerkers die ze zouden hebben afgelegd na te zijn gemarteld in administratieve detentie door Israël.

Op de Europese Commissie na – die afgelopen vrijdag de financiering hervatte en daarmee een acute catastrofe voor UNRWA wist af te wenden – houden alle landen die hun hulpgelden eerder bevroren de hand op de knip in afwachting van de resultaten van het onderzoek van de VN.

En ruim een maand na het vonnis van het Gerechtshof is het werk van hulporganisaties in Gaza zo mogelijk nog onmogelijker geworden.