Niemand die naar de grootste bron van dierenleed omkijkt, behalve één Mexicaanse vastgoedbankier

Er was eens een jongen uit Mexico die goed was met cijfers. Hij studeerde af in de economie en rolde al snel van investeringsbank naar private equity, van Morgan Stanley tot de staatsfondsen van Qatar.

Zo investeerde hij dik tien jaar in vastgoed op alle continenten: hotels, winkelcentra, kantoorgebouwen – geld was zeg maar zijn ding. Maar op een namiddag in 2018 was het mooi geweest. Hij vroeg z’n vrouw wat-ie verder zou doen met z’n leven. ‘Misschien iets goeds?’ had ze gezegd.

Nu is hij de grootste voorvechter van garnalenwelzijn in de wereld.

Garnalenwelzijn? Jazeker, garnalenwelzijn. Want er is geen groter leed dan garnalenleed. Jaarlijks worden er grofweg 440 miljard garnalen gekweekt.^* Dat is vijf keer meer dan alle dieren uit de vee-industrie te land bij elkaar opgeteld.

Deze garnalen zijn vaak ziek, zwemmen in overbevolkt water vol poep en krijgen geregeld hun oogjes afgeknipt, in de hoop op meer nageslacht. Doffe ellende, terwijl de wetenschap inmiddels denkt dat ook garnalen lijden, dat ze ‘sentient’ zijn.

En dan hebben we het niet eens over de wilde garnalen, waar er elk jaar zelfs 25 biljoen van worden opgevist^* – een vijftigvoud van het aantal gekweekte stuks – waarmee de garnaal in z’n eentje het leeuwendeel uitmaakt van alle dieren die puur voor voedsel worden gedood.

Geen haan die ernaar kraait.

Bedenk even hoe bizar dat is. Talloze organisaties zetten zich in voor het dierbelang. Voor plofkippen, voor varkens in nood. De conservatie van 250 kakapo’s kost miljoenen.^* Hele teams mariene biologen vergaderen over een verdwaalde Russische beloega.^*

Maar wie bekommert zich om de smart van een miljoen miljard garnalen?

Eén Mexicaanse ex-vastgoedbankier.

De gang naar garnaal

Andrés Jiménez Zorrilla, CEO van het Shrimp Welfare Project, ademt garnaal. Op absoluut de duidelijkste website in goededoelenland ooit zet hij systematisch uiteen wat hij voor garnalen wil betekenen en waarom.

Zijn eerste prioriteit: een beter bestaan voor de kweekgarnaal. Zodoende trof ik hem op het Global Shrimp Forum in Utrecht, een jaarlijkse bijeenkomst voor de garnalenindustrie, waar Jiménez gratis garnalenverdovers – electrical shrimp stunners – stond uit te delen aan garnalenkwekers. Waarover later meer. Eerst nog die brandende vraag: hoe komt-ie erbij?

Wat drijft een mens van geld naar garnaal?

‘De case voor garnalenwelzijn was gewoon te sterk’, zegt Jiménez.

Toen hij klaar was met grof geld verdienen, klopte Jiménez aan bij het Charity Entrepreneurship in Londen. Deze organisatie bedenkt goede doelen die er nog niet zijn, schrijft rapporten over waarom deze doelen er wel zouden moeten zijn, en zoekt daar per casus bevlogen oprichters bij door middel van speeddating.

Aanvankelijk had Jiménez wel zin om alcoholmisbruik in Sri Lanka aan te pakken, of vrouwen in West-Afrika te helpen met gezinsplanning. Maar op dezelfde stapel rapporten lag ook een verhaal over garnalenwelzijn.^* Jiménez: ‘Eigenlijk dacht ik: de jongens van Charity Entrepreneurship zijn nu echt van het padje af.’

Toch liet de garnaalkwestie hem niet los. Er bleken onvoorstelbare aantallen beestjes mee gemoeid, zeker in combinatie met recente inzichten dat er wel degelijk ‘iemand thuis is’ in dat garnalenbrein.

Of een dier écht bewustzijn heeft is niet te bewijzen – ook bij mensen gaat dat niet. Dus kijken biologen of een dier zich zelfbewust gedraagt. En dan met name: hoe reageert een dier op pijn? Is dat een simpele, acute reflex? Of een complexe respons met blijvende effecten?

Telkens blijkt het tweede. Garnalen zijn ‘tienpotigen’ (Decapoda), net als krabben en kreeften. Pijnonderzoek bij Decapoda laat zien: er zijn garnalen die langdurig een antenne verzorgen waar een bijtende stof op is gesmeerd – dat gedrag gaat voorbij de reflex.^* Er zijn heremietkreeftjes die liever meer pijn verdragen om in een favoriete schelp te blijven zitten, dan vasthouden aan een middelmatige schelp – dus bewust ‘een afweging maken’ tussen pijn en thuis.^* Er zijn strandkrabben die, als ze eenmaal pijn ervaren hebben in een lievelingsschuilplaats, daar voortaan niet meer heen gaan – er dus van ‘leren’.

The list goes on. Jiménez: ‘De data liegen niet. Ik dacht: vanuit rationeel oogpunt is garnalenleed evident belangrijk. Maar dit is zo’n zonderlinge kwestie. Als ik er niks mee doe, doet niemand het.’

Geef om deze garnaal

Er was alleen wel een probleem. Jiménez had net het grote geld achtergelaten om iets te doen waar zijn hart lag. Maar zijn hart lag niet bij garnalen. Hoe krijg je zo’n hart aan boord?

Je bent een voormalig financieel strateeg of je bent het niet: Jiménez verzon gewoon een strategie. Namelijk: zijn hart blootstellen aan garnaal. Helaas zat de wereld op dat moment op slot door covid-19. Jiménez woonde in Madrid, en garnalenkwekerijen bevinden zich vooral in Azië en Latijns-Amerika.^*

Dus deed hij maandenlang ‘iets mafs’. Steeds als hij naar de supermarkt ging, liep hij een rondje over de vismarkt. Daar staarde hij naar de bakken met ingevroren garnalen. En hij probeerde zich actief voor te stellen hoe hun leven moest zijn geweest.

Langzaamaan maakte de oefening indruk. Toen Jiménez een halfjaar later voor het eerst naar een garnalenkwekerij in India kon en garnalen zag zwemmen in kleine bassins, zag hoe ze garnalenbrokjes eten en hoe ze langzaam stikken op land, toen kreeg hij het te kwaad. ‘Pff, ja… Dat was…’ Hij doet een exploding head emoji na.

‘Inmiddels ben ik op het vreemde punt beland dat nare beelden van dieren op land me minder doen dan leed van dieren in zee’, zegt Jiménez. Niet iets wat je vaak hoort. Hij lacht. ‘Ik wilde dat het me wat deed, en nu doet het me te veel.’

De hybride welzijnsactivist

Maar wie Jiménez in actie ziet, ziet geen week garnalengekkie. Hij beweegt, praat en redeneert als een zakenman, als een bankier. Netjes, soepel. Er is een garnalentattoo, maar daar zit een keurig Ralph Lauren-shirt overheen.

Verwacht van hem ook geen moreel appel op de garnalenindustrie op zo’n Global Shrimp Forum. Het is niet: alsjeblieft, behandel garnalen goed! Het is: kijk deze win-win-winsituatie. Schone leefomstandigheden leiden tot meer premium garnalen. Oogjes afknippen heeft kostbare langetermijneffecten ten opzichte van oogjes laten zitten. Of, zijn huidige speerpunt: als je garnalen humaner doodmaakt met een shrimp stunner, krijg je een betere prijs van luxe supermarktketens die werken aan dierenwelzijn.

‘Kijk, het algemene publiek geeft niet om garnalen. Ik mobiliseer geen mensenmassa met schrijnend garnalenbeeld. Alles wat ik verzin, moet iets zijn waar de industrie het nut van inziet. Daarom is het van enorm belang dat ik welkom blijf aan tafel, dat ze me niet zien als tegenstander.’

En zo stond Jiménez gratis shrimp stunners uit te delen, à 60.000 euro per stuk.^* Ook dat was een puur strategische zet.

Want nu is de praktijk dat garnalen doodgaan door urenlang te stikken in een krat op land, tussen duizenden eveneens langzaam stikkende soortgenoten. Soms liggen ze daarbij op ijzige slurry. Niemand weet of het ijs ze sneller doodt of juist immobiel maakt en zo hun lijden verlengt.

Maar zou je een garnaal eerst elektrisch verdoven, dan verliest deze het bewustzijn en krijgt zo niks meer mee van wat er allemaal loos is.

Luxe supermarktketens – zeker in Europa – willen best humaner gedode garnalen in de schappen, weet Jiménez. Maar als zij tegen kwekers zeggen: gebruik shrimp stunners, zeggen de kwekers: leuk idee, maar dat gaat niet in mijn garnalenpraktijk. Er is geen elektriciteit in de buurt, de wegen zijn te smal, ik oogst met de hand, enzovoorts. Einde verhaal.

Jiménez: ‘Dus geef ik nu aan elke denkbare variant kwekerij een shrimp stunner, om te bewijzen dat elektrische garnalenverdoving echt overal kan. Komt er dan weer een kweker die zegt: “Zus of zo is een showstopper”, dan zeg ik: “Nee hoor, gaat prima, kijk maar hier!”’

Een soort barmhartige beul

Het was nooit Jiménez’ ambitie om een soort barmhartige beul te worden. Aanvankelijk wilde hij zorgen dat de garnaal juist bij leven minder lijdt. Door bijvoorbeeld een betere waterkwaliteit in kweekbakken te organiseren, met genoeg zuurstof, zonder giftige gassen, enzovoorts.

Beter water leidt ook tot minder ziektes en zo potentieel tot betere voederconversieratio’s – wat betekent dat je minder voer nodig hebt, voor meer garnaal. Win-win voor garnaal en kweker.

Toch zette dit strategisch gezien weinig zoden aan de dijk.

Ten eerste: voordat je miljoenen kleine kwekers hebt uitgelegd hoe de omstandigheden in garnaalbakken te verbeteren, ben je drie mensenlevens verder. Dat gaat niet.

Ten tweede: de grote spelers, goed voor bijna de helft van alle garnalenproductie in de wereld, zijn helemaal ingericht op winstmaximalisatie. Zodra de waterkwaliteit zou verbeteren, zouden zij acuut meer garnalen in dezelfde bak wegzetten, want dat staat het water dan toe.

En dan heeft de garnaal alsnog niks aan zijn schonere kweekbak. Want wat voor mensen geldt, geldt zeker ook voor garnalen: grote drukte is stressvol, als niet ziekmakend. Niemand weet precies met hoeveel soortgenoten een garnaal graag in dezelfde liter water verkeert, maar veel wilde exemplaren leven solitair en klitten alleen samen in het paarseizoen.

‘We willen de optimale garnalendichtheid nog laten onderzoeken’, zegt Jiménez.

Dan maar garnalen door een shrimp stunner gooien: dat is goed schaalbaar, kost de industrie vrijwel niks, en resulteert óók in een significante vermindering van het garnalenleed. ‘Je helpt enorm veel dieren per bestede dollar’, zegt Jiménez, die tot nu toe zeven shrimp stunners weggaf aan de industrie, en in een spreadsheet bijhoudt hoeveel garnalen daarmee op jaarbasis beter af zijn. Voor een kleine vier ton helpt hij bijna veertien miljard garnalen aan een pijnloze dood.

Jiménez heeft inmiddels een voet tussen de deur bij bedrijven die samen goed zijn voor 10 procent van de mondiale garnalenproductie. Niet slecht voor een initiatief van drie jaar oud.

Garnalen in de lift

Maar als garnaal je zo aan het hart gaat, waarom dan niet simpelweg zeggen: stop met garnalen eten? Of werken aan vervangers voor dierlijke eiwitten? ‘Dat is deels een terechte vraag’, zegt Jiménez. ‘Maar deels is het ook wat optimistisch en naïef gedacht.’

De industrie van aquacultuur creëert zo’n 20 miljoen banen, waarvan 94 procent in Azië.^* De hoofdmoot daarvan bestaat uit kleine boeren. ‘Zij doen water en babygarnalen in een gat in de grond achter hun huis en hopen dat het goedkomt’, zegt Jiménez. ‘Dat is wat ze kennen. En dat is een veel te ingewikkeld systeem om zomaar om te gooien.’

En wie weet wanneer alternatieve proteïnen van de grond komen. Als dat al lukt, kan het makkelijk decennia duren. ‘In de tussentijd ben ik er voor de garnaal.’

Vooralsnog dijt de garnalenproductie ook alleen maar uit en is garnalenwelzijn voor de bulk van de kwekers amper een overweging. Kwekers vinden zichzelf juist wel lekker bezig, lijkt op het Global Shrimp Forum van 2023.

Want de garnaalkweek stoot minder broeikasgassen uit dan vlees,^* er is veel minder voer voor nodig dan voor vlees, het zorgt dus voor veel banen en alles kan nog veel meer sustainable worden dan het nu al is. De hamvraag binnen de sector is eerder: hoe krijgen we méér mensen aan de garnaal?

‘Vanuit CO2-perspectief is garnaal een geschikt alternatief voor rund. Maar vanuit dierenwelzijn bezien gaat dat wel véél meer levens kosten per kilogram voedsel’, zegt Jiménez.

En heb je dan liever 0,003 koe in de wokpan, of zestig garnalen?

Hoe dan ook gaat de garnaal uit de Nederlandse supermarkt zoetjes aan een beter leven tegemoet. Want sinds kort heeft Jiménez een belangrijke bondgenoot in de garnalenrevolutie: Albert Heijn.

‘Vraag ik garnaalproducenten iets te veranderen, dan is het vaak: “What’s in it for me?” En eerder kon ik dan niet veel meer zeggen dan: de prijs die je voor ethisch geproduceerde garnaal kan vragen zal uiteindelijk stijgen. Maar in de praktijk gebeurde dat niet.’

Tot Jiménez tijdens het garnaalforum van 2022 een vertegenwoordiger van Albert Heijn hoorde zeggen dat de supermarktketen actief zoekt naar beter-leven-garnaal en daar best meer voor wil betalen.

Dus ploos Jiménez afgelopen garnalenforum de presentielijst uit, memoriseerde het gezicht van Emiel Beekwilder, de nieuwe garnalenman van Albert Heijn, en posteerde net zo lang naast zijn shrimp stunner tot Beekwilder langsliep.

‘Hij bleek wild enthousiast over elektrische verdoving! Beekwilder heeft alle betrokkenen uit AH’s kweekgarnalenketen ter plekke een intentieverklaring laten ondertekenen, om voortaan zo hun garnaal te doden.’ Vanaf volgend jaar in de schappen.

Voor het komende shrimpforum in september aast Jiménez alvast op Jumbo, Aldi en de Lidl.

‘Zij willen toch niet achterblijven bij Albert Heijn?!’