Het was maar een grap, zegt de populist. Maar die ‘humor’ kan serieuze gevolgen hebben

De plausibele ontkenning van de ophitsende populist gaat ongeveer als volgt: ‘Ik heb dat nooit gezegd, en als ik het wel heb gezegd heb ik dat niet zo bedoeld, en zelfs als ik het wel zo heb bedoeld moet je je niet zo aanstellen.’ Zie Geert Wilders en zijn belofte om ‘schoon schip’ te maken; zie Thierry Baudet en zijn bewering over ‘kwaadaardige reptielen’.

In een van de eloquentste staaltjes mediakritiek die ik las sinds Amusing Ourselves to Death analyseert de Ierse journalist Fintan O’Toole het populistische gebruik van humor als hitteschild en hondenfluitje. Populistische – en in het verlengde daarvan fascistische – politici verpakken hun bloedserieuze boodschappen expres in een dubbelzinnige laag. ‘Als je die onzichtbare aanhalingstekens niet ziet’, schrijft O’Toole over de schokkende of kwetsende grollen die volksmenners als Donald Trump maken ten overstaan van een luid joelende menigte, ben je volgens het populistencredo ‘niet slim genoeg of te diep geïnfecteerd door het woke mind-virus om de grap te begrijpen’.

Honderd jaar geleden gniffelde het ‘weldenkende’ deel van de bevolking om de overdreven motoriek van Hitler en Mussolini, aldus O’Toole, net zoals deze groep Trump in 2015 afschreef toen hij een verslaggever met een beperking belachelijk maakte. Maar zulke voorbeelden, die door het redelijke midden gedachteloos terzijde worden geschoven, kunnen serieuze consequenties hebben.

Trumps constante nadruk op de tweede naam van zijn voorganger Barack Obama (Hussein) deed veel Amerikanen oprecht twijfelen over de geboorteplaats van de oud-president. En zijn continue beschuldigingen aan het adres van toenmalig voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi zetten een rechts-extremist er mede toe aan de schedel van haar 82-jarige echtgenoot met een hamer te verbrijzelen.

Welbespraakt verbindt O’Toole verleden en heden, en verknoopt hij oorzaak en gevolg. Door zijn observaties begrijp je iets meer van de cognitieve dissonantie die komt kijken bij een Wilders die al 26 jaar zitting heeft in wat hij zelf een ‘nepparlement’ noemde, of bij een Trump die het ‘moeras’ van Washington D.C. kwam ‘dempen’, maar slechts meer drek in de slangenkuil stortte.