Straks op het bordes: het kabinet-Wensdenken I

Les 1 bij het analyseren van regeerakkoorden (of ze nu ‘op hoofdlijnen’ zijn of niet) is: follow the money. Doorgaans vertellen de harde cijfers in de budgettaire bijlage meer dan de holle frasen in het akkoord zelf (‘Wij slaan een nieuwe weg in’, ‘De methodes om te toetsen moeten beter’).

Dit wordt eens te meer duidelijk bij de plannen die PVV, VVD, NSC en BBB woensdagnacht presenteerden.

De partijen willen, zo vertellen de cijfers, een andere overheid: minder inhuur van externe adviseurs en duurbetaalde consultants. Dat is in lijn met de zogeheten Roemer-norm^* waar de Tweede Kamer in 2010 unaniem mee instemde; ministeries mogen maximaal 10 procent van hun uitgaven besteden aan externe inhuur, zoals IT-ondersteuning en consultants.

Op dit moment is er haast geen ministerie dat zich aan die norm houdt; het gemiddelde percentage is gestegen naar  15,4 procent.^* Bij Economische Zaken is het zelfs 30,9 procent!

Investeren in je eigen capaciteit? Deze coalitie doet precies het omgekeerde

Het probleem van externe inhuur is simpel: het creëert een cyclus van afhankelijkheid. Consultants komen je probleem fiksen, maar nemen hun ervaring vervolgens weer mee. Bij het volgende project kun je ze weer inhuren en een forse marge betalen. Op de lange termijn is dat onverstandig. De Italiaanse econoom Mariana Mazzucato, een vooraanstaand criticus van deze praktijk, betoogt: overheid, investeer in interne capaciteit, dan heb je die consultants niet meer nodig.

Maar – daar komt-ie – deze coalitie doet precies het omgekeerde. Ja, ze willen externe inhuur terugdringen, maar tegelijkertijd 22 (!) procent minder uitgeven aan het apparaat rijksoverheid. Zelfs als ministeries snel voldoen aan de Roemer-norm, betekent dit dat één op de zes ambtenaren zijn of haar baan verliest. Tienduizenden mensen – misschien wel beleidsadviseurs die de aardbevingsschade in Groningen moeten afhandelen, onderzoekers van het stikstofdossier, douanebeambten op het vliegveld of griffiers in de rechtszaal – kunnen straks op straat komen te staan.

Tegelijkertijd willen de partijen allerlei stelselwijzigingen doorvoeren waar juist méér ambtenaren voor nodig zijn: van toeslagen tot belastingen en van het kiesstelsel tot migratie. Minder consultants, minder ambtenaren, maar wel veel meer taken? Dat is vragen om een ramp.

Rekenkamerchef Pieter Duisenberg (ooit VVD-Kamerlid) deelde woensdag in NRC een sneer uit aan de politiek voor soortgelijke keuzes tijdens de schuldencrisis van de jaren 2010. Snijden in het aantal ambtenaren werkt niet, zegt hij. Als je het belastingstelsel wilt vereenvoudigen en verbeteren, heb je op de eerste plaats méér mensen nodig.^*

Je kraan lekt, een loodgieter vind je te duur, maar je gereedschapskist heb je ook de deur uit gedaan

De kersverse coalitie erkent zelf dat de oplossing niet zit in efficiënter werken. Het gevolg: de beperkte inzet van ambtenaren gaat naar de zo gewenste stelselwijzigingen, terwijl de kerntaken van de overheid – iedereen een dak boven zijn hoofd, om maar eens wat te noemen – worden verwaarloosd of uitbesteed. Waarna vervolgens weer een bataljon externe adviseurs mag worden ingevlogen om de ontstane problemen op te lossen. 

Zie het zo: je kraan lekt, maar de loodgieter die je vaak inhuurt vind je te duur. Dus je belt ’m om te zeggen dat hij niet meer langs hoeft te komen. Maar in plaats van zelf te leren hoe je je kraan repareert, verkoop je vervolgens óók nog je gereedschapskist. Dan kun je alleen nog maar hopen dat er geen lekkage meer komt.

Met feiten heeft het weinig van doen, wel met wensdenken

Het sluit allemaal naadloos aan bij de andere ambities in het akkoord, dat niet geheel toevallig het motto ‘hoop, lef en trots’ draagt. Met feiten heeft het weinig van doen, des te meer met vluchtig wensdenken. 

Zo wil de coalitie vier kerncentrales bouwen voor in totaal 14 miljard euro. In het Verenigd Koninkrijk zijn de kosten van één kerncentrale nu net uitgelopen op 54 miljard euro.^* Denkt Nederland werkelijk vier keer zo veel kerncentrales te kunnen bouwen voor een derde van de prijs? Hoopvol!

De coalitie wil een acute asielcrisis uitroepen en twee jaar lang geen nieuwe aanvragen behandelen. Dat betekent in feite dat je asielzoekers over de schutting kiepert naar bevriende landen. Dat terwijl Nederland vorig jaar minder asielaanvragen per persoon had dan het EU-gemiddelde, en zelfs twee keer zo weinig als Duitsland. ^* Om zoiets voor te stellen, moet je inderdaad lef hebben. 

De coalitie wil ‘alles op alles’ zetten om Europese richtlijnen zo aan te passen dat ze ‘werkbaar zijn en het verdienmodel [van boeren] ondersteunen’. Dat wil ze doen met een waslijst aan – ik zeg het vast maar even – totaal onhaalbare eisen. We zijn immers apetrots dat we het slachthuis van Europa zijn.

‘Wij moeten hard werken om het vertrouwen van Nederlanders te verdienen’, schrijven de partijen bovenaan hun gloednieuwe akkoord. 

Ja, reken maar dat je hard moet werken als je één op de zes ambtenaren ontslaat en de migratie naar nul wil brengen.

Want wie gaat in vredesnaam je lekkende kraan repareren?