Een nieuwe realiteit voor Europa: wat andere media schrijven over de uitslag van de EU-verkiezingen

Politiek draait om meerderheden, ook in Brussel. De nieuwe zetelverdeling na de Europese Parlementsverkiezingen is wat dat betreft geen aardverschuiving, maar ook zeker geen non-event. De christendemocraten zijn nog altijd de grootste club, maar de opmars van radicaal-rechts zet onverminderd door, met grote onderlinge verschillen tussen landen.

Ondertussen krimpt de ‘grand coalition’ van christendemocraten en sociaaldemocraten, alsook de fractie van de liberalen – de machthebbers van de afgelopen decennia – verder. Twintig jaar geleden hadden zij nog 76 procent van de zetels van het Europees Parlement in handen.^* Inmiddels is daar nog maar 56 procent van over.

De traditionele politieke verhoudingen wankelen, en Europa staat aan de vooravond van een nieuwe realiteit. Wat zijn de directe gevolgen van deze uitslag voor beleid zoals de Green Deal, voor de nationale politiek in lidstaten – zie de aankondiging van de Franse president Macron dat hij nieuwe parlementsverkiezingen wil houden^* – en voor de samenwerkingen in het Europees Parlement, zoals de toekomstige positie van de Duitse AfD?

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste inzichten na de verkiezingsuitslag uit andere media. Ben je zelf interessante journalistieke analyses tegengekomen? Deel die dan onder het artikel.

1 – De verschuiving naar rechts zet door

Radicaal-rechtse partijen hebben in sommige landen grote overwinningen behaald, zoals in Frankrijk, terwijl ze in andere landen, waaronder Denemarken en Polen, minder succesvol waren. Onder de streep zet de opmars van deze partijen in het Europees Parlement door.

Twintig jaar geleden hadden de radicaal-rechtse fractie Identiteit en Democratie (ID) – waar de PVV bij hoort – en de nationaal-conservatieve Europese Conservatieven en Hervormers – waaronder de SGP valt – nog maar 5 procent van de zetels in handen,^* tien jaar geleden 16 procent, en nu maar liefst 18 procent.^* En dat is nog zonder het Hongaarse Fidesz van Viktor Orbán en de Duitse AfD, allebei radicaal-rechts maar zonder Europese fractie.

Toch gaat dit nog altijd om een minderheid. Hoewel deze partijen groeien, ondersteunen de meeste kiezers hun plannen niet. Daarnaast vielen de resultaten tegen voor deze partijen in landen als Slowakije en Hongarije.

De christendemocraten van de centrumrechtse Europese Volkspartij blijven de grootste fractie. Zij hebben nu meer macht, omdat ze makkelijker meerderheden op rechts kunnen vinden. Hierdoor verschuift het zwaartepunt van de macht verder naar rechts.

2 – Groenen en Liberalen verliezen

Voor progressieve kiezers is deze uitslag teleurstellend. De grote verliezers zijn namelijk de Groenen (Greens), die ruim een kwart van hun zetels verliezen, en de Liberalen (Renew), die iets meer dan een vijfde van hun zetels kwijtraken. In Frankrijk verloor Renew flink, terwijl de radicaal-rechtse partij van Marine Le Pen duidelijk won.

In Duitsland en Frankrijk, waar veel zetels te verdelen waren, verloren de Groenen bijna de helft van hun stemmen. Een lichtpunt kwam uit Denemarken, waar de Groenen juist de grootste partij werden.

De fracties die destijds voor de Green Deal stemden, hebben nu een verzwakte meerderheid.^* Maar dat betekent niet direct dat de klimaatdoelen van de baan zijn. Veel partijen binnen de Europese Volkspartij (zoals het CDA) stemden weliswaar tegen de Green Deal,^* maar ondersteunen de klimaatdoelen nog steeds.

3 – Verkiezingen in Frankrijk

De grootste gevolgen voor de nationale politiek vinden plaats in Frankrijk. Rassemblement National, de radicaal-rechtse partij van Marine Le Pen, won daar maar liefst 31 procent van de stemmen, meer dan twee keer zo veel als de Renaissance-partij van president Emmanuel Macron.

Kort na de uitslag riep Macron vervroegde parlementsverkiezingen uit, die in twee rondes plaatsvinden: op 30 juni en 7 juli. Het is waarschijnlijk dat het, net als in 2022, Renaissance versus Rassemblement National wordt in de tweede ronde.

In 2022 won Macron 59 procent van de stemmen,^* maar dat zou nu anders kunnen uitpakken. Als Le Pen een meerderheid krijgt, zal Macron haar moeten nomineren als premier. Dat lijkt onwaarschijnlijk, maar de partij van Le Pen heeft nog nooit zo sterk gestaan, zo kort voor de verkiezingen.^*

Macrons beslissing komt niet uit het niets; hij heeft momenteel geen meerderheid en moet losse deals sluiten met de centrumrechtse partij om wetgeving door het parlement te krijgen. Desondanks is het uitschrijven van nieuwe verkiezingen een grote gok.

4 – Steun voor Oekraïne onverminderd, verdeeldheid bij radicaal-rechtse partijen

Een overweldigende meerderheid van de zetels in het Europees Parlement steunt het voortzetten van de steun aan Oekraïne, waaronder ook radicaal-rechtse partijen zoals Fratelli d’Italia,^* van de Italiaanse premier Giorgia Meloni.

Maar het Europees Parlement heeft wat betreft buitenlandbeleid van de EU sowieso weinig macht. De meeste beslissingen moeten unaniem worden goedgekeurd door de Raad van Ministers, waarin de ministers van Defensie van de lidstaten zitten.

Toch zijn de verhoudingen in het Parlement niet geheel onbelangrijk. Het Parlement controleert de uitvoering van het defensiebeleid door de Europese Commissie, kan beleidsmakers ter verantwoording roepen en keurt de begroting goed of af. Zo keurde het Parlement eind februari voor het eerst een herziening van de begroting goed, inclusief een steunpakket van 50 miljard euro voor Oekraïne,^* op initiatief van het Parlement zelf.

Door publiekelijk stelling te nemen, kan het Parlement invloed uitoefenen op de publieke opinie en diplomatieke druk verhogen. Steun voor Oekraïne is ook een bron van verdeeldheid onder radicaal-rechtse partijen. Zo keert de Duitse AfD, die onlangs uit de ID-fractie werd gegooid,^* zich tegen een deel van de sancties tegen Rusland.^*

5 – Voorzitter Ursula von der Leyen, een tweede termijn?

De Duitse christendemocraat Ursula von der Leyen werd vijf jaar geleden met een krappe meerderheid^* verkozen tot voorzitter van de Europese Commissie. Haar fractie was de enige van de traditionele grand coalition die deze keer zetels won, dus je zou denken dat ze op weg is naar een tweede termijn. Ze heeft daarvoor de steun nodig van 361 Europarlementariërs.^*

Maar zo eenvoudig is het niet, want experts verwachten dat ze voor een meerderheid niet genoeg heeft aan de kiezers van haar eigen fractie, de sociaaldemocraten en de liberalen, en dat sommige leden waarschijnlijk tegen haar zullen stemmen. Zelfs sommige Franse leden van haar eigen fractie zullen haar niet steunen, omdat ze te nauw verbonden is met Emmanuel Macron. Daarom zal ze ook steun moeten verzamelen van andere fracties, zoals de Groenen en de Europese Conservatieven en Hervormers.

Al met al wint conservatief Europa, terwijl het brede midden verder afbrokkelt. Dit is geen ommekeer, maar een voortzetting van een trend die al langer gaande is. Als deze ontwikkeling doorzet, komt er een moment dat de grote drie partijen niet meer aan een meerderheid komen, met grote gevolgen voor de machtsverhoudingen, het beleid, en de toekomst van Europese integratie.