Nederlandse scholieren zijn de slechtste lezers van West-Europa. En als het aan de coalitie ligt, blijft dat zo

Het gaat niet best met de leesvaardigheid van Nederlandse kinderen, aldus het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB. ‘Het basisniveau van veel leerlingen [is] niet op orde, vooral door een gebrek aan lees- en rekenvaardigheid.’ Daarom beloven de regeringspartijen dat lezen, schrijven en rekenen voortaan ‘absolute prioriteit’ krijgen.^*

Tenzij je de afgelopen jaren in een grot hebt geleefd, in een roeiboot de oceaan bent overgestoken of in een ruimtepak in het International Space Station rondzweefde, heb je dit vast eerder gehoord.

‘Leesniveau Nederlandse scholieren naar dieptepunt’ – De Telegraaf^*

‘De leescrisis is als de klimaatcrisis: er moet nú iets gebeuren’ – NRC^*

‘Helaas, er is geen enkele reden om de leesramp te relativeren’ – de Volkskrant^*

Is deze paniek gerechtvaardigd, of maken we ons collectief te druk? En wat wil Wilders’ coalitie concreet doen om die leescrisis tegen te gaan?

Ik dook in de PISA-onderzoeken, die elke drie jaar de lees-, reken- en wetenschappelijke vaardigheden van 15-jarigen wereldwijd vergelijken, en analyseerde de onderwijsplannen van de nieuwe coalitie.

De slechtste lezers van West-Europa

Het jaar was 2012. Het was vrede in Europa, Joan Franka vertegenwoordigde Nederland op het Eurovisie Songfestival (zonder diskwalificatie, maar met ophef over een hoofdtooi),^* en belangrijker nog, Nederlandse scholieren blonken uit in leesvaardigheid. Volgens de PISA-testen presteerden we beter dan Duitsland, Frankrijk en België, en zaten we ruim boven het OESO-gemiddelde. Maar in de jaren daarna ging het bergafwaarts.

In 2022 staat het er in Nederland heel anders voor. We behoren niet meer tot de kopgroep, noch tot de middenmoot, maar fietsen achter in het peloton, omringd door Turkije, Slovenië en Chili.^* Nederlandse scholieren zijn nu de slechtste lezers van West-Europa, aldus het PISA-onderzoek.

Er is – om het mild uit te drukken – inderdaad iets zorgwekkends aan de hand met de leesvaardigheid van Nederlandse scholieren. Maar wat doet de coalitie? Die maakt lezen niet makkelijker, maar duurder. Het btw-tarief voor boeken, kranten en tijdschriften gaat omhoog, van 9 procent naar 21 procent.

Ter vergelijking: in Duitsland is het btw-tarief voor boeken 7 procent,^* in België 6 procent,^* in Frankrijk 5,5 procent^* en in het Verenigd Koninkrijk helemaal niets.^* Geen land in Europa heft zoveel btw op boeken als Nederland straks doet.

Lezen doe je natuurlijk niet alleen op school. Het gebeurt ook thuis, bij de sportvereniging of bij de kapper. Een coalitie die de leescrisis serieus neemt, zou lezen buiten de klas stimuleren. Het zou dan helpen om mínder belasting te heffen, in plaats van meer.

Bezuinigen op het onderwijs helpt natuurlijk ook niet

Zelfs als je gelooft dat de afgenomen leesvaardigheid komt door het onderwijs – wat ik zeer betwijfel – dan doet deze coalitie in haar akkoord nog steeds heel weinig om dit aan te pakken. Zij bezuinigt bijna 1 miljard euro op onderwijs en wetenschap – zelfs Ruttes kabinetten deden dat niet tijdens de financiële crisis. Basis- en middelbare scholen krijgen straks ongeveer 300 miljoen euro minder.^* Met dat geld kun je tweehonderd basisscholen een jaar laten draaien!^*

O, en een op de vijf ambtenaren wordt ontslagen – ik betwijfel of beleidsmedewerkers bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gevrijwaard zijn van de saneringsronde van Wilders en co.

Subsidies voor brede brugklassen worden geschrapt, terwijl wetenschappers deze zien als een effectief middel voor mindere lezers om zich op te trekken aan betere lezers.^* Dit raakt vooral kinderen die thuis niet lezen, terwijl Nederland 330.000 laaggeletterde ouders met minderjarige kinderen telt.^* Daarnaast verdwijnen ook de extra beloningen voor leerkrachten in de Randstadregio’s.^*

Zeggen dat scholen lezen (en rekenen) absolute prioriteit moeten geven is makkelijk, maar is dat genoeg, als je lezen duurder maakt en minder geld vrijmaakt voor onderwijs?

Ook eerdere kabinetten riepen dat leesvaardigheid prioriteit krijgt, maar die hebben het tij ook niet gekeerd. Rutte IV kwam in 2021 met een ‘masterplan’ om de leesvaardigheid van kinderen te verbeteren.^* Maar die coalitie voegde tenminste de daad bij het woord en investeerde 4,7 miljard euro extra in het onderwijs.^*

In 2013 schreef de Onderwijsraad:^* ‘In de afgelopen periode was de aandacht eenzijdig gericht op meetbare doelen, in het bijzonder op het verhogen van taal- en rekenprestaties. Veel minder beleidsaandacht was er voor het bredere vakkenaanbod, algemene vorming en beroepspraktijkvorming.’

Lezen is een uitdaging voor de hele samenleving

Kinderen die niet goed kunnen lezen en schrijven, lopen een groter risico om op latere leeftijd laaggeletterd te blijven. Met schrijnende gevolgen: laaggeletterde volwassenen hebben een kleinere kans op een degelijke baan,^* worstelen met hun belastingaangifte^* en hebben moeite om de bijsluiters van medicijnen te lezen.^*

Lezen is niet alleen een uitdaging voor scholen, maar voor de hele samenleving. Dat heeft de nieuwe coalitie niet begrepen. Als leren lezen daadwerkelijk een prioriteit is, dan moeten onze nieuwe machthebbers hun oogkleppen afdoen.