Wie gematigde Israëli’s en Palestijnen niet actief steunt, verzwakt ze, waarschuwt deze vredesactivist

Zelden verdeelde een buitenlands conflict onze westerse samenleving zo diep als de oorlog in Israël en Palestina. Daags na de Hamas-aanval op 7 oktober 2023 werd uit solidariteit de Israëlische vlag gehesen op symbolische plekken en bij overheidsgebouwen in Nederland.^* Een week later, toen de Israëlische grondoperaties begonnen in Gaza, demonstreerden 15.000 mensen op de Dam voor Palestina.^* En kort geleden bezetten pro-Palestinademonstranten meerdere universiteiten door het hele land,^* met flinke schade en confrontaties met de politie tot gevolg.^*

Even ging het niet meer over de oorlog zelf, op de voorpagina’s van de kranten. Maar over de reacties hier.

Tijdens deze escalaties legde ik net de laatste hand aan een boek over de rol van omstanders bij (seksueel) geweld. Op basis van jarenlang onderzoek concludeerde ik dat omstanders de grootste invloed hebben op het wel of niet stoppen en verwerken van geweld. Omdat zij geen daders en geen slachtoffers zijn, kunnen juist zij slachtoffers beschermen én daders verantwoordelijk houden.

Door die bril kijk ik nu naar de westerse betrokkenheid bij de Israël-Palestinacrisis en ik zie: omstanderschap bestaat ook in de geopolitieke arena. Welke invloed heeft dat op Palestijnen en Israëli’s ter plaatse?

In mijn zoektocht naar lokale perspectieven viel de Palestijnse Hamze Awawde me op door zijn eigenzinnige geluid. Een paar weken na 7 oktober – Gaza werd inmiddels wekenlang geteisterd door Israëlische bombardementen en een grondoffensief met duizenden doden tot gevolg – zag ik hem in een uitzending van de BBC.^* Hij stond samen met zijn Israëlische vriend Magen Inon, die op 7 oktober zijn ouders had verloren door de aanval van Hamas, te pleiten voor constructief omstanderschap.

‘Mensen weten niet hoe ze met dit conflict moeten omgaan zonder haat toe te laten’, zei Awawde. ‘Maar als je denkt dat het opstoken van antisemitisme of islamofobie het beste antwoord op de situatie is, dan zit je ernaast. We kunnen dit conflict alleen duurzaam oplossen als we stoppen met elkaar te ontmenselijken.’^*

Awawde verloor zijn opa aan Israëlisch geweld en heeft zijn hele leven op de Westelijke Jordaanoever geleden onder de bezetting. Toch maakt hij de afweging dat er iets belangrijkers is dan zijn pijnlijke verleden en het zorgwekkende heden: de toekomst.

Sinds 7 oktober reist hij, vanuit zijn tijdelijke thuisbasis Italië, de hele westerse wereld over om de Palestijnse zaak onder de aandacht te brengen en om steun te vragen. Maar hij wijst consequent iedere vorm van steun af die ten koste gaat van de menselijkheid van Israëli’s. Via een videoverbinding spreek ik hem over hoe wij, als westerse omstanders, kunnen bijdragen aan een hoopvolle toekomst voor Palestijnen en Israëli’s.

Hamze, je veroordeelt geweld tegen Palestijnen én tegen Joden. In het gepolariseerde debat is dat best een opvallend en verbindend geluid. Hoe wordt deze boodschap ontvangen?

‘Er is nu enorm veel sympathie voor de Palestijnse zaak en de Palestijnen. Als mensen in het Westen ontdekken dat ik Palestijns ben, zijn ze vaak enthousiast en willen ze meteen met me praten. Maar dat enthousiasme verdwijnt meestal zodra ik andere overtuigingen en ideeën blijk te hebben dan zij.’

Mensen vinden hun ideologie vaak belangrijker dan hoe die ideologie uitpakt voor lokale Palestijnse levens

Wat gebeurt er dan?

‘Dat hangt af van de ideologie van mijn gesprekspartner. Toen een Duitse man in een winkeltje hier in Italië hoorde dat ik Palestijns ben, liet hij me een tatoeage van de Palestijnse vlag zien. Ik zei: “Zo zeg, ik ken niet eens een Palestijn die dat heeft.” Toen wenkte hij me en liet onder zijn mouw nog een tattoo zien, van een hakenkruis. Ik schrok oprecht en zei: “Ik word bang van jou. Ik heb Joodse vrienden, ik heb Joodse lovers gehad.” Toen was hij niet meer zo enthousiast over mij. Dat soort teleurstellingen zie ik ook bij de pro-Palestinabeweging, en in mijn diplomatieke werk. Mensen vinden hun ideologie vaak belangrijker dan hoe die ideologie uitpakt voor lokale Palestijnse levens.’

Welke ideologieën in het Westen botsen met jouw vredesactivisme?

‘In de pro-Palestinabeweging, die voor een groot deel ultralinks is,^* is dat bijvoorbeeld het communisme of socialisme. Ik word aangevallen omdat ik tegen Hamas ben, of ik moet een tweestatenoplossing afkeuren omdat zij geloven dat landsgrenzen een bron van geweld zijn. Dat een tweestatenoplossing misschien wel vrede en zelfbeschikking voor Palestijnen kan brengen, is ondergeschikt.’

‘In denktanks en op evenementen hoor ik dat ik niet met politici of bedrijven moet praten, want “die zijn kapitalistisch, die horen bij de huidige wereldorde”. Dat kan wel waar zijn, maar Palestijnen hebben een heel urgent probleem dat zo snel mogelijk moet worden opgelost in een imperfecte wereld. Tegelijkertijd zegde een CEO van een groot bedrijf een afspraak af omdat mijn steun voor Palestijnen volgens hem gelijkstaat aan steun voor Hamas, en daarmee wilde hij niet worden geassocieerd.’

Schaden dit soort persoonlijke, westerse agenda’s de Palestijnse zaak?

‘Als de beweging zo vol is van eigen ideologieën, waardoor de focus onvoldoende op Palestina is gericht, dan wel. Ik zou willen dat mensen hier inzien dat Palestijnen divers zijn in hun overtuigingen, en dat ze hen als zodanig konden steunen.’

Waar kunnen wij als westerse omstanders op letten?

‘Houd de focus consistent op dezelfde fatsoenlijke, menselijke waarden voor iedereen: zelfbeschikking, gelijkwaardigheid, secularisme. Je moet een moord op een Israëli in Hebron net zo erg vinden als een Palestijn die wordt vermoord in Tel Aviv. Je kunt je geen dubbele standaard permitteren. Want die dubbele standaard is wat ons hier heeft gebracht.’

Hoe bedoel je dat?

‘De oude politieke elite, die in het Westen nog steeds aan de macht is, heeft altijd een dubbele standaard gehanteerd in het belang van Israël. Israël wordt behandeld als het enige westerse kind buiten het Westen, te midden van barbaarse Arabieren die de westerse beschaving bedreigen. Dat blijkt alleen al uit het feit dat de levens van Israëli’s er voor westerse politici meer toe doen dan die van Palestijnen.’

Waaruit blijkt dat volgens jou?

‘Westerse overheden hadden enige moeite kunnen doen om Palestijnse burgers te beschermen, zoals ze dat hebben gedaan voor burgers in Oekraïne en Kosovo. Ze hadden sancties of op zijn minst een uitdrukkelijke publieke veroordeling kunnen toepassen op de excessieve wijze waarop Palestijnse burgers tot doelwit worden gemaakt. Dat doen ze niet. En dus kan Israël doen wat het wil, zonder enige politieke of financiële consequenties.’

Als leiders naar willekeur kunnen omspringen met mensenrechten, leven we in een wereld waarin het recht van de sterkste geldt

‘In tegenstelling tot de Palestijnen: nadat Israël de Palestijnse hulporganisatie UNRWA ongefundeerd had beschuldigd van medeplichtigheid aan 7 oktober, werden direct miljoenen aan financiering stopgezet, ongeacht de desastreuze consequenties voor het Palestijnse volk.’

‘Ondertussen krijgt Israël nog altijd onvoorwaardelijke militaire steun, terwijl het hoogste gerechtshof van de VN Israël heeft gesommeerd zijn invasie van Rafah te staken vanwege de desastreuze humanitaire situatie.^* En toen het Internationaal Strafhof, na maandenlang onderzoek, een arrestatiebevel voor [de Israëlische premier] Bibi Netanyahu uitvaardigde voor vermeende oorlogsmisdaden, was het eerste dat [de Amerikaanse president Joe] Biden deed zich solidair verklaren met Netanyahu.^* Mossad, de Israëlische geheime dienst, bedreigde de aanklager zelfs,^* en niemand zei er iets van.’

En jouw overtuiging is: het helpt Palestijnen niet als de dubbele standaard, waarin Israëli’s boven Palestijnen worden geplaatst, nu de andere kant op slaat. Jij wilt de dubbele standaard zelf zien verdwijnen.

‘Het is de enige weg naar een betere toekomst. Als leiders naar willekeur kunnen omspringen met mensenrechten, als internationaal recht met voeten wordt getreden zodra een vonnis niet naar de zin is van wereldleiders, dan leven we in een wereld waarin het recht van de sterkste geldt. Dat is een jungle waarin Hamas een natuurlijke speler is. In zo’n jungle is het namelijk heel dom om gematigd te zijn: het is eten of gegeten worden, en de gematigden gaan er als eerste aan. Maar juist gematigdheid is cruciaal om op een duurzame manier uit dit conflict te komen.’

Je ziet westerse politici nog steeds beschermend optreden ten opzichte van Israël, maar onder burgers is juist enorm veel sympathie voor de Palestijnse zaak ontstaan. Verandert die steun van hier iets ter plaatse daar?

‘De protesten brengen geen beweging in de lokale situatie. Dat is heel frustrerend. Het gaat alleen iets beter in Gaza als dat in het geopolitiek belang is, zoals na de Israëlische aanval op westerse hulpverleners van World Central Kitchen, in april. Machthebbers als Biden kunnen wel invloed uitoefenen, maar doen het alleen als dat het nationaal belang dient. Het is hard power wat de klok slaat. Soft power – politieke druk uitoefenen door mensen te informeren en te mobiliseren, zoals gematigd progressieve Palestijnen en Israëli’s doen – wordt niet beloond. Dat knaagt aan ons vertrouwen in de zachte hand.’

Wat kunnen westerse burgers wél doen om te helpen?

‘Realiseer je dat er geen neutrale positie is in dit conflict. We bevinden ons te midden van een krachtenveld met Iran, Rusland, de christelijke evangelicals en de Israëlische lobby in Amerika en Europa. Die kiezen allemaal een kamp en maken de buitensporigste groeperingen – denk aan extremistische kolonisten en Hamas – sterker.’

‘Als je gematigde Israëli’s en Palestijnen niet actief steunt, verzwak je ze. Want de extremistische, polariserende krachten blijven hoe dan ook strijden voor hún overtuigingen.’

‘Dat heeft ook consequenties voor Europa, mocht je een geopolitiek argument nodig hebben om in beweging te komen. Dit conflict polariseert de westerse wereld nu al. En als het Midden-Oosten destabiliseert, kan Europa rekenen op een nieuwe vluchtelingenstroom. Maar ik denk dat het in de eerste plaats een morele onontkoombaarheid is. Je kunt het niet maken om ons in de kou te laten staan.’

Is er ook een manier om politieke invloed uit te oefenen?

‘Invloed zit ’m niet alleen in de grote aantallen, maar vooral in contact met sleutelfiguren: je kunt je eigen lokale vertegenwoordigers duidelijk maken dat je niet zult stemmen op politici die zich niet uitspreken tegen deze oorlog en de Israëlische bezetting, en vóór Palestijnse zelfbeschikking.’

‘Ik spreek politici die zich ongemakkelijk voelen over hun eigen stilte – als Israël-Palestina werkelijk een heet hangijzer wordt voor stemmers, veranderen zij wellicht van koers.’

‘Ook kun je strategisch omgaan met de media: je ego en comfort moet je ondergeschikt maken aan het Palestijnse belang. Een vriendin van me uit de Palestijnse solidariteitsbeweging werd laatst gevraagd voor een interview met een rechts georiënteerde krant. Dat was oncomfortabel voor haar, want ze kan zich totaal niet vinden in hun waarden. “Dan moet je het júíst doen”, zei ik. “Natuurlijk is praten met gelijkgestemden prettiger, maar je helpt ons meer als je deze rechtse lezers bereikt. Dit gaat niet om jou.”’