Moeten pensioenbeleggers maximale winst altijd vooropstellen?

Nederlandse pensioenfondsen beheren een reusachtige berg geld. In totaal gaat het om zo’n 1.500 miljard euro, allemaal opzijgezet om de aanvullende pensioenen te kunnen betalen, nu en in de toekomst. Dit dashboard van DNB geeft een overzicht van de activa van de pensioenfondsen.

Op welke manier wordt deze berg geld belegd? Daarover ontstond een paar weken geleden discussie in de Tweede Kamer. VVD-Kamerlid Thierry Aartsen diende samen met twee andere Kamerleden (van SGP en BBB) een motie in waarmee pensioenfondsen worden opgeroepen om het financiële rendement altijd voorop te stellen. Hier kun je de motie bekijken.

Volgens de motie, die uiteindelijk door twee derde van de Kamer gesteund werd, mogen ideële doelen niet ten koste gaan van het financiële rendement van pensioenbeleggingen.

Concreet betekent dit, aldus Mathijs Bouman in zijn column in het FD, Hier kun je de column van Bouman lezen. dat je binnenkort als pensioendeelnemer belegt in ‘sigarettenproducenten, clusterbommen, pornowebsites, gokbedrijven, belasting ontduikende multinationals, farmaceuten die medicijnpatenten opkopen en dan de prijzen vertienvoudigen, bedrijven die vakbonden verbieden, die pfas uitstoten, die klimaatbeleid tegenwerken’.

Investeren in ‘nobele doelen’ is mooi, maar mag niet ten koste gaan van het rendement voor deelnemers

‘Pensioenfondsen zijn op aarde voor een koopkrachtig pensioen’, schreef Aartsen in een toelichting op LinkedIn. Die toelichting vind je hier. Investeren in ‘nobele doelen’ is mooi, maar mag niet ten koste gaan van het rendement voor deelnemers.

De motie gaat in tegen een trend in de Nederlandse pensioenwereld om bij het beleggen verder te kijken dan enkel financieel rendement. ‘Impactbeleggen’ wordt het ook wel genoemd, wat volgens het grootste pensioenfonds van Nederland, het ABP, betekent dat beleggingen ‘een positieve, meetbare sociale en milieu-impact op de wereld’ hebben. Lees hier wat het ABP daarover te zeggen heeft.

Het ABP kondigde in maart aan 30 miljard euro te steken in impactbeleggingen gericht op klimaat, natuur en biodiversiteit. Het ABP voelt zich daarbij gesteund door peilingen die het hield onder zijn pensioendeelnemers. Die peilingen gaven aan dat een meerderheid van de deelnemers vindt dat duurzaam beleggen belangrijk is en door het ABP gedaan moet worden, zelfs als dat tot een lager pensioen zou leiden. Eerder al besloot het ABP te stoppen met fossiel beleggen, Zie op NOS.nl: ‘Pensioenfonds ABP verkoopt merendeel van de fossiele beleggingen’. net als een aantal andere, kleinere pensioenfondsen. En op NU.nl: ‘Eerste grote pensioenfonds verkoopt beleggingen in fossiele energie’.

Zo liet Pensioenfonds Detailhandel een uitgebreid onderzoek doen door de econoom Paul Smeets en twee collega’s. Ook zij kwamen tot de conclusie dat een meerderheid van de deelnemers duurzame beleggingen verkiest boven het allerhoogst haalbare rendement, waarna het fonds de daad bij het woord voegde.

Welke wens telt het meest mee?

Waar komt die motie in de Tweede Kamer dan toch vandaan?

Het belangrijkste argument van Kamerlid Aartsen en zijn collega’s tegen zulke ideële doelstellingen bij pensioenbeleggingen is dat deelname aan de aanvullende pensioenen verplicht is. Ben je werknemer in een bepaalde sector, dan moet je deelnemen aan het pensioenfonds van die sector. Als pensioenbestuurders ideële doelen een rol laten spelen bij de beleggingen, dan dringen ze die ideële doelen op aan de deelnemers. Volgens Aartsen staat het iedereen vrij om te beleggen met oog voor bijvoorbeeld klimaat of mensenrechten, maar dat moet je dan maar doen met je eigen spaargeld.

Aartsens argument heeft veel weg van Milton Friedmans argument uit de jaren zeventig dat bedrijven ernaar zouden moeten streven om zo veel mogelijk winst te behalen en verder geen andere doelstellingen moeten najagen. Het idee is dat als bestuurders van bedrijven of aandeelhouders iets goeds voor de maatschappij willen doen, dat ze dat dan maar uit eigen portemonnee moeten doen. Ze moeten niet andere aandeelhouders opzadelen met hun idealen. Dit argument – ook wel de Friedman-doctrine genoemd – was erg invloedrijk in de jaren tachtig en negentig.

Maar het denken hierover heeft sinds Friedman niet stilgestaan. Het idee dat bedrijven enkel zouden moeten streven naar een zo hoog mogelijke winst is achterhaald sinds de baanbrekende studie van Nobelprijswinnaars Oliver Hart en Luigi Zingales van een aantal jaar geleden. Die studie kun je hier bekijken. Die studie laat zien dat als aandeelhouders niet alleen om geld geven, maar ook (al is het maar een beetje) om het maatschappelijk belang, dat het voor de aandeelhouders meestal een slecht idee is om het bedrijf aan te moedigen ten koste van alles te streven naar maximale winst. De maatschappelijke schade die door een blinde focus op winstmaximalisatie ontstaat, weegt niet op tegen het extra beetje financieel rendement.

Dezelfde redenering gaat op voor pensioenfondsen. Als pensioendeelnemers niet enkel geven om financieel rendement, maar het ook belangrijk vinden dat ze niet bijdragen aan de vernietiging van de aarde of de verslechtering van de mensenrechten, wie zijn Aartsen en andere Kamerleden dan om te zeggen dat pensioenfondsen niet naar hun deelnemers moeten luisteren?

Nu zeggen Aartsen en zijn collega’s: er is ook een substantiële minderheid die geen rendement wil opgeven voor maatschappelijke doelen. Zoals Aartsen schrijft in zijn LinkedIn-post: ‘De belangen van alle deelnemers dienen meegewogen te worden.’

Dat klopt, maar waarom moet het beleggingsbeleid volledig op de wensen van deze minderheid zijn afgestemd? De logische uitwerking van Aartsens argument is dat de wensen van de meerderheid ook meegewogen worden en financieel rendement dus niet altijd voorrang krijgt op klimaat, mensenrechten en andere maatschappelijke doelstellingen.

In plaats van het aannemen van de motie van Aartsen, was het beter geweest als de politiek had gezorgd voor meer keuzevrijheid voor pensioendeelnemers.

Willen ze meedoen aan een grijs pensioenfonds dat enkel gericht is op maximaal rendement en pensioen, of meedoen aan een groen pensioenfonds dat ook andere, maatschappelijke belangen meeweegt? Het was mooi geweest als de nieuwe Wet toekomst pensioenen hier ruimte voor had gemaakt.