Waarom de strafschop voor Engeland een clear and obvious error van de VAR was (maar de VAR wel moet blijven)

Zul je net zien.

Schrijf je een stuk over de VAR, over de overtrokken kritiek op de VAR, over de ontbrekende alternatieven voor de VAR, en hoe de winst van de VAR wordt vergeten terwijl de fouten van de VAR breed worden uitgemeten.

Een stuk, kortom, over dat de VAR weliswaar irritant is, maar dat hij vrijwel altijd gelijk heeft; over hoe we jaren geleden meer juiste beslissingen en minder willekeur wilden, hoe we door de VAR precies dát kregen, en hoe we alsnog volop zitten te zaniken, zeuren en jengelen met z’n allen.

Wat je dan net zult zien, op de dag dat het Nederlands elftal zijn belangrijkste wedstrijd in jaren speelt, is dat die VAR waar je het voor opneemt, een vrij duidelijke en zeer kostbare fout maakt in het nadeel van onze jongens!

Wat is een clear and obvious error?

Je weet natuurlijk waar dit over gaat: de strafschop die Engeland tegen Nederland kreeg.

De rechtsback van Nederland, Denzel Dumfries, raakt de voet van de spits van Engeland, Harry Kane, nadat die al heeft geschoten. De scheidsrechter op het veld, Felix Zwayer, vindt het geen strafschop. De VAR, die beschikt over haarscherpe camerabeelden die hij eindeloos kan terugkijken, vindt van wel. En dat was een fout. Waarom?

Het criterium bij het terugdraaien van een beslissing door de VAR is dat de scheidsrechter op het veld een ‘clear and obvious error’ heeft gemaakt bij het beoordelen van een belangrijke situatie. Maar wat is een clear and obvious error – een heldere en duidelijke fout?

Bij feitelijke vragen als ‘is de bal over de lijn?’ of ‘staat een speler in buitenspelpositie?’ is dat goed te zeggen. Als de scheidsrechter ja zegt, en de VAR ziet dat het ‘nee’ is, dan is dat een duidelijke fout. Met de moderne camera’s zijn dit soort situaties vrijwel altijd goed te zien, ook al komt het soms neer op centimeterwerk – simpele beslissingen, kortom.

Moeilijker zijn beslissingen of iets wel of niet een strafschop is. Wat wel of niet een strafschop is, hangt af van veel factoren, die niet elke scheidsrechter op dezelfde manier weegt. De VAR grijpt alleen dan in, als hij/zij denkt dat de interpretatie van de scheidsrechter ‘duidelijk fout’ is.

Maar ja: wat is in zo’n subjectieve omgeving ‘duidelijk fout’? Stel dat de scheidsrechter beslist dat iets geen strafschop is. Wat de VAR moet bedenken is of het grootste gedeelte van de voetbalgemeenschap – of beter gezegd: het gedeelte van de voetbalgemeenschap dat de regels kent – in deze situatie wel een strafschop zou verwachten.

Dit is dus: een subjectieve beoordeling van de scheidsrechter, vergeleken met de subjectieve beoordeling van de VAR, die dan subjectief moet wegen of de meeste andere regelkenners dit met hem/haar eens zouden zijn. Als daar een ‘ja’ op volgt, dan is het een duidelijke fout. En dan adviseert de VAR de scheidsrechter om een strafschop te geven.

Was dit een clear and obvious error?

Was dit nu een clear and obvious error van scheidsrechter Zwayer? Ik zou zeggen: nee. En dus is het vooral een fout van de VAR dat de VAR Zwayer corrigeerde. Gelukkig hoef je het niet met mijn inschatting te doen, maar met de kennis van daadwerkelijke experts.

ESPN-journalist Dale Johnson, de enige journalist die vrijwel fulltime met spelregels bezig is, deelde al tijdens^* de wedstrijd zijn overwegingen in een blogpost^* – overwegingen die nog maar eens onderstrepen hoe subjectief sommige spelregels zijn, gelardeerd met ongeschreven regels.

Dat Dumfries Kane raakte, is onomstreden. Maar Johnson haalt twee ongeschreven spelregels aan waarom dit niet genoeg is voor een strafschop. Eén: als (in dit geval) Dumfries Kane raakt nadat Kane de bal op doel schoot, heeft Dumfries geen invloed meer op of Kane’s schot in het doel gaat.

De tegenwerping hierbij: als Dumfries dezelfde actie uithaalt, maar dan rond de middellijn, is het zonder twijfel wel een overtreding. Klopt, zegt Johnson, maar dan komt ongeschreven regel nummer twee in werking. Bij een strafschopsituatie ligt de lat voor wat telt als een overtreding veel hoger dan in andere situaties.

Dit raakt aan een stuk dat ik jaren geleden schreef: een strafschop is een reusachtige kans op een doelpunt, maar de situatie die eraan voorafging, is vaak totaal ongevaarlijk. Misdaad en straf zijn dus uit proportie met elkaar. Scheidsrechters voelen dat ongemak, en houden daar een beetje rekening mee – en de VAR had dat volgens Johnson ook moeten doen.

Waarom de VAR dan toch meende te moeten ingrijpen? Dit zit vermoedelijk in een nieuwe instructie die de UEFA voor het toernooi meegaf aan scheidsrechters. Kort gezegd: als een speler riskeert om behalve de bal ook de tegenstander te raken, kun je dat zien als ‘roekeloos’ spel, wat een vrije trap en een gele kaart rechtvaardigt. Die verstrenging van de regels valt overigens te begrijpen. Niet alles moet zijn toegestaan zolang je maar de bal probeert te spelen.

Maar Johnson ziet in Dumfries’ actie tegen Kane niet of nauwelijks een voorbeeld van datgene wat de UEFA bedoelde. Zwayers beslissing dat dit ‘geen strafschop’ waard is, is daarmee geen duidelijke fout. En daarmee is er dus geen aanleiding voor de VAR om in te grijpen.

Johnson: ‘Valt te begrijpen waarom een scheidsrechter hier een strafschop in ziet? Ja. Haalt dit de hoge drempel van een heldere en duidelijke fout voor een ingreep van de VAR? Nee.’

Hij stond niet alleen. Christina Unkel, voormalig scheidsrechter en nu spraakmakend analist en spelregelexpert bij de Britse televisiezender ITV, kwam tijdens de wedstrijd met dezelfde mening, en publiceerde^* donderdag haar eigen vergelijkbare redenering.

Actieve scheidsrechters mogen zich niet publiekelijk uitspreken over beslissingen van hun collega’s, dus we weten niet wat scheidsrechters denken. Wie weet komt de UEFA in de komende dagen met een overtuigende uitleg waarom het besluit van de VAR toch juist was.

Maar waarschijnlijk is dit niet. Unkel en Johnson zijn erg goed geïnformeerd – en als zij hier niet of nauwelijks een strafschop in zien, is het stug dat de lat ‘clear and obvious error’ binnen een groot deel van de voetbalgemeenschap wordt gedeeld.

De VAR: misschien kan hij beter, blijven moet 'ie zeker

Dus dan toch maar weg met de VAR?

Nee, natuurlijk niet. De VAR zal altijd fouten blijven maken, omdat veel voetbalspelregels kwesties van interpretatie zijn, die binnen seconden beslecht moeten worden. Maar de VAR herstelt zo veel meer schade dan dat hij aanricht. De vele doelpunten, rode kaarten, strafschoppen die onterecht zouden zijn toegekend of afgekeurd in afwezigheid van de VAR, krijgen veel te weinig waardering.

Waarom dat zo is? Welnu, die fouten van de scheidsrechter bestaan vaak maar een minuutje en dan heeft de VAR er alweer een streep doorgehaald. Dit voelt vanzelfsprekend; de wereld is weer in orde. Next. De fouten die de VAR wél nog steeds maakt, daarentegen, zijn definitief, en krijgen eindeloze aandacht, zeker als ze in belangrijke wedstrijden worden gemaakt.

Dus ja: de Engelse strafschop was een clear and obvious error van de functionaris die is uitgevonden om clear and obvious errors de wereld uit te helpen. Maar er is ook goed nieuws. De VAR zal zeer waarschijnlijk steeds beter worden, zoals scheidsrechters al jaren beter worden. Ik zag daar toevallig nu net een mooie aanwijzing voor.

De Engelse voetbaljournalist Michael Cox had Nederland-Engeland uit 1993 helemaal teruggekeken.^* Bekend is dat de scheidsrechter Ronald Koeman volstrekt onterecht geen rode kaart gaf, wat Engeland de wedstrijd kostte. (Koeman scoorde ook nog eens.) Maar Cox zag iets opvallenders. Hij zag hoe Nederland een volkomen correct doelpunt had gescoord, dat werd afgekeurd wegens buitenspel.

Buitenspel was het zeker niet – meters niet zelfs. Een bizarre beslissing die in tijden van de VAR zeker was teruggedraaid. Maar dat is hier niet het punt. Het punt is dat anno 2024 geen grensrechter deze situatie nog voor buitenspel zou aanzien.

Neem de goal die de Engelsman Bukayo Saka woensdagavond scoorde tegen Nederland.

De grensrechter vlagde voor buitenspel van Saka’s ploeggenoot Kyle Walker, maar de NOS-commentator zag het somber in. Geholpen door de herhaling wist hij het zelfs zeker: Walker stond niet buitenspel, dit wordt een doelpunt. Maar: nee. De VAR zag dat de grensrechter het juist had gezien.

Precies: de grensrechter had live scherper gezien wat de commentator in een vertraagde herhaling nog verkeerd zag.

Grensrechters en scheidsrechters zijn, kortom, beter en beter geworden, en ik denk dat het met de VAR precies zo zal gaan. Dit moet toch heel veel troost bieden, als we zondag de finale zonder onszelf aan het kijken zijn.*

*Of misschien ook niet.