Een romantische film over huiselijk geweld? Dat is minder vreemd dan het lijkt

Een verhaal over huiselijk geweld vertellen via een gigantische Hollywoodproductie, in de vorm van een romantische dramafilm, is gewaagd. Enerzijds kun je een enorm publiek bereiken met een verhaal dat veel mensen aangaat, want huiselijk geweld komt veel voor.^* Anderzijds kan de druk om veel kijkers te trekken en omzet te draaien ervoor zorgen dat je keuzes maakt die aan een gevoelig, genuanceerd en moeilijk onderwerp als dit geen recht doen.

De makers van blockbuster It Ends with Us namen de gok. De film is gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Colleen Hoover, die het boek schreef met het leven van haar eigen moeder in gedachten. ‘Mijn vroegste herinnering’, vertelt ze in een interview, ‘is dat ik me samen met mijn zus in mijn slaapkamer verstop. Ik moet een jaar of twee zijn geweest. Ik gluurde om het hoekje en zag dat mijn vader een televisie naar mijn moeder smeet. Niet lang daarna heeft ze hem verlaten.’

In It Ends with Us probeert bloemiste Lily een eigen leven en bedrijf op te bouwen in een nieuwe stad. Ze maakt zich los van haar jeugd, die werd getekend door mishandelingen van haar moeder, door haar vader. Als Lily goed op weg is met een eigen winkel, enthousiaste klanten en een nieuwe vriendschap, komt ze ook nog eens een knappe neurochirurg tegen die als een blok voor haar valt. Het lijkt allemaal fantastisch, tot blijkt dat haar nieuwe liefde ook controledrang en gewelddadige uitbarstingen heeft – precies zoals haar vader vroeger had.

Tegen een prachtig decor, met even zo prachtige acteurs en een opzwepende soundtrack, wordt een belangrijke vraag centraal gesteld: hoe kom je los van geweld en slachtofferschap als dat je met de paplepel is ingegoten?

Niks romantisch aan huiselijk geweld

De film is een doorslaand succes. In de vierde week sinds de verschijning op 9 augustus zette de film wereldwijd al meer dan 300 miljoen dollar om.^* Van Elle en Glamour tot The New York Times en NRC; media raken er niet over uitgeschreven. Maar tegelijk met dat succes kwam ook de kritiek. De film zou partnergeweld ‘romantiseren’^* en hoe de film wordt gepromoot door de cast, met name door actrice Blake Lively die Lily speelt, zou laten zien dat niet wordt begrepen hoe serieus dit onderwerp is. Het ontbreken van een triggerwarning voorafgaand aan de film zou ongevoelig zijn richting mensen met soortgelijke ervaringen, die nietsvermoedend in de zaal zitten.^*

Haar rol als ambassadeur voor slachtoffers van huiselijk geweld maakt Lively volgens critici niet waar

‘Grab your friends, wear your florals!’ De uitnodiging van Lively op Instagram om de film te gaan zien, viel helemaal verkeerd. Fans noemen haar ‘ongevoelig’ en ‘toondoof’. In een opiniestuk voor het Britse Glamour schrijft een slachtoffer van partnergeweld dat ze ‘zo ver mogelijk’ bij zowel het boek als de film uit de buurt wil blijven, uit angst te worden geconfronteerd met haar verleden. Ze schrijft: ‘Je kunt mensen niet onvoorbereid onderwerpen aan dit soort geweld op een groot scherm, door ze te lokken met een slimme marketingtruc.’^*

‘Laten we [huiselijk geweld] alsjeblieft niet proberen op te leuken om bioscoopkaarten te verkopen. Er is niets leuks, schattigs of romantisch aan’, staat er in een opiniestuk op LINDA.nl.  ‘Huiselijk geweld wordt al te vaak genormaliseerd, gebagatelliseerd of zelfs geromantiseerd’, zegt onderzoeker partnergeweld bij het Radboudumc Nicole van Gelder tegen RTL Nieuws.

Hoe doorbreek je een taboe? Draai er niet omheen

Lively heeft zich voor haar rol verdiept in het onderwerp: ter voorbereiding sprak ze bijvoorbeeld uitgebreid met slachtoffers, om zich goed in te kunnen leven. Maar behalve leading lady is ze ook co-producent van de film, wat haar een verantwoordelijkheid geeft die verder gaat dan het witte doek. En die rol, als ambassadeur voor slachtoffers van huiselijk geweld, maakt ze volgens critici niet waar.

Over één ding zijn kritische fans en journalisten het eens: een taboe doorbreek je niet als je om de hete brij van dat taboe heen draait. En dat is wel wat Lively doet, vinden ze, als ze het gesprek over huiselijk geweld in het echte leven ontwijkt. Bijvoorbeeld door tijdens de promotie van de film te focussen op Lily als bloemiste, en niet op Lily als slachtoffer. Door – in eerste instantie – niet proactief te verwijzen naar hulplijnen voor slachtoffers van huiselijk geweld, en door overduidelijk géén aanspreekpunt te willen zijn voor mensen die zich in de film herkennen.

In een interview wordt Lively gevraagd hoe mensen het beste persoonlijke ervaringen met haar kunnen delen, als die behoefte er is. ‘Vraag je nu naar mijn adres?’ zegt Lively sarcastisch.^* ‘Mijn telefoonnummer? Moet ik misschien mijn live-locatie delen?’

Misschien had Lively gewoon een slechte dag, misschien was ze moe van de hele tour, maar deze reactie – én de kritiek erop – maakt ook iets anders duidelijk: hoe moeilijk het is om over huiselijk geweld te praten, en hoe moeilijk het is om het ‘juiste’ te doen als omstander.

Vijf tot zes kinderen per basisschoolklas maken huiselijk geweld mee

Onderzoek van het CBS uit 2022 laat zien dat 9 procent van de bevolking van 16 jaar en ouder in het voorgaande jaar slachtoffer werd van huiselijk geweld.^* Dat zijn bijna 1,3 miljoen mensen die fysiek geweld, dwingende controle of stalking meemaakten. Als je ervaringen met verbaal geweld erbij optelt, komt het CBS uit op 4,6 miljoen mensen. 22 procent van de respondenten gaf aan dat zij voor hun twaalfde levensjaar al slachtoffer waren van één of meerdere vormen van huiselijk geweld.

Als dat percentage door de jaren constant is gebleven, zou dat anno nu gaan om 350.000 kinderen van de basisschoolleeftijd.^* Dat zijn vijf tot zes kinderen per basisschoolklas.^*

Deze cijfers laten zien dat we allemaal kinderen kennen die lijden onder huiselijk geweld. Dat wij allemaal volwassenen kennen die daar als kind slachtoffer van zijn geweest en die daar mogelijk nog steeds gevolgen van ervaren; want huiselijk geweld kan leiden tot hechtingsproblematiek, traumaklachten en emotionele onveiligheid. Ook laat onderzoek zien dat deze kinderen een grotere kans hebben om later zelf in gewelddadige relaties te belanden, of zelf pleger te worden.^*

Het vraagt moed om jezelf in iemand te herkennen die wordt gecontroleerd of mishandeld. Of in iemand die dat bij een ander doet

Wij zijn, kortom, allemaal buren, collega’s, docenten, huisartsen, familie, vrienden en sportcoaches van gezinnen waarin huiselijk geweld speelt; als we al niet degene zijn die zélf onderdeel zijn (geweest) van zo’n gezin.

Hoe verhouden we ons daartoe, als omstander? Wat zeg je tegen ouders, als je het vermoeden hebt dat er iets niet klopt in een gezin? Durf je aan te kloppen bij je buren als je hoort dat het daar stelselmatig escaleert? Schakel je professionele hulp in als mensen de boot afhouden, of niet? Vraag je een bekende naar een wond of een blauwe plek waar je een niet-pluisgevoel bij krijgt? Zeg je er wat van, als je vindt dat je vriendin door haar partner te dwingend of te dominant wordt behandeld? En blijf je aan boord als iemand die jij kent verstrikt zit in een gewelddadige relatie en niet zomaar in staat is om die te verlaten?

Behalve dat deze dilemma’s op zichzelf al ingewikkeld genoeg zijn – want wanneer maak je het erger, en wanneer maak je het beter? – houden ze ons ook nog eens een pijnlijke spiegel voor: onze buren, vrienden en familieleden lijken op ons. En als zij slachtoffer kunnen worden van huiselijk geweld, kan het ons ook overkomen.

Het vraagt moed om jezelf in iemand te herkennen die wordt gecontroleerd of mishandeld. Of in iemand die dat bij een ander doet.

We blijven liever op afstand van huiselijk geweld

Zowel de kritiek als de populariteit van de film laten zien hoe herkenbaar huiselijk geweld voor veel mensen is, en hoe graag we daar tegelijkertijd afstand van willen bewaren. Het is makkelijker om de oplossing voor dit probleem bij anderen neer te leggen: bij hulpverleners die ervoor hebben geleerd, bij beleidsmakers die het in hun portefeuille hebben, slachtoffers die eraan lijden, of bij acteurs die een rol vertolken – zodat wij op afstand kunnen blijven, uit die verwarrende realiteit van onveilige mensen en vervaagde grenzen.

De makers van It Ends with Us hebben invoelbaar gemaakt hoe bedreigend en beangstigend die verwarrende realiteit is. Scène na scène voel je als kijker dat het geweld verpakt zit ín de romantiek van de liefdesrelatie. Uitingen van liefde zijn meeslepend, overdonderend, picture-perfect romantisch, en kunnen tegelijkertijd uitmonden in geweld. De film laat zien: het is niet alleen angst voor de dader die slachtoffers ervan weerhoudt om te vertrekken; het is vaak ook liefde die maakt dat slachtoffers blijven.

Door ook de romantische, meeslepende kant van deze gewelddadige relatie in beeld te brengen, trekken de makers huiselijk geweld uit het stereotiepe narratief van onsympathieke daders en zielige slachtoffers – én maken ze het tegelijkertijd onderwerp van gesprek bij een breder publiek. Dat is een nuttige bijdrage aan het maatschappelijke debat. Want dat is nu precies de eerste stap naar herstel voor mensen die huiselijk geweld hebben meegemaakt: dat ze hun verhaal kunnen vertellen. En dat er zonder oordeel naar hen geluisterd wordt.