Op een van de koudste plekken in Europa is de Koude Oorlog weer in volle gang

Ik had er al eens van gehoord: Kirkenes, het Noorse dorp dat 400 kilometer boven de poolcirkel en op een kwartier rijden van de grens met Rusland ligt. Oud-collega Lennart Hofman schreef er in 2022 een reportage over, twee weken voordat de Russen Oekraïne binnenvielen. Toen al was in die regio, door schrijver Bill Bryson in zijn boek Neither Here Nor There de ‘koudste, donkerste, guurste, meest afgelegen plek in Europa’ genoemd, een hybride conflict gaande tussen de NAVO en Rusland. Tweeënhalf jaar later zijn de spanningen alleen maar verder opgelopen, schrijft journalist Ben Taub van The New Yorker.

Taub verbleef in totaal drie maanden in Kirkenes en maakte de eenzame poolnachten mee, à la het vierde seizoen van True Detective. Hij stapte aan boord van een vliegtuig dat onderzeeërs in de smiezen houdt en zag hoe het toestel bij een snelheid van 800 kilometer per uur in de lucht werd bijgetankt. Hij ging mee op patrouille met Noorse grenswachten die vanuit een hutje in de middle of nowhere luisterden naar Russische militaire activiteit, kilometers verderop in de grauwe duisternis. Hij was getuige van een dubieuze vrouw die vanaf een veerboot nauwlettend filmde hoe het schip langs Vardø voer, een Noors plaatsje met drie radarstations.

Taub interviewde een kleurrijke reeks locals: de politieagent die vluchtelingen uit het Midden-Oosten en Afrika vanuit arctisch Rusland Noorwegen zag binnenkomen in rolstoelen en op fietsen; een journalist van internetkrant The Barents Observer, die werd ontslagen toen hij een kritische column schreef over de Russische annexatie van de Krim en toen een onafhankelijke doorstart maakte; een grensbewaker die in de luren werd gelegd door een Russische dubbelagent en anderhalf jaar in een gevangenis in Moskou eindigde.

Vooralsnog blijft het bij Russische ‘vissersschepen’ die Noord-Europese havens in kaart brengen, straaljagerformaties die hun missie vlak voor de grens met Noorwegen afbreken en gekissebis over bloemenkransen voor de Sovjetsoldaten die Kirkenes in de Tweede Wereldoorlog bevrijdden van de Duitsers. Maar onder het vernis van verbroken vriendschapsbanden en gestagneerde handel schuilt een reële angst voor het historisch revisionisme van de Russisch-orthodoxe kerk en daadwerkelijk Russisch geweld. De regionale politiecommissaris heeft het standaardwerk van de Chinese filosoof-generaal Sun Tzu over oorlogsvoering er alvast maar bij gepakt.