‘Achteraf betalen’ kost de samenleving veel te veel
De Bijenkorf, Rituals, het Rijksmuseum: binnenkort neem je hier je aankopen mee naar huis zonder direct af te rekenen. Althans, als het aan Klarna en Adyen ligt.
Deze betaalreuzen willen het ‘koop nu, betaal later’-model dat online al helemaal is ingeburgerd naar de fysieke winkelstraat brengen. Binnenkort kun je op de 450.000 terminals van Adyen, verspreid over Europa, Australië en Noord-Amerika, simpelweg je pas tegen de lezer tikken en kiezen: nu betalen, of pas na veertien tot dertig dagen.
Verontrustend? Welnéé. Zo doen we immers al jaren aankopen met een creditcard. Ook als je tot wel 15 procent rente over je schuld betaalt.
Bovendien, achteraf betalen is al jaren doodnormaal in webwinkels. Elk jaar stellen Nederlanders tientallen miljoenen betalingen uit als ze spullen bestellen, en dat aantal groeit snel.
‘Betaal zoals je wilt: vooraf of achteraf’ prijkt op Wehkamp, nog voor je dat katoenen dekbedovertrek in je winkelmandje hebt geklikt.
Als een online warenhuis in handen van private equity dit mag aanbieden, *dan toch zeker ook de groenteboer en de bakker op de hoek? Is toch ook lekker voor hún inkomsten?
Wat kan er in hemelsnaam fout gaan?
Schulden als verdienmodel
Wie het onderzoek van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) uit april erbij pakt, ziet dat aanmaningskosten bij bepaalde aanbieders maar liefst 40 procent van hun inkomsten uitmaken.* Met andere woorden, het verdienmodel van partijen als Klarna, Riverty en Tinka leunt zwaar op mensen die simpelweg niet kúnnen betalen.
Maar liefst 13 procent van de gebruikers onder de 25 krijgt te maken met aanmaningskosten bij wanbetaling
Zo kom je uit bij kwetsbare groepen, zoals impulsieve jongeren, die nog geen financiële buffer hebben opgebouwd. Tussen 2015 en 2020 verdubbelde het aantal jongeren met betalingsproblemen al bijna.* Nu achteraf betalen populair is, zien we dat maar liefst 13 procent van de gebruikers onder de 25 te maken krijgt met aanmaningskosten bij wanbetaling. Bij 4 procent daarvan staat er vervolgens een incassobureau op de stoep,* en dan kunnen die oortjes van 50 euro ineens oplopen tot een schuld van 800 euro.
Bij de 25- tot 34-jarigen is het percentage wanbetalers zelfs nog hoger. Kijk je naar alle leeftijdsgroepen, dan groeide het aantal verzoeken tot betalingsuitstel in één jaar met 55 procent.*
De AFM ontdekte ook nog iets anders. Niet alleen jongvolwassenen maken graag gebruik van achteraf betalen, ook minderjarigen doen dat vaak. In 2023 maakten zij in Nederland bijna 600.000 keer gebruik van koop-nu-betaal-later.* Ruim één transactie per minuut, dag en nacht. Drie aankopen sinds je deze column begon te lezen.
Wanneer het misgaat – en dat gebeurt dus regelmatig – zijn het niet Klarna of Riverty die de rekening betalen, maar de maatschappij. Problematische schulden kosten de samenleving jaarlijks minstens 8,5 miljard euro, volgens een interdepartementaal beleidsonderzoek van afgelopen zomer.* Dat is gemiddeld bijna 500 euro per persoon per jaar.
Waar hebben we dit eerder gezien?
Op 1 oktober 2024 vroeg Tweede Kamerlid Don Ceder (ChristenUnie) wat het kabinet vindt van de plannen van Klarna en Adyen.* Staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie en Veiligheid, PVV) toonde zich bezorgd, maar beloofde uiteindelijk niet meer dan een gesprek met de betaaldiensten, en verwees naar een Europese richtlijn die pas eind 2026 in werking treedt.
Het voelt als een herhaling van de wetgeving rond online gokken. Drie jaar geleden werd dat gelegaliseerd, en waren gokreclames plotseling overal. Beleidsmakers kenden de risico’s voor kwetsbare mensen, maar lieten de markt haar gang gaan. Zelfs na alarmerende cijfers,* smeekbedes van verslavingsdeskundigen* en moties in de Tweede Kamer* vielen beleidsmakers eindeloos terug op zelfregulering en ‘gesprekken met aanbieders’.
De problemen lopen nog altijd op.
Het zou verfrissend zijn als er deze keer wél op tijd wordt ingegrepen. Door achteraf betalen niet alleen uit de winkelstraat te weren, maar ook van het internet te verdrijven. Zo niet, dan maken betaalreuzen straks schaamteloos winst over de rug van kwetsbare mensen, en draait de belastingbetaler uiteindelijk voor de schade op.