Waarschuwing: een loeiend neoliberale podcast over een efficiëntere overheid

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Luisteraars (en kijkers)! Na veertien jaar van liberaal bewind zou je denken: daar hou je in ieder geval een kleinere overheid aan over. Maar niets blijkt minder waar.

Bleef het aantal ambtenaren bij de Rijksoverheid tussen 2010 en 2018 nog hangen op zo’n 110.000 fte,^* in de afgelopen vijf jaar is dat geëxplodeerd naar 147.841 fte^* (exclusief politie, defensie en zelfstandige bestuursorganen). Dat getal zou nog hoger zijn, ware het niet dat 32.139 vacatures onvervuld blijven (dat waren er in 2019 nog 16.000).^*

Het kabinet-Schoof zegt deze groei van het ambtelijk apparaat terug te willen draaien, maar hoe dat precies gaat gebeuren is nog onduidelijk.

Afijn, het vormt een mooie aanleiding om het in de Jesse Frederik Show eens te hebben over de productiviteit bij de overheid.

Waarom blijft de ambtenarij groeien?

Nu wordt het streven naar efficiëntie bij de overheid inmiddels vaak beschouwd als neoliberalisme van de ergste soort. Voormalig minister van Binnenlandse Zaken Hanke Bruins Slot speechte een poos geleden: ‘Te lang domineerde bij de overheid de filosofie van het New Public Management. Die wordt vooral gekenmerkt door efficiency en doelmatigheid.’^*

Dat er dingen mis kunnen gaan door dom te sturen op verkeerde indicatoren van ‘efficiency’ is natuurlijk waar. Tegelijkertijd wordt dit ook maar al te vaak een excuus om weinig bedachtzaam om te springen met de besteding van belastinggeld.

En je mag je bij een plotselinge groei van 30 procent in het ambtenarenapparaat natuurlijk best afvragen: waar komt die vandaan? En wat zien we daarvan terug?

Daarover heb ik het met Roel Bekker, een man met een ellenlang ambtelijk cv. Ooit begonnen bij het ministerie van Volkshuisvesting, toen topambtenaar bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en van 2008 tot 2010 – relevant voor dit gesprek! – de secretaris-generaal voor de vernieuwing van de rijksdienst. Dat was de laatste politieke poging om het ambtelijk apparaat enigszins in te slinken – niet alleen door te saneren, maar juist ook door te investeren.

We bespreken de groei van het ambtelijk apparaat: wat zijn de oorzaken? Hoe kan het dat ongeveer de helft van de personeelsuitgaven nu ‘overhead’ betreft^* (bij andere organisaties vaak rond de 15 procent)?^* Wat zijn nu de plannen van het nieuwe kabinet om te saneren, en zijn die verstandig?

Een nogal losse omgang met belastinggeld

Bekker vertelt over zijn eigen poging tot afslanking van het ambtelijk apparaat. Hoe we toen eigenlijk niet eens wisten hoeveel ambtenaren precies in dienst waren. Hoe ministeries ambtenaren aan elkaar detacheerden, waarbij ze opeens verdwenen in het administratieve luchtledige en nergens in dienst bleken.

En we hebben het over vroeger. Je hoort weleens dat het allemaal misging rond de jaren tachtig, toen ambtenaren zich opeens moesten bezighouden met onwelriekende begrippen als doelmatigheid. Maar hoe ging het er eigenlijk aan toe op het ministerie van Volkshuisvesting, toen Bekker daar in de jaren zeventig werkte?

Bekker vertelt over de nogal losse omgang met belastinggeld indertijd. Zo kwam hij er als plaatsvervangend secretaris-generaal achter dat er ‘400 miljoen kwijt was’ bij de Rijksgebouwendienst – wel uitgegeven, geen idee waaraan.

Leesvoer bij deze aflevering:

• De boeken van Roel Bekker over de ambtelijke dienst: Marathonlopers rond het Binnenhof (een titel die gezien onze huidige premier zijn tijd ver vooruit was) en De hoogste ambtenaar.
• Het onderzoek van de Algemene Rekenkamer naar de productiviteit van uitvoeringsorganisaties.
• Op de website van het Instituut voor Publieke Sector Efficiëntie Studies is veel onderzoek beschikbaar over de productiviteit van de publieke sector.