Door bijles-op-bijles wordt school een strijdtoneel, in plaats van een plek om te leren

Zeven jaar geleden verhuisde ik naar Engeland voor mijn studie. Hoe langer ik hier verblijf, des te sterker wordt mijn overtuiging dat ik ooit zal terugkeren naar Nederland. Dat heeft niets te maken met de Britten (hoffelijk), de taal (kleurrijk) of zelfs het eten (gefrituurd), maar alles met het onderwijs voor kinderen.

Onderwijs is in het Verenigd Koninkrijk een positioneel goed. Het gaat er niet alleen om wat je op school hebt geleerd of wat je kunt, maar vooral hoeveel onderwijs je hebt gehad in vergelijking met anderen. School is hier geen plek om te leren, maar onderdeel van een ratrace. Ouders geven bergen met geld uit om hun kinderen een streepje voor te geven.^*

In Nederland is de invloed van privéonderwijs gelukkig nog beperkt, en draait leren minder om concurrentie dan in het VK. Maar wie goed kijkt, ziet dat schaduwonderwijs ons land binnensijpelt. Huiswerkbegeleiding, examentrainingen en privéscholen maken een stille, langzame opmars. En bieden een markt voor wie het kan betalen.

Schaduwonderwijs groeit in Nederland

Toen ik eindexamen deed, zag ik hoe welvarende ouders hun kinderen massaal naar examentrainingen stuurden. Een paar duizend euro voor wat cursussen? Geen probleem. Je wilt immers het beste voor je kind.

Die gedachte lijkt steeds breder te leven. Nederlanders gaven in 2022 472 miljoen euro uit aan onderwijsondersteuning, ruim drie keer zoveel als tien jaar geleden. Het aantal bijlesbureaus is in diezelfde periode bijna verdrievoudigd, vooral in het westen van het land.^* En hoewel er nog geen 150 privéscholen in Nederland zijn, is dat aantal in slechts twee jaar tijd wel verdubbeld.

Komt dat doordat ouders zich zorgen maken over het gebrek aan kennis van hun kinderen? Vrezen ze dat geometrische bewijzen, Franse werkwoorden of de wetten van Newton niet beklijven? Dat hun kinderen te weinig literatuur lezen, of de vaderlandse geschiedenis onvoldoende kennen?

Waarschijnlijk niet. Het gaat eerder om iets anders. Ouders willen hun kind een voorsprong geven – of op zijn minst geen achterstand. Hoezo geen vwo, als je met genoeg geld en bijles het advies van de leraar van groep 8 kunt weerleggen door de eindtoets veel beter te maken dan de leerkracht had verwacht?

Als je eenmaal begint, is er geen weg terug. Hoe meer ouders hun kinderen naar extra lessen sturen, hoe sterker anderen het gevoel krijgen dat ze niet kunnen achterblijven. Het is fomo: fear of missing out. Zo krijg je een sneeuwbaleffect, met bijles-op-bijles-op-bijles.

Een schoolsysteem van haves en havenots

Waar dit op termijn toe kan leiden, heb ik de afgelopen jaren in het Verenigd Koninkrijk gezien. Van alle geïndustrialiseerde landen besteden alleen Chilenen een groter deel van hun inkomen aan privaat onderwijs dan Britse ouders.^*

School is in het Verenigd Koninkrijk een manier om de concurrentie af te troeven, in plaats van een plek voor persoonlijke groei en plezier. Om naar de ‘juiste’ universiteit te gaan, moet je naar de ‘juiste’ school, en ook daar moet je uitblinken.

Privéscholen trekken met hun hoge salarissen de beste leraren aan en plukken publieke scholen leeg.^* Kun je dat niet betalen, dan grijp je naar privébijles als alternatief. In Londen volgt bijna de helft (!) van de kinderen extra onderwijs buiten school.^*

Elke ouder hoopt zijn kind een voorsprong te geven. En zo blijft de maatschappij immense bedragen pompen in de bodemloze put van de onderwijsindustrie. Uiteindelijk verliest iedereen: dit systeem veroorzaakt een grotere druk op kinderen, vreet geld en vergroot de kansenongelijkheid.

Toch sta je als ouder voor die onvermijdelijke keuze: doe ik mee of hou ik me erbuiten? Want je wilt immers het beste voor je kind.

In Nederland kan nog ingegrepen worden

Als bijlessen en privéscholen een te groot deel van het onderwijssysteem worden, kan de politiek er weinig meer tegen doen. Hoe sterker de industrie, hoe duurder het is om een geforceerde krimp van privaat onderwijs op te vangen binnen het publieke onderwijssysteem. Zodra je voorbij een bepaald punt bent, is terugdraaien haast onmogelijk.

In het Verenigd Koninkrijk zijn ze dat punt allang voorbij. Wij in Nederland gelukkig nog niet. Maar in het regeerakkoord staat niets concreets over bijlessen, examentrainingen of privéscholen. Als we de vrije markt in het onderwijs op zijn beloop laten, betalen we uiteindelijk allemaal de prijs. Nu kunnen we het nog in de kiem smoren.