Klein land, grote plannen. Hoe ziet Nederland er in de toekomst uit?

Gelderland moet bijna twee keer zo groot worden.

Als het kabinet al zijn plannen wil uitvoeren – van woningbouw en schone energie tot aan verkeer en landbouw – dan passen die niet binnen 5.137 Gelderse vierkante kilometers. En dan is er ook nog ruimte nodig voor de uitbreiding van natuurgebieden en het verbeteren van de waterkwaliteit.

Nu is de uitkomst van de berekening die de provincie een paar jaar geleden maakte misschien wat overdreven. Maar die raakt aan een probleem waar heel Nederland mee zit: er zijn veel meer toekomstplannen dan er ruimte is om die uit te voeren.

Gelderland is namelijk lang niet de enige provincie waar het krap wordt. Zuid-Holland schatte in dat die provincie een kwart groter moet worden om alle kabinetsplannen tot 2050 uit te kunnen voeren. In Noord-Holland is dat 27 procent. Een woordvoerder van de provincie Overijssel mailt: ‘Ik kan je in z’n algemeenheid zeggen dat alle ruimteclaims bij elkaar opgeteld niet passen.’

In dit kleine land 900.000 woningen bouwen, nieuwe wegen en spoorlijnen aanleggen, voldoende duurzame energie opwekken én de hoeveelheid landbouwgrond gelijk houden of zelfs uitbreiden – dat kan gewoon niet. Zelfs de koning weet dat. Hij zei het ons al in de troonrede: ‘Overal is ruimte voor nodig. Bij elkaar opgeteld past dat niet in één Nederland.’

Dus is het tijd om keuzes te maken: Hoe willen we dat Nederland er in de toekomst uit gaat zien? Waar maken we ruimte voor, en waarvoor niet?

Het land is vol: niets nieuws

Vooropgesteld: dat ruimte schaars is in Nederland, was al wel bekend. Al sinds de jaren vijftig klinkt de waarschuwing dat het land vol dreigt te raken. Keer op keer blijken er toch nog wat mensen, huizen, wegen, spoorlijnen en bedrijventerreinen bij te passen. Als in een IKEA-woonkamer waarin elke keer weer een hoekje onbenut blijkt te zijn.

Tot 2010 bestond er een ministerie dat precies bepaalde waar in Nederland woningen moesten komen, waar plek was voor bedrijven en welke gebieden groen moesten blijven. Dat was het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), na de Tweede Wereldoorlog opgericht om de wederopbouw in goede banen te leiden. En met succes: Nederland heeft inmiddels de reputatie heel goed te zijn in de inrichting van een klein landje.

Maar die goede naam maakt ons land niet langer waar. In 2010 werd het ministerie van VROM afgeschaft door het kabinet-Rutte I. Het zou te log en bureaucratisch zijn, Kamerleden klaagden over de ingewikkelde regels op het gebied van milieuoverlast en het kabinet wilde graag een kleinere overheid. Provincies en gemeenten zouden zelf een stuk beter weten wat er in hun regio’s nodig was.

‘Nederland is af’ – niet dus

Bovendien, dachten veel beleidsmakers en wetenschappers, was Nederland wel af. De Deltawerken waren voltooid, wegen en spoorlijnen aangelegd en volgens de voorspellingen van toen zou de bevolking niet meer groeien. Op den duur zou het aantal inwoners zelfs gaan dalen!

Het is moeilijk voor te stellen dat ze er veertien jaar geleden nog zo over dachten. In de tussentijd is alleen al het tekort aan woningen flink opgelopen, want door migratie blijft de bevolking groeien. Groen gebied verdwijnt in hoog tempo, onder andere omdat voor al die pakketjes steeds meer distributiehallen nodig zijn. Door de grote aantallen koeien zit er veel te veel stikstof in de lucht – en dat tast kostbare natuurgebieden aan. En wat te denken van de watertekorten in droge zomers, waardoor er meer ruimte nodig is om zoet water op te slaan?

De problemen waren nog nooit zo urgent als nu, zei Rijksbouwmeester Francesco Veenstra twee jaar geleden in NRC. Dat vond ook het vorige kabinet, dat met Hugo de Jonge (CDA) al een nieuwe minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) had aangesteld. Inmiddels is er weer een eigen ministerie, onder leiding van Mona Keijzer (BBB). Zij moet alle claims op de ruimte met elkaar in evenwicht zien te brengen.

Vechten om vierkante meters

Maar totdat Keijzer daarin slaagt, blijft het in Nederland vechten om vierkante meters. Zo wil het ministerie tempo maken met de bouw van nieuwe woningen, terwijl provincies ook ruimte willen houden voor windmolens en weidevogels, en drijft het droog houden van nieuwbouwwijken in lage gebieden waterschappen tot wanhoop. Verzet de Noord-Groningse gemeente Het Hogeland zich tegen de mogelijke komst van twee kerncentrales in de Eemshaven. En willen burgers oude bomen in Amelisweerd redden door de verbreding van een snelweg te verhinderen.

De komende tijd zal ik het land doortrekken om dit spanningsveld in kaart te brengen. In een serie stukken zal ik laten zien welke belangen er spelen, wie er uiteindelijk de knoop doorhakt en wie er vervolgens aan het kortste eind trekt. Ben jij verwikkeld in een conflict over de inrichting van de ruimte in of rondom je woonplaats? Of help je juist zo’n conflict op te lossen? Stuur me vooral een mail.

Goede beslissingen kun je niet nemen als je steeds brandjes moet blussen (of overstromingen moet tegengaan). Daarvoor is perspectief nodig. Ik zal dus ook op zoek gaan naar mogelijke toekomstbeelden voor ons land. Wat past wél? Hoe ziet een Nederland eruit dat is aangepast aan het stijgende water? Waarin de bewoners minder dierlijke producten eten, en er dus minder landbouwgrond nodig is voor de productie van veevoer? Waar is er ruimte voor de natuur, en hoe vinden we genoeg plek voor huizen, bedrijven en boeren?

Zoals een woordvoerder van de provincie Zuid-Holland zei: bij een wetsvoorstel hoort meestal een begroting in geld, maar niet in ruimte. Laten we daar verandering in brengen.