Echt iets betekenen voor je medemens? Ga fulltime werken

Wie weleens een column van mij leest, zal me ongetwijfeld typeren – of wegzetten – als progressief. Toch is er ten minste één conservatieve uitspraak van een Britse oud-premier waar ik voor honderd procent in geloof.

In 2017 zei Theresa May: ‘Er is geen magische geldboom waaraan we kunnen schudden om plots alles te krijgen wat mensen willen.’

Het is een ongemakkelijke waarheid die mijn linkse vrienden en ik soms liever negeren: geld moet eerst verdiend worden (door bedrijven en burgers) voordat het (als belasting, door de staat) kan worden uitgegeven.

En geld, daarvan hebben we in de nabije toekomst nou net extra veel nodig. Door de vergrijzing staat Nederland op de drempel van een nieuw tijdperk voor de zorg en pensioenen: twee onmisbare pijlers van de verzorgingsstaat. In 2050 telt Nederland twee tot drie keer zoveel 80-plussers als nu.^* Zonder ijverige beroepsbevolking is er straks minder geld voor de oude dag, ziekenhuizen en verpleegkundigen.

Een beroepsbevolking hebben we zeker in Nederland – ruim tien miljoen mensen werken^* – maar ons land is ook kampioen deeltijdwerk geworden. Databureau Eurostat toont aan dat we de kortste werkweek hebben van de hele EU,^* en ook dat slechts 31 procent van de Nederlanders werk ‘erg belangrijk’ vindt^* – fors minder dan onze Franse of Duitse buren.

Het is solidair om het collectieve belang mee te nemen in je besluit over hoeveel uren je werkt. Want als meer mensen voltijds zouden werken, zou er meer geld zijn voor essentiële voorzieningen als zorg en pensioenen. Dus hoe comfortabel het ook kan zijn om een extra vrije dag te hebben in je werkweek, de staatskas vul je er niet mee. Om de Nederlandse deeltijdmentaliteit te ontmantelen, is meer nodig dan alleen wat geschuif met beleid.

Anderhalve dag extra weekend

Eerst het goede nieuws: in 1950 draaide de gemiddelde werkende nog 1.990 uur per jaar; nu is dat geslonken tot 1.430 uur. Dat is anderhalve dag extra weekend per week! Tel daarbij op dat het aantal vakantiedagen spectaculair is gestegen,^* en je ziet: werken is een stuk minder hárd werken dan vroeger.

Dit is een zegen. Nederland is welvarender dan ooit,^* en het is prettig dat die rijkdom niet louter wordt opgeslokt door kleren, meubels en flatscreens, maar zich ook vertaalt in tijd voor onbetaald werk zoals mantelzorgen, wandelingen met vrienden of workshops pottenbakken.

Bovendien is de kortere werkweek niet het enige wapenfeit van de naoorlogse jaren. In diezelfde periode hebben we een robuuste verzorgingsstaat opgebouwd, met een degelijk pensioen, hoogwaardige ziekenhuizen, toegankelijk onderwijs en een stevig sociaal vangnet.

De donkere wolk boven onze verzorgingsstaat

Dan nu het slechte nieuws: menswaardige zorg, geborgen ouderdom en een veilige haven voor kwetsbare mensen zijn geen vanzelfsprekendheid; de verzorgingsstaat is een delicaat evenwicht. Het draait om een simpel principe: geld komt binnen via belastingen en premies, en stroomt weer uit naar publieke voorzieningen – mits de politieke wil tot solidariteit standhoudt.

De motor achter dit alles is bedrijvigheid. Zonder ondernemingen geen vennootschapsbelasting, zonder handel geen btw en zonder arbeiders geen loonbelasting. Het bedrijfsleven voedt drie kwart van onze staatskas.^*

De verzorgingsstaat kan dat evenwicht niet alleen kwijtraken door politieke keuzes, maar ook door de donkere wolk genaamd vergrijzing. Waar in 1950 nog zeven mensen tussen de 20 en 64 jaar tegenover elke 65-plusser stonden, zijn dat er nu drie,^* en over twintig jaar nog maar twee. Een krimpende groep werkenden moet een groeiende groep ouderen ondersteunen. De vraag is: hoe houden we de balans in stand?

Nu zitten we in Nederland best in een luxepositie, want relatief veel mensen hebben een baan: in 2022 hadden we zelfs de hoogste arbeidsparticipatie van de hele Europese Unie.^* Nederlanders willen best werken. Maar liever niet voltijds. We hebben namelijk ook een van de kortste werkweken in Europa.^*

Die twee factoren – veel mensen werken, maar de werkweken zijn relatief kort – heffen elkaar op, en dus zitten we qua gewerkte uren per inwóner ongeveer op… het EU-gemiddelde. Een baan? Ja. Maar maandag tot en met vrijdag van negen tot vijf achter een bureau, voor de klas of in het verpleeghuis? We hebben wel wat beters te doen.

Wanneer onze verzorgingsstaat begint te wankelen, is een reservoir van deeltijdwerkers dat besluit om fulltime te gaan werken misschien wel het krachtigste medicijn.

Elke nieuwe generatie is hedonistischer dan de vorige

Nu zijn er in Nederland nogal wat obstakels om voltijds te gaan werken. Voor de meeste werknemers geldt: als je meer uren maakt, gaat minstens de helft daarvan naar de fiscus, en voor een kleinere groep kan dat zelfs oplopen tot 80 procent.^* Tel daarbij op dat je een PhD nodig hebt om ons toeslagenstelsel te doorgronden.

De overheid kan dat vereenvoudigen, maar dat zal nog jaren duren. Ze kan kinderopvang gratis maken, al zullen ouders daardoor waarschijnlijk nauwelijks méér gaan werken.^* En ze kan uitkeringsontvangers nog strenger controleren (of teisteren), zoals VVD-Kamerlid Daan de Kort onlangs betoogde in De Telegraaf^* – al is inspectie ook niet gratis.

Misschien is een deel van die voorstellen nodig, maar het zal niet voldoende zijn voor het in stand houden van de verzorgingsstaat. Want wie over de grens kijkt, ziet dat er in Nederland meer aan de hand is dan alleen schadelijke prikkels uit Den Haag. Het gaat om ons collectieve arbeidsethos bínnen al die banen. Om onze werklust.

Vergelijk de vijf grootste economieën van de Europese Unie, en je ziet niet alleen dat Nederlanders hun werk met afstand het minst vaak als ‘heel belangrijk’ beschouwen,^* maar ook dat er bij ons als enige een negatieve trend zichtbaar is. Italianen en Spanjaarden – je weet wel, die ‘luie Zuid-Europeanen’ – vinden hun werk ruim twee keer zo vaak ‘heel belangrijk’ als de ijverige Nederlanders, en het gat is alleen maar groter geworden.

Dan heb ik het nog niet eens over de geringe ambitie om een carrière op te bouwen.

Onlangs vroeg onderzoeksbureau Ipsos wereldwijd of het verwerven van een prominente arbeidspositie iets is om naar te streven. En wie bungelde er onderaan, met een schamele 13 procent?^* Juist: Nederland. De eerstvolgende landen waren Zweden en Japan, met meer dan het dubbele: 29 procent.

Eerder onderzoek liet al zien dat we het individu belangrijker vinden dan het collectief en plezier belangrijker dan plichtsgetrouw zijn. En elke nieuwe generatie is hedonistischer^* dan de vorige. Nederlanders kunnen dus wel relatief vaak een baan hebben – en de langste loopbaan hebben^* – maar veertig uur vlammen is al gauw te veel gevraagd.

Fulltime werken is solidair

Nederlanders snappen heel goed dat zingeving niet alleen uit werk komt – weinig mensen mijmeren op hun sterfbed over dat ene geweldige kwartaalrapport. In deze tijd van vergrijzing is parttime werken echter een luxe die jij je misschien kunt permitteren, maar die we als samenleving niet kunnen dragen.

Natuurlijk, een substantieel deel van de Nederlanders verricht essentieel onbetaald werk – het CBS spreekt van twee miljoen mantelzorgers.^* Maar er zijn ook groepen die, vaker dan in onze buurlanden, de werkweek inkorten nog voor er van zorgtaken sprake is.^*

Een van de meest solidaire dingen die je nu kunt doen, is fulltime werken. Want nee, een magische geldboom hebben we niet.