De Duitse verkiezingen zijn allesbepalend voor Europa. Deze verhalen helpen je begrijpen wat er op het spel staat

Komende zondag zijn de verkiezingen voor de Duitse Bondsdag. In de peilingen staat de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) op zo’n 20 procent, als tweede partij na de christendemocratische CDU, die rond de 30 procent schommelt. De anti-immigratiestandpunten van de AfD, en de manier waarop de andere partijen daarmee omgaan, beheersen dan ook het publieke debat. 

Een coalitie van de AfD en CDU lijkt vooralsnog niet waarschijnlijk. Daarvoor heeft Friedrich Merz, de lijsttrekker van de CDU, de samenwerking met de AfD te sterk van de hand gewezen. Maar er is wel degelijk sprake van een ruk naar rechts in de Duitse politiek. 

Ik woonde jarenlang in Duitsland en volg de politiek er nog op de voet. Ik verzamelde een aantal (Duitstalige) artikelen, podcasts en videofragmenten die je helpen de Duitse verkiezingen beter te begrijpen, en ik heb de inzichten uit deze verhalen voor jullie samengevat.

Wat staat er op het spel bij de Duitse verkiezingen?

De verkiezingen vinden onder hoogspanning plaats, schrijft The Clingendael Spectator, een Nederlands tijdschrift over internationale betrekkingen. Het vorige kabinet is gevallen, wat in Duitsland een absolute uitzondering is. Bovendien gaat het slecht met de economie, en rukt radicaal-rechts wereldwijd op, met de bijbehorende anti-immigratieretoriek. 

Het tijdschrift sprak een hele reeks Duitsland-experts. Zij zien dat de Duitse middenpartijen de moeilijke taak hebben zich niet te laten gijzelen door radicaal-rechts. En ook dat de economie dringend aan hervorming toe is, want die zit in het slop door de vastgelopen transitie naar duurzame energie en de concurrentie uit China.

De uitkomst van de Duitse verkiezingen en de coalitieonderhandelingen zijn bovendien bepalend voor de koers van de Europese Unie. Weet Europa een vuist te maken tegen Trump, en hoeveel steun geeft de EU aan Oekraïne?

Wie is Alice Weidel?

Voor Alice Weidel, de lijsttrekker van de AfD, pakt de opmars van radicaal-rechts in de VS en Europa goed uit, schrijft Die Zeit. Zij mag nu de Hongaarse premier Viktor Orbán en de Amerikaanse vicepresident J.D. Vance tot haar bondgenoten rekenen. 

Weidel is een opvallende figuur. Ze is de aanvoerder van een partij die een streng anti-immigratiebeleid voorstaat en een pleitbezorger is van het kerngezin – met een vader en een moeder – maar ze is tegelijkertijd zelf getrouwd met een vrouw van Sri Lankaanse afkomst. 

In talkshows doet Weidel regelmatig tegenstrijdige uitspraken. Zo wil ze de Duitse grens ‘zonder gaten’ laten bewaken, maar kon ze niet zeggen waar ze het personeel daarvoor zou vinden. Maar dat soort gebreken in haar redenatie doen niets af aan haar populariteit, schrijft Die Zeit. Haar aanhangers wantrouwen de media al zo erg dat ze journalisten de schuld geven van Weidels tegenstrijdigheden, en niet hun lijsttrekker. 

Hoe gaat de CDU, de grootste partij in de peilingen, om met de AfD?

De afgelopen jaren hanteerden de andere partijen in de Bondsdag een streng cordon sanitaire rondom de AfD, in het Duits Brandmauer genoemd. Niemand wilde met de radicaal-rechtse partij samenwerken. 

Maar die muur werd vorige maand minder stevig: na meerdere aanslagen door mensen met een migratieachtergrond nam de Bondsdag een motie aan van CDU-lijsttrekker Friedrich Merz, die opriep tot een strenger asielbeleid. Hij wil onder andere de Duitse grenscontroles permanent maken en mensen zonder geldige verblijfspapieren de toegang tot het land ontzeggen, ook als ze asiel willen aanvragen. De motie haalde alleen een meerderheid dankzij steun van de AfD, iets wat Merz van tevoren wist.

De politieke podcast Lage der Nation besprak wat de motie van Merz precies inhoudt, en wat dat nu betekent voor het cordon sanitaire. De conclusie: het gaat Merz er niet in de eerste plaats om het asielbeleid daadwerkelijk strenger te maken, want daarvoor is een motie niet voldoende. Het ging hem om het winnen van stemmen bij de verkiezingen: hij wilde laten zien dat ook hij een strenger asielbeleid wil, zelfs als hij daarvoor moet samenwerken met de AfD.

De CDU is de afgelopen jaren sowieso flink opgeschoven naar rechts, schrijft het onderzoeksjournalistieke platform Correctiv. Een groep lobbyisten uit het zakenleven en conservatieve denktanks beïnvloedt de standpunten van de partij, en brengt die zo dichter bij de AfD. 

Waarom groeit de linkse partij Die Linke plotseling in de peilingen?

Tegenover het succes van de CDU staat de plotselinge groei van de socialistische partij Die Linke, schrijft Deutsche Welle. Na de afsplitsing van de voormalige lijsttrekker Sahra Wagenknecht (die haar eigen links-populistische partij begon: Bündnis Sahra Wagenknecht), leek het erop dat Die Linke de kiesdrempel van 5 procent niet ging halen. Maar na de asielmotie van Merz kreeg Die Linke meer dan 20.000 nieuwe leden en steeg de partij in de peilingen naar 7 procent.

Wat daarbij helpt: de jonge lijsttrekker Heidi Reichinnek, die een nieuw geluid binnen Die Linke vertolkt. In januari hield ze een felle toespraak in de Bondsdag, waarin ze waarschuwde dat de anti-immigratiestandpunten de CDU niet meer stemmen zullen opleveren, omdat kiezers uiteindelijk issue owner AfD zullen steunen.

Waar zijn De Groenen eigenlijk gebleven?

De Groenen doen het ondertussen minder goed. Bij de verkiezingen in 2019 leek het er nog op dat de partij groter zou kunnen worden dan de CDU; nu schommelt de partij rond de 13 procent. 

De Groene Amsterdammer publiceerde een profiel van Robert Habeck, kanselierskandidaat van De Groenen. Habeck is een buitenbeentje in de politiek: hij sloot zich ‘pas’ op zijn 33e aan bij De Groenen, na een carrière als schrijver. Hij probeert zijn partij neer te zetten als een redelijk alternatief voor de AfD, met meer handhaving maar ook betere zorg voor vluchtelingen. Maar vooralsnog lijkt zijn partij vooral te worden afgestraft voor het meeregeren in het gevallen kabinet.

Hoe kun je nu het beste omgaan met radicaal-rechts?

De ruk naar rechts is geen nieuw fenomeen, maar al zo’n dertig jaar bezig, zei politicoloog en rechts-extremisme-expert Léonie de Jonge in oktober tijdens een bijeenkomst in het Amsterdamse debatcentrum SPUI25. Wat er nu anders is? De middenpartijen zijn opgeschoven naar rechts. En radicaal-rechtse partijen zijn professioneler geworden.

Tijdens de bijeenkomst besprak De Jonge met de Duitse activist en blogger Thomas Laschyk hoe politici, burgers en de media het beste kunnen omgaan met radicaal-rechts. Kort gezegd: de middenpartijen en de media mogen radicaal-rechtse partijen niet normaliseren door hun standpunten over te nemen. En de media mogen hun geen podium geven alsof ze partijen zijn zoals alle andere.

Met dank aan Maaike Goslinga en Riffy Bol.