Lichtpuntje: Trump is in Europa te radicaal voor radicaal-rechts

Radicaal-rechts rukt op in Europa, en dat is de grote nachtmerrie van onze tijd, zo verzekeren mij uiteenlopende stemmen – van gematigde CDA’ers tot liefhebbers van experimenteel theater, en van bewoners van activistische woongroepen tot Sander Schimmelpenninck. Jij, als lezer van dit platform, bevindt je vermoedelijk ergens in die bonte verzameling.

Zelfs voormalig VVD-fractieleider Klaas Dijkhoff wil nu een ‘ongemakkelijke samenwerking’ tussen zijn partij en GroenLinks-PvdA. De vraag die deze groepen verenigt klinkt wanhopig: hoe stoppen we hen? Die vraag verraadt een veronderstelling, namelijk dat progressieve en gematigde krachten zelf bij machte zijn om het tij te keren; een aanname die met de dag holler klinkt.

Kijk om je heen: in Frankrijk rukt Marine Le Pen al jaren op richting het Élysée, in Duitsland zit de AfD in de lift en in Italië zwaait Giorgia Meloni reeds de scepter. Zelfs in het Verenigd Koninkrijk, waar de Brexit-kater inmiddels chronisch is, gaat Reform van Nigel Farage in peilingen nek aan nek met Labour.^*

Dat betekent niet dat radicaal-rechts in Europa onhoudbaar is. De meest urgente bedreiging komt van binnen de eigen beweging, buiten ons continent. De Amerikaanse president Donald Trump vormt een groeiend risico voor verwante figuren in Europa, zoals PVV-leider Geert Wilders.

Hoe Trump een deuk kan slaan in Wilders’ PVV

Waar je deze dagen als progressieveling moet kijken voor goed nieuws? Canada. 

Na jaren liberaal beleid onder Justin Trudeau leek aspirant-populist Pierre Poilievre (de naam alleen al) de volgende premier te worden. Voor Trumps beëdiging stond P.P. in de peilingen op twee keer zoveel steun als de liberalen. Maar het enige wat sindsdien harder is gecrasht dan de aandelenkoers is de populariteit van P.P.

Want Canadezen zien hun eeuwenoude bondgenoot plotseling telkens hun belang ondermijnen: met dreiging en instelling van tarieven, met het stelselmatig verzwakken van hun geopolitieke bondgenootschap en zelfs met grootspraak over territoriale annexatie. Ze zijn zo geschrokken van Trump dat P.P. zijn riante voorsprong heeft verspeeld.

Zo is Mark Carney plotseling de nieuwe frontrunner. Hij is een voormalig bankier, die aan het hoofd stond van de centrale bank van Canada en het VK; nauwelijks het schrikbeeld van de gevestigde macht (en dan ook nog zo’n saaie naam).

Laat die culture wars even voor wat ze zijn; wat Canada nu nodig heeft, is een kapitein die het schip door de woelige wateren van een handelsoorlog kan loodsen. Bijna de helft van de Canadezen vreest dat Poilievre direct zwicht voor Trumps eisen. Intussen zien veel meer kiezers in Carney een onderhandelaar met de juiste combinatie van ruggengraat en finesse om het Canadese belang te verdedigen.

De puinhoop van Trump lijkt gevolgen te hebben voor populisten elders.

Sterker nog: je hebt een lange nek en een uitzonderlijk diepe zandbak nodig om de parallellen tussen Canada en Europa te missen. Onze levenskosten dreigen toe te nemen door Trumps tariefdreigingen. Bovendien wordt ons decenniaoude bondgenootschap bedreigd. Ook EU-lidstaten moeten vrezen voor de territoriumdrift van Trump, met zijn onverholen dreigementen om ‘one way or the other’ Groenland bij de VS te krijgen.

Te negatief over Oekraïne, te positief over Poetin

En dan heb ik het nog niet eens over de blauw-gele olifant in de kamer: Oekraïne. De Canadezen hoeven niet te vrezen voor expansiedrift van Vladimir Poetin, maar Europeanen wel. Hun land wordt veel minder bedreigd door Trumps verraad van Volodymyr Zelensky en Oekraïne dan – ik noem maar wat – Polen, Duitsland, Nederland en Frankrijk.

Als – nee – wanneer Trump zijn pijlen op Europa richt, is dat hoogst ongemakkelijk voor zijn Europese bewonderaars. De Italiaanse premier Meloni gaf al voorzichtig tegengas en blijft vasthouden aan haar steun voor Oekraïne. Ook Le Pen sorteert al voor op een breuk met Trump.^*

Geert Wilders daarentegen weet zichzelf totaal geen houding te geven. Wilders wilde in zijn laatste verkiezingsprogramma al een einde maken aan Nederlandse steun voor Oekraïne, maar dat standpunt blijkt nu een politieke achilleshiel. 

Een nieuwe peiling van Ipsos I&O toont dat een fors deel van de PVV-kiezers afhaakt, omdat ze de partijlijn als te negatief over Oekraïne en ‘licht pro-Rusland’ ervaren (slechts 5 procent van de PVV-stemmers zegt daadwerkelijk Rusland te steunen). Blijft Wilders straks echt faliekant achter Trump staan? Ook als de NAVO ernstig verzwakt, of zelfs volledig gesloopt is, en hij Oekraïne heeft overgeleverd aan de Russen?

Als iedereen enkel aan zichzelf denkt – Amerika voorop – heeft een klein, open en kwetsbaar, afhankelijk landje aan de Noordzee meer te verliezen dan te winnen. Zo kan Donald Trump de onvoorziene maar onverbiddelijke grafdelver van de PVV worden.